Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η απειλή του φασισμού σήμερα
14/10/2020, 12:01 πμ

Η απειλή του φασισμού σήμερα

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης // *

 

Jason Stanley: “Πώς λειτουργεί ο φασισμός” Μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής, Μεταίχμιο 2018, σελ. 240

 

Η συζήτηση σχετικά με το μέλλον της Δημοκρατίας μας και τις διάφορες απειλές που αυτή δέχεται σήμερα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι έχει καταστεί μια ιδιαίτερα χαρακτηριστική τάση της εποχής μας. Ο αριθμός των σχετικών βιβλίων που γράφονται για να μας δείξουν πως διαφυλάσσονται οι δημοκρατικές αξίες, διαρκώς αυξάνει:  το Πώς πεθαίνουν οι Δημοκρατίες, των ακαδημαϊκών Steven Levitsky και Daniel Ziblatt, το Έτσι τελειώνει η Δημοκρατία;, του επίσης ακαδημαϊκού David Runciman, και πιο πρόσφατα, το Πώς χάνεται μια πατρίδα, της Τουρκάλας δημοσιογράφου Ece Temelkuran. Όλοι τους επισημαίνουν την άνοδο του Δεξιού λαϊκισμού στη Δύση, συνήθως με αναφορά στον Ντόναλντ Τραμπ, και προειδοποιούν για την απειλή που σηματοδοτεί μια τέτοια άνοδος για το δημοκρατικό πολίτευμα. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται λοιπόν και το Πώς λειτουργεί ο φασισμός, του καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Yale, Τζέισον Στάνλεϊ. Το βιβλίο γράφτηκε, όπως παραδέχεται ο Στάνλεϊ, προκειμένου να μας προσφέρει τα απαραίτητα εργαλεία για ν’ αναγνωρίζουμε τη διαφορά ανάμεσα στη δημοκρατική πολιτική και στις τακτικές της φασιστικής πολιτικής. Τον συγγραφέα ενδιαφέρουν οι «φασιστικές» τακτικές, ως μηχανισμοί με σκοπό την απόκτηση της εξουσίας. Σύμφωνα με τον Στάνλεϊ, οι χώρες που έχουν κυριευθεί από κάποια μορφή ακροδεξιού εθνικισμού τα τελευταία χρόνια είναι, μεταξύ άλλων, η Ρωσία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Ινδία, η Τουρκία και οι Η.Π.Α. Πυρήνας του φασισμού είναι ο εθνικισμός. Σύμφωνα με τον Στάνλεϊ, το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της φασιστικής πολιτικής είναι ο διχασμός του πληθυσμού σε ένα εμείς (καλοί) και σε ένα αυτοί (κακοί). Ο Στάνλεϊ εντοπίζει δέκα κοινά στοιχεία σε κάθε φασιστική ρητορική: μυθικό παρελθόν, προπαγάνδα, αντιδιανοουμενσμό, εξωπραγματικότητα, ιεραρχία, θυματοποίηση, νόμο και τάξη, σεξουαλικό άγχος, εκκλήσεις στη ζωτική ενδοχώρα και τέλος, καταστροφή της κοινωνικής πρόνοιας, αφιερώνοντας ένα κεφάλαιο στην ανάλυση εκάστου από αυτά και χρησιμοποιώντας πλήθος παραδειγμάτων από τη ναζιστική Γερμανία και τη σημερινή εποχή. Αφού ο συγγραφέας μας αναφέρει σε ένα σημείο τη γιαγιά του, Ίλσε Στάνλεϊ, Γερμανοεβραία ηρωίδα κατά την περίοδο του Ολοκαυτώματος, και τις δικές της εμπειρίες από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, μεταβαίνει ευθύς αμέσως στο σήμερα, λέγοντας ότι η φρίκη εκείνων των στρατοπέδων κρατούνταν κρυφή από τον γερμανικό πληθυσμό, όπως γίνεται σήμερα με τα κέντρα κράτησης μεταναστών στις Η.Π.Α. Είναι έντονη η εναντίωση του συγγραφέα στον Ντόναλντ Τραμπ. Συγκεκριμένα, καθώς ο Τραμπ έχει δηλώσει επίσημα πως θέλει να επαναφέρει την Αμερική στη δεκαετία του 1930, μια εποχή που κυριαρχούσε ο ρατσισμός και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές το ακροδεξιό κίνημα «Πρώτα η Αμερική», ο Στάνλεϊ τον θεωρεί ακροδεξιό, ή τουλάχιστον συμπαθούντα των οπισθοδρομικών πολιτικών τάσεων. Ο Στάνλεϊ τίθεται επίσης υπέρ του κινήματος Black Lives Matter, μεμφόμενος ως ακροδεξιούς όσους το αντιστρατεύονται, Επίσης, τονίζοντας την ανησυχητική αύξηση των μαύρων κρατουμένων στις ΗΠΑ ως ένα είδος μαζικής φυλετικής καταδίκης.

Επίσης, ο Στάνλεϊ ισχυρίζεται πως η κριτική ενάντια στη φιλελεύθερη Δημοκρατία μπορεί να πηγάζει από δύο κυρίως πλευρές: την Αριστερά και τη Δεξιά επειδή η Αριστερά μέμφεται τη Δημοκρατία που ευνοεί την άνιση μεταχείριση των κάθε λογής αδυνάτων και μειοψηφιών και η Δεξιά τη μέμφεται τη Δημοκρατία για το ότι ευνοεί την άνοδο τέτοιων ομάδων σε βάρος των προνομιούχων. Φυσικά, δεν είναι τυχαίο ότι η καταστροφή της κοινωνικής πρόνοιας τίθεται μέσα στο βιβλίο τελευταία. Αίτιο όλων αυτών των προβλημάτων που μας ταλανίζουν σήμερα, είναι για τον Στάνλεϊ η οικονομική ανισότητα του νεοφιλελευθερισμού: αυτή στρέφει τη μια ομάδα ενάντια της άλλης, αυτή ευθύνεται έμμεσα για την άνοδο του ρατσισμού και σε τελική ανάλυση, αυτή ευθύνεται σχεδόν για κάθε μορφή ξενοφοβίας και εθνικισμού σήμερα. Παρεμπιπτόντως, να σημειωθεί εδώ πως σε συνέντευξή του, ο ίδιος δήλωσε επίσης ότι, όσον αφορά το μεταναστευτικό ζήτημα, οι προοδευτικές δυνάμεις οφείλουν να αναγνωρίσουν τη λαϊκή οργή και να την ανακατευθύνουν από τους μετανάστες στους Γερμανούς τραπεζίτες και σε όσους προκάλεσαν την κρίση που ζούμε τώρα. Ίσως παρατηρήσει κανείς ότι στο βιβλίο χαρακτηρίζονται ως «φασιστικές» ορισμένες τάσεις που είναι πολύ παλιότερες από την ιστορική εμφάνιση του φασισμού, ίσως ακόμη και από τη φιλελεύθερη Δημοκρατία. Για παράδειγμα, η ιεραρχία και η πίστη σε ένα μυθικό παρελθόν αποτελούν μάλλον τον κανόνα όσον αφορά τις προνεοτερικές κοινωνίες, είτε αναφερόμαστε στις διάφορες ανατολικού τύπου δεσποτείες της Αρχαιότητας (π.χ. Περσική Αυτοκρατορία, Αίγυπτος), είτε στα λεγόμενα «βαρβαρικά βασίλεια» των Μεσαιωνικών Χρόνων. Ο Στάνλεϊ τονίζει όμως πως η φασιστική πολιτική δε χρησιμοποιεί μονάχα έναν ή δύο από τους πυλώνες που έχει απαριθμήσει, αλλά συνήθως τους συνδυάζει όλους.

 

Jason Stanley

 

Ας σημειωθεί εδώ ότι η συγγραφή παρόμοιων βιβλίων προειδοποίησης, δεν είναι κάτι τόσο νέο όσο μπορεί να νομίζει κανείς αρχικά. Συγκεκριμένα, ήδη τα χρόνια λίγο πριν και λίγο μετά από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έκαναν την εμφάνισή τους υπερασπιστές του κλασικού φιλελευθερισμού σαν τον Popper, τον Hayek και τον Berlin, που όλοι έδιναν μεγάλο βάρος στα ατομικά δικαιώματα. Ο μέγιστος τότε κίνδυνος της φιλελεύθερης Δημοκρατίας, ο ολοκληρωτισμός, προερχόταν κατ’ αυτούς πρωτίστως από τα διάφορα ουτοπικά οράματα που επιθυμούν να μεταρρυθμίσουν ριζικά την ανθρώπινη κοινωνία. Η μεγάλη απειλή, την οποία εκείνοι είχαν κατά νου, ήταν ο «κόκκινος κίνδυνος». Αντίθετα, σήμερα οι προειδοποιήσεις για τον κίνδυνο κατάλυσης της Δημοκρατίας, προέρχονται κατά κόρον από την Αριστερά, η οποία τείνει να καλεί σε μεταρρυθμίσεις (κυρίως υπέρ της οικονομικής ισότητας), ως μέσα πυρόσβεσης του «φασιστικού κινδύνου», που τα νεοφιλελεύθερα οικονομικά μέτρα στην Ευρώπη έχουν εντείνει. Ενώ συγγραφείς όπως οι Popper, Berlin, James Burnham και Hayek εστίαζαν στο «φιλελεύθερο» σκέλος της φιλελεύθερης Δημοκρατίας, πρεσβεύοντας την ελευθερία του ατόμου προκειμένου να το προστατέψουν από τις αυθαιρεσίες του δήμου, Αριστεροί διανοητές σήμερα (όπως ο Στάνλεϊ), επικεντρώνονται στο «δημοκρατικό», προβάλλοντας το αίτημα για διάχυση του πλούτου προς τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, ως ασπίδα ενάντια στον φασισμό. Αν και φιλελεύθεροι στοχαστές με συντηρητικές και ολιγαρχικές τάσεις υπάρχουν ακόμη (πχ ο συγγραφέας Jason F. Brennan που πρόσφατα εισηγήθηκε την κατάργηση της ίσης αξίας των επιμέρους ψήφων στις εκλογές),στις μέρες μας είναι μάλλον πιο συνήθης η δεύτερη τάση. Το Πώς λειτουργεί ο φασισμός είναι αναμφισβήτητα επίκαιρο και ενδιαφέρον, ενώ όλα τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που ενδεχομένως διαθέτει, προέρχονται ακριβώς από την διακηρυγμένη πρόθεσή του να προβάλλει ό,τι ο Στάνλεϊ ως προοδευτική πολιτική, αντιδιαστέλλοντάς τη από κάθε λογής οπισθοδρόμηση. Κύρια επιδίωξή του είναι να προειδοποιήσει, να δείξει το τι οφείλουμε να αποφύγουμε. Ίσως γι’ αυτό δε γίνεται αναφορά σε κάποιον από τους έγκριτους ιστορικούς του φασισμού (πχ Robert Paxton, Stanley Payne, Emilio Gentile). Σκοπός του Στάνλεϊ είναι πρώτα από όλα να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για το σήμερα.

 

 

 

* Ο Μύρων Ζαχαράκης γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές πάνω στην Ιστορία της Φιλοσοφίας. Ενδιαφέρεται για τις ανθρωπιστικές σπουδές γενικότερα και γράφει κείμενα σχετικά με βιβλία, καθώς και με διάφορα ζητήματα της επικαιρότητας.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top