Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Έργο σε τέσσερις χρόνους, τέσσερις εποχές, πάνω στην ιδέα δύο κόσμων που αλληλεπιδρούν
25/03/2020, 12:47 μμ

Έργο σε τέσσερις χρόνους, τέσσερις εποχές, πάνω στην ιδέα δύο κόσμων που αλληλεπιδρούν

Γράφει η Νάντια Τράτα //

 

Ισίδωρος Ζουργός «Οι ρετσίνες του βασιλιά», εκδ. Πατάκη

 

Ένα χωριό που νανουρίζεται στην αγκαλιά ενός σκιερού βουνού δέχεται την επίσκεψη ενός παράξενα αταίριαστου με το σκηνικό ταξιδιώτη που καταφτάνει ένα φθινοπωρινό απομεσήμερο, αναζητώντας, μαζί με τον πέτρινο πύργο της οικογένειάς του να αναστηλώσει μνήμες χαμένες, αισθήματα ξεθωριασμένα, πρόσωπα που ακολούθησαν το δικό τους μακρινό μονοπάτι ακόμη και έως το επέκεινα, χρόνια που έτρεξαν αναπάντεχα βιαστικά να κρυφτούν στο σεντούκι του παρελθόντος που απομακρύνεται στη σιωπή καθώς ο ήρωας, Λεόντιος στο όνομα και γέρικο λιοντάρι στην καρδιά, στέκεται μόνος πια, ενώπιον ενός μέλλοντος που  θλιβερά αγνοεί. Συντροφιά του κρατά ο αγαθός Ζαχαρίας, ενώ, σταδιακά, η παρέα του καφενείου, αρχικά επιφυλακτική απέναντι στον νεοφερμένο, θα γίνει κομμάτι της ζωής του Λεόντιου, πέρα από τάξεις, επαγγέλματα, παρελθόν ή παρόν.

Το τελευταίο έργο του Ισίδωρου Ζουργού έρχεται να προστεθεί στη χορεία των μυθιστορημάτων του που αγαπήθηκαν βαθιά, διαβάστηκαν αχόρταγα και το οποίο  μετουσιώνει τη μυθιστορηματική φόρμα σε μία ελεγεία για τη φθαρτότητα, την αέναη πάλη μεταξύ του παλαιού και του νέου κόσμου, κρύβοντας στα γενεσιουργά συστατικά του, εκλεκτικές συγγένειες που δεξιοτεχνικά ανελίσσονται από τον πυρήνα του βιβλίου στον εξωτερικό φλοιό της ανάγνωσης.

Εκκινώντας σαν χαμηλότονο κοινωνικό δράμα, η πορεία του βασικού ήρωα του μυθιστορήματος, μέσα από διφορούμενες αλήθειες και σκοτεινά μυστικά, μετατρέπεται σε υπαρξιακό εφιάλτη και οδηγείται σε μια (κυριολεκτικά) πυρακτωμένη κορύφωση, σαρωτική μα συνάμα λυτρωτική. Με συγγραφική επιδεξιότητα που συνταιριάζει σκέψεις και αφηγηματικές λεπτομέρειες, ο Ισίδωρος Ζουργός, αφήνει τον ήρωά του είτε να μιλήσει ο ίδιος σε πρώτο πρόσωπο, κυρίως μέσα από τις επιστολές που στέλνει στις γυναίκες της ζωής του, την εκλιπούσα, ακριβή του σύζυγο Oυρανία και τις τρεις, απομακρυσμένες εδώ και χρόνια, κόρες του, Γαβριηλία, Ρεγγίνα και Κορίνα, είτε μέσω της τριτοπρόσωπης αφήγησης όπου η υπαρξιακή αναζήτηση ενός ηλικιωμένου άνδρα συναντά την τοιχογραφία ενός κόσμου που στέκεται σχεδόν σαν σημείο αναφοράς, αντιστέκεται στη λήθη και στη φθορά, ως ο συλλογικός παλμός ενός ολόκληρου κόσμου που αντέχει ακόμη στη θέση του, αλλά, παρόλα αυτά, αλλάζει.

Έργο σε τέσσερις χρόνους, τέσσερις εποχές, πάνω στην ιδέα δύο κόσμων που αλληλεπιδρούν, ο Iσίδωρος Ζουργός με υποδειγματική μεθοδικότητα, περιγράφει  διεισδυτικά τα βήματα ενός ανθρώπου αλλά και την πορεία μίας ολόκληρης εποχής, προς τη δύση, τη λήθη, το θάνατο. Ένα θάνατο που, παραδόξως, έρχεται ως λύτρωση, ως αφύπνιση, ως αντίδοτο και ο ήρωας μετατρέπεται σε τροπαιοφόρο αγάπης την ύστατη στιγμή, σε ένα τέλος αφιερωμένο στη μνήμη πάθους και συμφερόντων, μεγαλείου και ταπεινοφροσύνης, απόρριψης και συγχώρεσης. Ο Θεσσαλονικιός συγγραφέας επιχειρεί να βοηθήσει τον ήρωά του  να τα βρει με το παρελθόν και τα προσωπικά του φαντάσματα, πλέκοντας με επιδεξιότητα το ταξίδι του Λεόντιου στο βιωμένο χρόνο, θα στοχαστεί πάνω στο απρόβλεπτο συνταίριασμά του με τους απλούς κατοίκους του χωριού, θα συμβιβαστεί με τις επώδυνες μνήμες του και θα ανακαλύψει την αληθινή αγάπη που κρύβει μέσα του ο αγιάτρευτος πόνος.

Οι ρετσίνες του βασιλιά όμως δεν είναι ένα απλό ανάγνωσμα, είναι ένα βιβλίο-matryoshka, κάθε βήμα σε οδηγεί σιγά-σιγά βαθύτερα, μακρύτερα, σε αναφορές λιγότερο ή περισσότερο φωτισμένες, στιγμές-στιγμές ανεπαίσθητες μα πάντα παρούσες, σε μία ανάγνωση πολλαπλών ερμηνειών που θα ενθουσιάσει τον ανήσυχο αναγνώστη. Ξεκινώντας από το εξώφυλλο του βιβλίου (εξαιρετική η χρήση του ως εργαλείου της σημειωτικής), συνεχίζοντας στα πρωτοσέλιδα με τις παραπομπές στο Βασιλιά Ληρ του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, τον Henri Bergson  και τον Μιχαήλ Μπαχτίν, διαβάζοντας τη σελίδα με τα dramatis personae του έργου και παρατηρώντας το αντίστοιχο διακοσμητικό σχέδιο, ο ικανός λογοτέχνης θέτει τις λογικές συνεπαγωγές για μία ουσιαστικότερη ανάγνωση του βιβλίου αυτού.

Συνομιλώντας με τα έργα-σταθμούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ο συγγραφέας δοκιμάζει τις αντοχές του «κλασσικού» στο σύγχρονο κόσμο, διαβουλεύεται σχετικά με την ικανότητά τους να διαπερνούν τις συμβάσεις του χρόνου και του τόπου, της γλώσσας και των συνθηκών και να μετουσιώνονται σε κινητήριους μοχλούς πλοκής, συνειρμών, προβληματισμών και, εν τέλει, φιλοσοφικών στοχασμών μέσα από ένα ταξίδι ανάγνωσης που τέμνει τη γραμμική εξιστόρηση ενός σύγχρονου έργου για να ακολουθήσει την πορεία προς την πηγαία έμπνευση του μυθιστορήματος.

 

Ισίδωρος Ζουργός

 

Για παράδειγμα, η περιγραφή των συναθροίσεων στο καφενείο του Φώτη και οι οινοκατανύξεις, αυτή η ώσμωση των δύο κόσμων, του Λεόντιου από τη μια και των κατοίκων του χωριού από την άλλη, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα στιγμιαίο καθρέφτισμα του ραμπελαισιανού μυθιστορήματος. «Η έννοια του καρναβαλιού όπως γράφει ο Μπαχτίν αναφορικά με το έργο του Ραμπελαί, συνδέεται στενά με τη συλλογικότητα, δεν είναι απλά και μόνο η συνένωση πλήθους αλλά πρόκειται για τη θέαση των ανθρώπων ως σύνολο το οποίο οργανώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να καταλύεται κάθε έννοια κοινωνικο-οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης. Όλοι θεωρούνται ισότιμοι…..άνθρωποι οι οποίοι συνήθως διαχωρίζονταν από τα εμπόδια της κοινωνικής τάξης, της περιουσίας, του επαγγέλματος ή της ηλικίας[1].».

Ομοίως και οι τρεις κόρες του Λεόντιου, σαν άλλες Γονερίλη, Ρεγάνη και Κορδέλια, ερίζουν, εν αγνοία τους, για το μεγαλύτερο μερίδιο αγάπης του πατέρα τους, τον οποίο πιστά ακολουθεί και υπηρετεί ο Ζαχαρίας, ο τρελός του χωριού, ενώ ο δούκας του Κεντ απεικονίζεται στον συνέταιρο του Λεόντιου Έξαρχου, τον Γκόρκα. Συγκλονιστική η σκηνή του τέλους, δεν θα μπορούσε να υπάρχει καλύτερη απεικόνιση της αντίστοιχης σκηνής από το Βασιλιά Ληρ σε ένα σύγχρονο μυθιστόρημα…..

Για άλλη μία φορά ο Ισίδωρος Ζουργός παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό ένα έργο δουλεμένο στην παραμικρή του λεπτομέρεια, με μία πρωτότυπη, αυθεντική πλοκή την οποία ο αναγνώστης θα απολαύσει χάρη στην αφηγηματική δεινότητα του συγγραφέα. Επιλέγοντας, στη συγκεκριμένη περίπτωση, να μπολιάσει το μυθιστόρημα με στοιχεία μεγάλων κλασσικών έργων, αναδεικνύει το αποτέλεσμα ενός δύσκολου εγχειρήματος, καταφέρνοντας να παρουσιάσει το κλασσικό ως αενάως επίκαιρο.  Ο ακάματος ζήλος του συγγραφέα θα οδηγήσει εύλογα τον αναγνώστη να αναρωτηθεί τι ακριβώς σημαίνει κλασσική λογοτεχνία και ποια είναι η αποστολή της: Τι κάνει τους μεγάλους λογοτέχνες να αντέχουν στο χρόνο και να εξακολουθούμε να ανακαλύπτουμε καινούργιες πτυχές των έργων τους; Γιατί τα μεγάλα κείμενα παραμένουν ισχυρά στο χρόνο, ενώ έχει αλλάξει τελείως το περιβάλλον εντός του οποίου δημιουργήθηκαν; Τι είναι αυτό που δεν αλλάζει μέσα μας όταν όλα τα υπόλοιπα μεταβάλλονται;

Οι ρετσίνες του βασιλιά δεν είναι μόνο ένα παράδειγμα του πόσο προσαρμόζονται τα κλασσικά έργα σε ένα σύγχρονο λογοτεχνικό ρεπερτόριο αλλά και ένα αξιόλογο έργο από μόνο του. Η εφευρετικότητα και οι αδιαμφισβήτητες λογοτεχνικές ικανότητες του συγγραφέα αποζημιώνουν τους αναγνώστες του σε ένα βιβλίο που όχι μόνο αποκαλύπτει τα δικά του θετικά στοιχεία αλλά σε οδηγεί να αναζητήσεις τις χάρες και τη γοητεία των κλασσικών. Win-win που λένε……

 

 

[1] Clark, Katerina. (1984). Mikhail Bakhtin. Holquist, Michael, 1935-2016. Cambridge, Mass.: Belknap Press of Harvard University Press.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top