✔ Κυριάκος Χαλκόπουλος: «Άλλωστε ο Μπόρχες είχε κάποτε ισχυριστεί πως “η λογοτεχνία δεν είναι παρά ένα κατευθυνόμενο όνειρο”»

Συνέντευξη: Μάριον & Βερίνα Χωρεάνθη //

 

Ο Κυριάκος Χαλκόπουλος φοίτησε στην Αγγλία και είναι πτυχιούχος της Φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου του Έσσεξ. Εργάζεται ως μεταφραστής κλασικής λογοτεχνίας (Εκδόσεις Οξύ, Εκδόσεις Αρχέτυπο). Έχει παρουσιάσει κύκλους σεμιναρίων για τη Φιλοσοφία και για θέματα κλασικής λογοτεχνίας σε δημοτικές βιβλιοθήκες και ιδιωτικά κέντρα πολιτισμού. Έχει αρθρογραφήσει, επί σειρά ετών, για θέματα πολιτισμού στην εφημερίδα Μακεδονία της Θεσσαλονίκης. Έργα του έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα περιοδικά Λόγου (Δέκατα, Ένεκεν, Ίαμβος, Εντευκτήριο κ.ά.). Έχει συνεργαστεί με τις Εκδόσεις Ανάτυπο, από τις οποίες κυκλοφορεί η συλλογή διηγημάτων του με τίτλο Η Χρυσαλίδα. Τον Κυριάκο Χαλκόπουλο είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε από κοντά στην περσινή διοργάνωση του FantastiCon, η οποία πραγματοποιήθηκε για τέταρτη συνεχή χρονιά στις αρχές του Οκτωβρίου που μας πέρασε, στους χώρους της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης.

-Τι σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με τη φανταστική λογοτεχνία;

Παρ’ όλο που ένα προσωπικό μου έργο, η συλλογή διηγημάτων Η Χρυσαλίδα, είχε παρουσιαστεί από τους εκδότες ως “φανταστική λογοτεχνία”, εγώ δεν θα έλεγα πως ο χαρακτηρισμός αυτός είναι τόσο εύστοχος – διότι συνήθως με τον όρο “φανταστικό” εννοεί κανείς κάτι πιο ανεξέλεγκτο (ή ίσως ακόμα και αυθαίρετο) από το είδος της λογοτεχνίας που με απασχολεί… Εάν μου ζητούσε κανείς να εντάξω το δικό μου έργο σε κάποιον λογοτεχνικό τύπο, θα έλεγα ότι τα περισσότερα από τα διηγήματά μου είναι αλληγορικά, και πως στο κέντρο της πλοκής εμφανίζονται έντονοι συμβολισμοί. Για παράδειγμα, σε ένα μικρό διήγημα από τη συλλογή Η Χρυσαλίδα, ο αφηγητής είναι κλεισμένος σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, με μια κλειδωμένη πόρτα πίσω του και μια σκάλα που έχει καταρρεύσει μπροστά του. Τα αντικείμενα στα έργα μου συχνά είναι πιο πολύ σύμβολα παρά κάτι στον υλικό χώρο…

-Πώς επιλέγετε τον χώρο και τον χρόνο της δράσης στα βιβλία σας;

Ο χρόνος είναι συνήθως αδιευκρίνιστος. Τα περισσότερα κείμενά μου δεν εμφανίζουν ενδείξεις για την εποχή στην οποία συμβαίνουν – συνήθως η τεχνολογία απουσιάζει, ή είναι σχετική με τις αρχές του εικοστού αιώνα. Ο χώρος είναι πρωτίστης σημασίας για εμένα, διότι αποτελεί ένα από τα κύρια αντικείμενα που αποκτούν συμβολική σημασία στα έργα μου: για παράδειγμα, σε ένα διήγημά μου (Το αντικείμενο των ονείρων) ο χώρος βρίσκεται κυρίως στα όνειρα (ο αφηγητής βλέπει μια σειρά από όνειρα, και ψάχνει εκεί ένα περίεργο αντικείμενο μέσα στους άγνωστους διαδρόμους τους), σε ένα άλλο διήγημά μου ο χώρος αποτελεί πιθανότατα μια ψευδαίσθηση, διότι ο αφηγητής μοιάζει να μπερδεύει την αλήθεια με την πλάνη. Αλλά σε μερικά κείμενά μου υπάρχει και ένας συγκεκριμένος χώρος: το περιβάλλον του πανεπιστημίου του Έσσεξ, στο οποίο σπούδασα… Σκεφτείτε πως στα όνειρα τα αντικείμενα που μας περιβάλλουν δεν είναι υλικά, αλλά κάτι που κρύβει τους ακόμα αθέατους χώρους του ονείρου, και άρα υπάρχουν εκεί για λόγους πολύ συγγενικούς με εκείνους που βρίσκονται πίσω από τα τεχνάσματα που δημιουργούν οι λογοτέχνες· άλλωστε ο Μπόρχες είχε κάποτε ισχυριστεί πως “η λογοτεχνία δεν είναι παρά ένα κατευθυνόμενο όνειρο”.

-Κατά πόσο θα λέγατε ότι σας έχουν εμπνεύσει δημιουργικά τα λογοτεχνικά και άλλα σας ενδιαφέροντα;

Σε απόλυτο βαθμό – θέλω να πω ότι συνήθως ανακαλύπτω τι θα γράψω στη συνέχεια, με αφορμή κάποια απρόσμενη προσθήκη που συμβαίνει να κάνω σε ένα κείμενο ενώ το γράφω. Πέραν από τα αμιγώς λογοτεχνικά ενδιαφέροντα υπάρχουν δύο άλλα κύρια, που συνδέονται με το γράψιμό μου: μια ερασιτεχνική ενασχόληση με τα μαθηματικά (κυρίως με τα αρχαία μαθηματικά, με αφορμή τις φιλοσοφικές μου σπουδές) και μια μικρή εξοικείωση με την αρχιτεκτονική (κυρίως των μεσαιωνικών χρόνων).

-Ποιες είναι οι προσωπικές σας αναγνωστικές προτιμήσεις; Συμπίπτουν αποκλειστικά με τη δημιουργική σας ενασχόληση ή διαβάζετε/μελετάτε και άλλα είδη;

Δυστυχώς ή ευτυχώς, συμπίπτουν απόλυτα. Διαβάζω λίγους συγγραφείς. Έχω όμως διαβάσει όλο το έργο τους. Με ενδιαφέρουν οι λογοτέχνες που έγραψαν συμβολικά ή αλληγορικά, κυρίως οι Ευρωπαίοι ρομαντικοί του 19ου αιώνα, αλλά και μερικοί σημαντικοί καλλιτέχνες του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα. Στην πραγματικότητα ο πιο “σύγχρονος” λογοτέχνης που διαβάζω και ξαναδιαβάζω είναι ο Μπόρχες – με άλλα λόγια, όντως, διαβάζω ελάχιστους, αλλά νομίζω πως βρήκα σε αυτούς κάτι που με βοηθάει να σχηματίσω τις δικές μου σκέψεις.

-Έχετε ασχοληθεί εντατικά με το έργο του Φραντς Κάφκα. Τι σας ελκύει ιδιαίτερα στον συγκεκριμένο συγγραφέα;

Οπωσδήποτε ο Κάφκα είναι ο μοναδικός που έγραψε τόσο αλληγορικά – τουλάχιστον στον χώρο της λογοτεχνίας. Στη φιλοσοφία υπήρχε ο Ηράκλειτος, ενώ ο Μπόρχες είχε πει σε μια ομιλία του πως μπορεί να θεωρηθούν ως πρόδρομοι του Κάφκα οι Ελεάτες φιλόσοφοι (ο Παρμενίδης και ο Ζήνων). Ο Κάφκα απέκτησε τεράστια σημασία για μένα κυριολεκτικά από την πρώτη στιγμή που διάβασα λίγες γραμμές του. Ήταν στην τρίτη Λυκείου – είχα διαβάσει σε ένα βιβλιοπωλείο τις πρώτες σελίδες του Πύργου. Έχω εξετάσει όλο του το έργο, τα ημερολόγια, τα γράμματα και αρκετές βιογραφίες του. Έχω επίσης μεταφράσει δώδεκα διηγήματα του – ήταν η πρώτη μετάφραση που έκανα, το 2017, για τις εκδόσεις Αρχέτυπο (Ο Νηστευτής & άλλα διηγήματα).

-Η θεματολογία της βορειοευρωπαϊκής, κυρίως, φανταστικής λογοτεχνίας δεν έχει πολλές, άμεσα εμφανείς τουλάχιστον, συγγένειες με την ελληνική. Ποια πιστεύετε ότι είναι τα χαρακτηριστικά της που γοητεύουν τόσο τους Έλληνες συγγραφείς και αναγνώστες;

Εξαρτάται από το τί εννοεί κανείς όταν μιλάει για “φανταστική λογοτεχνία”. Νομίζω ότι στη χώρα μας υπάρχει κάποιο ενδιαφέρον για ορισμένα είδη της “φανταστικής” λογοτεχνίας, που όμως συχνά αναγνωρίζονται ως παραλογοτεχνία. Οι περισσότεροι άνθρωποι που μιλούν για φανταστική λογοτεχνία εννοούν με τον όρο τρία διακριτά είδη: τη λογοτεχνία τρόμου, την επιστημονική φαντασία και τη λεγόμενη “επική” φαντασία. Θα έλεγα πως υπάρχουν συγγένειες με κάποια αρχαία ελληνικά έργα – ο Λουκιανός από τα Σαμόσατα, για παράδειγμα, έγραψε την όμορφη σάτιρα “Αληθής ιστορία”, που συχνά την αναφέρουν ως το πρώτο διήγημα επιστημονικής φαντασίας· διότι η δράση τοποθετείται σε ξένους πλανήτες. Η ένατη ραψωδία της Οδύσσειας (η άφιξη του Οδυσσέα στο νησί των Κυκλώπων) μπορεί να θεωρηθεί ως μέρος της λογοτεχνίας τρόμου. Επική φαντασία, από την άλλη, δεν υπάρχει στην αρχαία Ελλάδα ακριβώς όπως στην αγγλοσαξονική παράδοση, αλλά οι – κατά τη γνώμη μου – σοβαροί λογοτέχνες του είδους (προσωπικά μπορώ να σκεφτώ μόνο έναν: τον Λόρδο Ντάνσανυ – αλλά δεν είμαι λάτρης του είδους, οπότε η γνώμη μου μάλλον αδικεί άλλους) είχαν φανερές επιρροές από την αρχαία Ελλάδα και τη μόρφωσή τους, που περιείχε πολλά θέματα από τον αρχαίο ελληνισμό. Στις μέρες μας πιο γνωστοί είναι συγγραφείς λιγότερο – πάλι εκφράζω προσωπική γνώμη – καλλιτεχνικοί, όπως ο Τόλκιν (επική φαντασία) και ο Στήβεν Κινγκ (τρόμος), αλλά αυτό δεν σημαίνει πως συνολικά το “φανταστικό” δεν έχει σύνδεση με την κλασική λογοτεχνία, τον ρομαντισμό, τον συμβολισμό και τη γοτθική λογοτεχνία.

-Είστε παράλληλα και μεταφραστής, κατά κανόνα μέσα στο πεδίο των ενδιαφερόντων σας. Θα μεταφράζατε ευχαρίστως κάτι δημοφιλές αλλά ασύμβατο με τη δική σας αισθητική;

Όχι. Διότι δεν νομίζω πως θα ήταν καλό το αποτέλεσμα… Θεωρώ ότι αν ο μεταφραστής δεν θεωρεί όμορφο το έργο που μεταφράζει τότε είναι ασύνετο να περιμένει κανείς ο αναγνώστης να πάρει στα χέρια του την καλύτερη δυνατή μετάφραση. Οι μεταφράσεις μου είναι στον χώρο της κλασικής λογοτεχνίας. Φυσικά εξετάζω άλλες προτάσεις, αλλά πρώτα πρέπει να δω το έργο – εάν δεν ξέρω τον συγγραφέα – ώστε να είμαι σίγουρος ότι μπορώ να ωφελήσω αντί να βλάψω με τη μετάφραση μου.

-Ασχολείστε επίσης με τη δημιουργία τρισδιάστατων μοντέλων και παιχνιδιών μέσα στο σύμπαν της φανταστικής λογοτεχνίας. Έχετε σκεφτεί να δώσετε περισσότερη έμφαση στη δραστηριότητα αυτή ή να τη συνδυάσετε ακόμα πιο έντονα με το συγγραφικό σας έργο;

Η δημιουργία τρισδιάστατων μοντέλων είναι χρήσιμη στην ανάπτυξη της φαντασίας – έστω υπό ορισμένες προϋποθέσεις, και εμένα με βοήθησε. Πέραν τούτου έμαθα αρκετά στοιχεία αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, αλλά και καθαρά γεωμετρικού. Καθώς ανήκω στη γενιά που άρχισε να έχει υπολογιστές από αρκετά μικρή ηλικία, είχα γοητευθεί από τα παιχνίδια στους υπολογιστές, από το παράξενο και σχηματικό τους περιβάλλον και τις ισορροπίες του. Αυτή την αίσθηση νομίζω ότι τη μεταφέρω κατά καιρούς και σε λογοτεχνικά μου κείμενα.

-Πώς ανταποκρίνεται το κοινό στην ιδιαιτερότητα του ύφους σας; Τα βιβλία σας διαβάζονται κυρίως από φίλους του συγκεκριμένου είδους, ή έχετε κερδίσει και αναγνώστες με προηγουμένως διαφορετικά ενδιαφέροντα;

Συνήθως διαβάζονται από άτομα μεγαλύτερα σε ηλικία από εμένα… Έχω ακούσει διάφορες γνώμες για τα κείμενά μου. Πάντως θεωρώ πως είναι θετικό ότι έχω ένα προσωπικό ύφος, διότι (όπως είπε ο Μποντλέρ, σε ένα γράμμα του στον Φλομπέρ) “το κυριότερο είναι – να μη μοιάζεις με τον γείτονα σου” – δηλαδή το σημαντικότερο για έναν λογοτέχνη είναι να μην τον συγχέουν με άλλους.

-Τι γνώμη έχετε για τη φανταστική λογοτεχνία στην Ελλάδα σήμερα;

Νομίζω πως είναι θετικό ότι παρουσιάζει τόσα νέα έργα. Όπως σημείωσα απαντώντας και σε προηγούμενα ερωτήματά σας, δεν θα έλεγα πως εγώ συνδέομαι κύρια με αυτό το είδος, αλλά αρκετοί αξιόλογοι συγγραφείς εκφράζονται μέσα από αυτό. Σε κάθε περίπτωση πιστεύω ότι τα επόμενα χρόνια θα εμφανιστούν ακόμα περισσότερα έργα, και ίσως και κάποιο ιδιαίτερα σημαντικό.

-Ευχαριστούμε πολύ!

Ευχαριστώ πολύ και εγώ για τις όμορφες ερωτήσεις σας.