Πρώτη ανάγνωση: Γιώργος Παπασταθόπουλος

Γράφει ο Θάνος Γιαννούδης //

Πολλές φορές βιαστική, άλλοτε παρελκυστική κι άδικη για την πραγματική της αξία και για το αποτύπωμα που θα αφήσει στο χρόνο, η πρώτη ανάγνωση μιας ποιητικής συλλογής εμπεριέχει πάντα ένα ρίσκο ως προς την τελική της τύχη. Αφήνοντας στην άκρη τις φορμαλιστικές του απόψεις και προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στην επιγραμματική παρουσίαση και την αναλυτική βιβλιοκριτική, ο Θάνος Γιαννούδης επιδιώκει να μιλήσει για τις εντυπώσεις που αφήνει η ‘’πρώτη ανάγνωση’’ μιας ποιητικής συλλογής. Μια ανάγνωση ενδεχομένως ατελής και άχαρη, απαραίτητη όμως ώστε να ακολουθήσουν η δεύτερη, η τρίτη και όλες οι επόμενες…

 

Γιώργος Παπασταθόπουλος, ‘’Ο ΠΟΙΗΤΗΣ- Τα σονέτα’ – ‘’1(8)21 Σονέτα’’, Ηδύφωνο, Αίγιο, 2019-2020

(Παραβαίνοντας την αρχή της συγκεκριμένης σειράς που προτάσσει την παρουσίαση μίας μόνο συλλογής κάθε φορά, επιλέγουμε σήμερα να εξετάσουμε από κοινού δύο συλλογές του Πελοποννήσιου ποιητή Γιώργου Παπασταθόπουλου που είδαν το φως της δημοσιότητας μέσα σε διάστημα λίγων μηνών. Έχοντας κυκλοφορήσει λίγες μόνο συλλογές μέσα στις προηγούμενες δεκαετίες και με σημαντικές χρονικές αποστάσεις μεταξύ τους, ο ποιητής –που διανύει την όγδοη δεκαετία της ζωής του- επιλέγει να δώσει μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα δύο καινούριες δουλειές βασισμένες κυρίως στη φόρμα του σονέτου, γεμάτες εκατοντάδες ποιήματα πολλαπλών θεματικών και διαφορετικών φωνών. Με άξονα το Αίγιο, οπότε, ας επισκεφτούμε τον σταθερό και καθορισμένο κόσμο μιας ποιητικής φωνής που τιμά για χρόνια την έμμετρη φόρμα, μιας ποιητικής φωνής που ίσως για κάποιους ενδεχομένως να φαντάζει παράταιρη και παλαιική στο χαωτικό και πολυεπίπεδο σήμερα, για άλλους όμως ενδεχομένως και να αποδεικνύει περίτρανα τη σημασία της σταθερής προσήλωσης στην ποίηση και στο ρόλο που αυτή εγγενώς φέρει πέρα από την επικαιρική εναλλαγή των εποχών και των αφηγήσεων)

-> Ποιος είναι ο καλλιτέχνης και τι έχει δημιουργήσει ως τώρα:

‘’Παλαίμαχος’’ στην ποίηση κι εν γένει την καλλιτεχνική δημιουργία, ο Γιώργος Παπασταθόπουλος μπορεί να μην έχει λάβει από τους κύκλους του κέντρου την προσοχή που όφειλε τις δεκαετίες που παρήλθαν, έχει, ωστόσο, τιμηθεί με πληθώρα περιφερειακών βραβείων και διακρίσεων από δεκάδες φορείς, ενώ για χρόνια κρατούσε έμμετρη σατιρική στήλη στον τοπικό τύπο, εξασκούμενος στη ρίμα και βελτιώνοντας ακατάπαυστα την τεχνική του. Η ενασχόλησή του με τον καλλιτεχνικό χώρο, μάλιστα, δεν εξαντλείται στην ποίηση, μιας κι έχει υπάρξει εκτός των άλλων τενόρος, ηθοποιός και υπεύθυνος τοπικής χορωδίας, έχοντας καταστεί σημαίνον πρόσωπο της πνευματικής ζωής του ιδιαίτερου τόπου του.

-> Πώς δομείται η συλλογή – Ποιες θεματικές επιλέγει:

Οι δύο συλλογές ‘’Ο ΠΟΙΗΤΗΣ – τα σονέτα’’ και ‘’1(8)21 σονέτα’’ παρουσιάζουν αρκετά παραπλήσια δομή, γι’ αυτό, εξάλλου, και συμπαρουσιάζονται σ’ αυτήν εδώ την ‘’Πρώτη Ανάγνωση’’. Η πρώτη αποτελείται κατά βάση από ποιήματα στη φόρμα του σονέτου, με ένα διόλου ευκαταφρόνητο δεύτερο μέρος όπου παρουσιάζονται ποιήματα με βάση την τετράστιχη στροφή. Η δεύτερη, όπως μαρτυρεί και ο τίτλος της, δομείται από 121 σονέτα που εκκινούν ως φόρος τιμής στην επερχόμενη επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά σύντομα επεκτείνουν την περί της ελλαδικής μοίρας θεματική με την οποία εκκινούν σε πολλαπλές (κι ενίοτε αντιμαχόμενες) όψεις και πλευρές της ανθρώπινης συνθήκης. Οι θεματικές του Παπασταθόπουλου και στις δύο αυτές ποιητικές συλλογές ποικίλουν, σε μια πανσπερμία που ξεκινά από την περιγραφή της θάλασσας, της φύσης και της επαρχιακής ζωής, για να συνεχίσει σε ύμνο του έρωτα ως ιδέας και ως πράξης και του πάθους, να αγκαλιάσει μοτίβα αντιπολεμικά και γεγονότα επικαιρικά τα οποία θα εξυψώσει σε μια ευρύτερη κλίμακα και να καταλήξει σε ένα λόγο για την ίδια την τέχνη και την πράξη της ποίησης και την αναζήτηση της πολυπόθητης υστεροφημίας και δικαίωσης, με ορατό πια από ένα σημείο κι έπειτα τον επερχόμενο για όλες και όλους μας βιολογικό θάνατο.

-> Με ποιους επικοινωνεί:

Για ‘’παρυφές Μαβίλη και Καρυωτάκη’’ στις οποίες ‘’αυτοτοποθετείται’’ κάνει λόγο σε ένα ποίημά του ο Παπασταθόπουλος, η γόνιμη επικοινωνία του, ωστόσο, με φωνές της εν Ελλάδι σονετογραφίας και της λυρικής έμμετρης φόρμας δεν σταματά εκεί. Περισσότερο με τους ποιητές της Β΄ Αθηναϊκής Σχολής (και ιδίως με τους Πολέμη και Δροσίνη) και λιγότερο με τους νεοσυμβολιστές του Μεσοπολέμου θα μπορούσε κανείς να βρει συνάφειες, μιας και ο ποιητής προτάσσει την αντικειμενικότητα στη ματιά και δεν αφήνει τον άκρατο υποκειμενισμό να διαποτίσει την ουσία των λεγομένων του. Η σατιρική, ακόμα, φλέβα του φέρνει στο νου, εκτός της προφανούς απάντησης του Σουρή, και τα δυνατά σατιρικά ποιήματα του ύστερου Βάρναλη, ενώ σε επιμέρους θεματικές και μοτίβα απαντά στο Ν. Καββαδία όσον αφορά τη θάλασσα και το ταξίδι ή στον ‘’Καιόμενο’’ του Τ. Σινόπουλου για τον οποίο δίνει μια δική του εκδοχή. Με τους περισσότερους σημερινούς νεοφορμαλιστές τον χωρίζει το γεγονός ότι ο Παπασταθόπουλος ουσιαστικά γράφει ‘’προνεωτερικά’’, χωρίς δηλαδή να έχει υποστεί μέσα του κάποια θραύση της συνεκτικής αφήγησης ώστε να αναγκαστεί να την ξανασυστήσει, ανιχνεύονται, όμως, ακόμα κι έτσι κοινοί άξονες με τα σονέτα αλλά και τις σατιρικές στιγμές ποιητών κινούμενων εξίσου εκτός ‘’κέντρου’’ όπως ο Δ. Σολδάτος.

Γιώργος Παπασταθόπουλος

-> Ύφος συλλογής:

Έχοντας ως βάση τον ιαμβικό ενδεκασύλλαβο που δομεί το σονέτο (από κοινού με τους οξύτονους δεκασύλλαβούς του), ο Παπασταθόπουλος δείχνει πως είναι κάτοχος των όπλων του κι ανά διαστήματα ‘’σπάζει’’ πετυχημένα τη μονοτονία, εισάγοντας ποιήματα σε μέτρο τροχαϊκό και αναπαιστικό, από κοινού με ιαμβικούς στίχους με τομή που δίδουν μια αίσθηση ιδιαίτερης μουσικότητας, αλλά και αξιοποιώντας ενίοτε τις –αδίκως λησμονημένες στο σήμερα- ολιγοσύλλαβες έμμετρες φόρμες. Ταυτοχρόνως, με τη χρήση των αποσιωπητικών, με τα συχνά ευρήματα του φινάλε των ποιημάτων του που ανατρέπουν το λογικώς αναμενόμενο, την πλούσια ρίμα με δουλεμένες ομοιοκαταληξίες, τη χρήση πολλαπλών λογοπαιγνίων αλλά και λέξεων ιδιωματικών και παραγκωνισμένων από την επίσημη κι ‘’από τα πάνω’’ καθορισμένη δημοτική, δομεί ένα ύφος χαρακτηριστικό που καθιστά τα ποιήματά του ευκολοδιάβαστα κι απολαυστικά, διατηρώντας στο ακέραιο την προσοχή του αναγνώστη. Δίχως να έχει καν ανάγκη τη μοντερνιστική διαμεσολάβηση και τα ιδιότυπα ‘’δεσμά’’ της ώστε να χρειαστεί να τα σπάσει, φτιάχνει ποιήματα ακέραια, με αρχή, μέση και τέλος, κατέχοντας πλήρως τον ειρμό της σκέψης και εισάγοντας πληθώρα φωνών, χαρακτήρων, εκφάνσεων κι αντιλήψεων της ζωής, διατηρώντας συγχρόνως και την ίδια αμείωτη θέρμη κατά την περιγραφή όλων των όψεων του επιστητού.

-> Αρνητικά σημεία:

Μέσα στην ανάγκη του Γιώργου Παπασταθόπουλου να εκφράσει λυρικά όλο τον κόσμο, τις χαρές και τους καημούς του, παρουσιάζονται ορισμένοι προβληματισμοί που –αν και δεν ρίχνουν στο ελάχιστο την αξία των δημιουργημάτων του- αξίζουν να τεθούν στο διάλογο. Εν προκειμένω, η πληθώρα της παραγωγής παραπλήσιων μορφικών ποιημάτων ενίοτε δημιουργεί ένα αίσθημα κορεσμού, δίνοντας την εντύπωση ότι κάποιες εκ των ιδεών και των συνισταμένων του έχουν ειπωθεί και προγενέστερα στην κάθε συλλογή με διαφορετικά λόγια. Ακόμα, η προσθήκη ορισμένων τετράστιχων στο τέλος της μίας συλλογής, δείχνει πως ο ποιητής κατέχει τα όπλα για να δοκιμαστεί σε άλλα μορφικά δεδομένα εκτός των όσων ήδη έχει κατορθώσει, αλλά αντ’ αυτού εκείνος επιμένει στη φόρμα του σονέτου (με ιδιαίτερη μεν επιτυχία, αλλά κλείνοντας παράλληλα και την πόρτα στην ευκαιρία δομήσει κάτι πιο εκτεταμένο και μακρόπνοο, έργο που με την πείρα των ετών που κατέχει ενδεχομένως να απογείωνε κι εν γένει τη δημιουργική του πορεία μέσα στο χρόνο).

-> Στίχοι που ξεχωρίζουμε:

->’’M’ αυτή μες στη ζωή μου προχωρώ,

χωρίς αυτή δεν κάνω ούτε βήμα,

είτε βρεθώ σ’ ανάποδο καιρό

είτε μέσα σ’ ατέλειωτη ευδία

θα φτάσω ακόμα μέχρι και το μνήμα

στης ποίησης επάνω τη σχεδία!’’

– ‘’Ο ποιητής’’

->’’Τι κοιτάς; Δε θα πιστέψεις

πόσο φούσκωσε ο νους

από τη μαγιά της σκέψης

κι έφτασα στους ουρανούς!’’

-‘’Η μαγιά’’

->’’Τι κι αν είμαι ο στενός σας συγγενής

κι ίδιο αίμα μες στις φλέβες μου κυλάει;

Σαν εχθρός λοξοκοιτά ο γηγενής

και κουβέντες φθονερές μου ξαμολάει

κι εγώ μένω μισητός και πεινασμένος

ένας ξένος των πολέμων μιασμένος!

-‘’Ο ξένος’’

->’’Θαρρώ πως τον παράδεισό της βρήκε

μόνο με τις κλωστές και μια βελόνα

και μόλις συμπληρώνει την εικόνα,

μόνη τον εαυτό της ευλογεί,

που ‘φερε τον παράδεισο στη γη!’’

-‘’Η κεντήστρα’’

->Αγαπημένο ποίημα:

->Του δειλινού

Πάρε της αυγής την πρώτη ακτίνα,

κάμε την ολόχρυση κλωστή,

της αγάπης πίνακα ξεκίνα,

μ’ όλη τη ζωή μας τη γνωστή!

Και σαν προχωρήσει μεσημέρι

πάρε το γαλάζιο τ’ ουρανού,

κέντησέ το στ’ απαλό σου χέρι

πιότερο πιστό τ’ αληθινού!

Κάθε χρώμα όταν ιριδίσεις

πάνω στης ζωής μας τον καμβά,

βάλε και τα βύσσινα της δύσης

με τα δυο σου χέρια τ’ ακριβά!

Τέλος, στο περίγραμμα το γκρίζο

σα θα βάζεις κρύες βελονιές,

πλάι σου θα γέρνω να κερδίζω

ήλιους απ’ τις πρώτες μας χρονιές!

-> Γενική αποτίμηση:

Οι δύο νέες ποιητικές συλλογές του Γιώργου Παπασταθόπουλου μπορεί μεν να μην έρχονται να ανατρέψουν τα πάντα στη νεοελληνική ποίηση και να της δώσουν νέα πνοή, αποτελούν εντούτοις μια άκρως ενδιαφέρουσα κατάθεση ενός ικανότατου τεχνίτη, εμποτισμένη με την πείρα δεκαετιών και τη συμβολή πλέον μιας εμπειρίας που του παρέχει τη δυνατότητα να εποπτεύει στο σύνολό της την ανθρώπινη συνθήκη και να δημιουργεί ευρύτερες ανθρώπινες εικόνες που υπερβαίνουν τη μία μόνο άποψη ή αφήγηση. Με άξονες του την αντικειμενική κι απροκατάληπτη ματιά, την ειλικρινή αγάπη για τον ίδιο τον άνθρωπο, την αστείρευτη δύναμη στην εικονοποιία και στη δημιουργία φωνών πειστικών κι ανθρώπινων και με δεσπόζουσα την ικανότητά του να τέρψει, να διδάξει και να συγκινήσει ταυτοχρόνως, ο Παπασταθόπουλος μάς δίνει μερικά από τα πιο όμορφα σονέτα των τελευταίων δεκαετιών, χωρίς να σπάει τους δεσμούς με την παραδοσιακή ποίηση, αλλά εμπλουτίζοντάς την με τη δική του, ιδιαίτερη ματιά, ακόμα κι όταν φαίνεται να επαναλαμβάνει κάποια μοτίβα και να περιγράφει ξανά παραπλήσια συναισθήματα. Πρόκειται σαφέστατα για έναν ποιητή του οποίου η θέση οφείλει να βρίσκεται στο επίκεντρο κι όχι στις παρυφές του νεοφορμαλισμού.