Σπονδυλωτό πεζό: “Πρόσκληση για Καφέ”

Γράφει ο Χρήστος Δούκας //

 

Πρόσκληση για Καφέ

1.

«…η ιδέα πως ακόμα και το απειροελάχιστο πράγμα ή γεγονός περιλαμβάνει όλο το σύμπαν..» (Μπόρχες)

Ακούμε να λένε συχνά ότι οι λεπτομέρειες κάνουν τη διαφορά. Άνθρωποι με πολλές γνώσεις, υποστηρίζουν πάλι ότι μικρά πράγματα στη ζωή, κρύβουν ή προοιωνίζονται μεγάλα πράγματα στον κόσμο. Ότι κάποιες μικροιστορίες της ζωής, αποτυπώνουν πιθανές μεγαλοιστορίες της ανθρώπινης ύπαρξης.

Αν έτσι έχουν τα πράγματα, πρέπει να δώσουμε τη δέουσα σημασία σε μικρά γεγονότα και αντικείμενα, όπως για παράδειγμα παλιές φωτογραφίες, παλιά ραδιόφωνα, παλιά οικιακά σκεύη, παλιές συνήθειες, παλιές ζωές, όλα τα παλιά που διασώζουν τη μνήμη και υποδηλώνουν πιθανές παγκόσμιες επιπτώσεις και συμπαντικές ανακατατάξεις, αφού σύμφωνα με έγκυρους αναλυτές, το ορατό δεν είναι πάντα πραγματικό και το πραγματικό δεν είναι πάντα ορατό.

Κάτι τέτοιο δεν είναι ποτέ εύκολο και ας φαίνεται έτσι, θυμίζει κάπως Προυστ όταν έγραφε για την μνήμη ως διαδικασία αναδημιουργίας ενός συναισθήματος, μιας αντίληψης για την ουσία των πραγμάτων χωρίς την οποία δεν μένει παρά μια φετιχιστική προσήλωση σε νοσταλγικές αναπολήσεις, χωρίς να δίνουν υπόσταση σε κάτι καινούργιο, χωρίς να μαθαίνουμε κάτι για το νόημά τους, κάτι για το σήμερα.

Ο προβληματισμός μας θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής (δανειζόμαστε από τον Καλβίνο): Και αν μια ιστορία δεν μπορεί να περικλείσει μέσα της το σύμπαν, πώς μπορείς να αποσπάσεις ιστορίες που να έχουν ένα ολοκληρωμένο νόημα; Είναι δυνατόν να αφηγηθούμε μια ιστορία έχοντας κατά νου την ύπαρξη του σύμπαντος; Πώς να απομονωθεί μια ιστορία αν συνδέεται με άλλες ιστορίες μέχρις ότου επεκταθούν σε ολόκληρο το σύμπαν;..Πώς η ιδιαιτερότητα συνδέεται με την πολλαπλότητα του υπαρκτού ή πιθανού;

2.

Καφές στα όρθια

Με τα ανεπίλυτα αυτά ερωτήματα να με καταδιώκουν, περιμένω υπομονετικά τη σειρά μου για τον πρωινό καφέ. Πρωινός καφές στο πόδι εκτός σπιτιού, άλλη πάλι ιστορία και αυτή, δεν ξέρω πώς προέκυψε η συνήθεια, τι να πω.. δεν ξέρω τι να υποθέσω.

Δεν είναι ότι δεν διαθέτουμε τις απαραίτητες συσκευές στο σπίτι, αντίθετα υπάρχουν τα σχετικά υλικά και εργαλεία, καφετιέρες, ποικιλία από χαρμάνια καφέ και μια μεγάλη συλλογή από φλιτζάνια από διάφορες περιόδους που συγκέντρωνα ως μανιώδης συλλέκτης, για πολλά χρόνια, αναμνηστικά διαφόρων φάσεων της ζωής, σε συνεχή ανανέωση.

Τώρα με κοιτάζουν περίλυπα όταν με βλέπουν να τα αγνοώ κάθε πρωί, βουβοί μάρτυρες σε μια διαδικασία σταδιακής αποστασιοποίησης, όπου ενώ αρχικά γίνονται απαραίτητα, αργότερα αντικαθίστανται από άλλα φλιτζάνια μέχρι και αυτά να αποσυρθούν από νέες μόδες. Δεν μπορούν να εξηγήσουν πως τα πράγματα έφτασαν μέχρι το χωρισμό, μετά από μια θερμή σχέση. Γιατί συμβαίνουν αυτά, γιατί μια σταθερή σχέση θυσιάζεται στο βωμό μιας παροδικότητας πλαστικών φλιτζανιών και εφήμερων συναναστροφών, γιατί, γιατί… δεν μπορούν να εξηγήσουν..

3.

«..έπειτα φορεί ένα πικρό χαμόγελο

για τη δουλειά και για τους πελάτες..»

Τα βήματά μου με καθοδηγούν στην καθημερινή διαδρομή. Ακούω τις παραγγελίες τους, τις τυπικές κουβέντες, μετά βγαίνουν κρατώντας πλαστικά «πακέτα» «για έξω», με τον καφέ στο χέρι για το γραφείο, το μαγαζί ή την επιχείρηση. Είναι σιωπηλοί με μια μάσκα στο πρόσωπο, όχι αυτή του κορωνοιού, αλλά εκείνη που θέλει να κρύψει αισθήματα δίχως να αποκαλύπτει σκέψεις, όνειρα και ανησυχίες. Πρέπει να είναι σύντομοι και επιφανειακοί..καλά προστατευμένοι από αυτούς που θα ήθελαν να διαταράξουν την υπέροχη απομόνωσή τους..

Κοιτάζεις αυτό τον κόσμο που πάει και έρχεται..αυτούς που βλέπουν χωρίς να κοιτάζουν, κοιτάζουν χωρίς να βλέπουν, εκτός από έναν καφέ μπροστά τους..

Είσαι εκεί μόνος, δεν ξέρεις κανέναν, δεν ξέρεις κανένα και είσαι μόνος..

4.

Απαντάμε αδιαμαρτύρητα σε όποιο δίλημμα μας θέτουν (;)

Αγαπητέ μου Κύριε/κυρία, εδώ που έχουμε φτάσει, θα σας πουν ότι το φρονιμότερο που έχετε να κάνετε είναι να υποταχθείτε, να αφήσετε στην άκρη προβληματισμούς, αναζητήσεις, «κουβέντες του καφέ» και να συμμορφωθείτε στο δίλημμα, στους μονόδρομους τυποποιημένων συνταγών που θέτουν οι ταγοί της ιστορίας, οι νόμοι της φύσης και λοιπά και λοιπά.. διαφορετικά κινδυνεύετε, όπως διαδίδεται, να βρεθείτε στα απόνερα των άχρηστων που επιφυλάσσει η ιστορία για τις περιπτώσεις ανυπότακτων σε υπέρτατα κελεύσματα, όσα κατασκευάζονται στα διαβόητα εργαστήρια διλημμάτων, ετοιματζίδικων συμπεριφορών.

5.

«..τι είδους σκέψεις μετά τον πόλεμο;»

Μα πώς μπορούμε να μιλάμε έτσι για τέτοια πράγματα, σε καιρούς βαρβαρότητας; Αυτή τη στιγμή που κουβεντιάζουμε, άλλοι βομβαρδίζονται, γίνονται πρόσφυγες, συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι, άλλους τους βρίσκουν δολοφονημένους σε καταφύγια και μετά οι αναπόφευκτες επιπτώσεις, ανέχεια και φτώχεια..

Παραφράζοντας το ερώτημα του Λυοτάρ: τι είδος σκέψης μπορεί να αναιρέσει τον πόλεμο..σε μια γενική διαδικασία προς μια οικουμενική χειραφέτηση;

Καθισμένος έξω από ένα καφέ, μπροστά σε ένα φλυτζάνι καφέ..

Σκέφτομαι αν όλα αυτά που συμβαίνουν είναι πραγματικότητα ή φαντασίωση..

Σκέφτομαι μήπως, ακολουθώντας την περίφημη παρομοίωση της σπηλιάς του Πλάτωνα, είμαστε φυλακισμένοι σε σπήλαιο, βλέπουμε σε έναν τοίχο τις σκιές μας, ενώ κάπου έξω -αν μπορούσαμε να δραπετεύσουμε- είναι το φως της αλήθειας..

Σαν «Ίσκιοι ενός ονείρου», όπως λέει ο Μπόρχες..

6.

Ερμηνεία των πολλών κόσμων

Ας το δούμε και αλλιώς: Η περίφημη θεωρία των πολλών κόσμων του Έβερετ (στη βάση της μη κατάρρευσης του κβαντικής κυματοσυνάρτησης), δεν συνάντησε ποτέ την αποδοχή της επιστημονικής κοινότητας (χωρίς να μπορεί να απορριφθεί θεωρητικά), επανέφερε μια ιδέα παλαιόθεν, ένα είδος γυαλιών μέσα από το οποίο μπορείς να αντικρίζεις αποκλίνουσες πραγματικότητες, απόψεις όπως εδώ, στο μεταίχμιο δοκιμίου-μυθοπλασίας, νεωτερικού-μετανεωτερικού, με διακειμενικές ασυνέχειες εν είδη κολλάζ, δεν ξέρεις καλά-καλά ποιοι μιλάνε αν είναι σε πρώτο πρόσωπο, δεύτερο ή τρίτο, ενικό ή πληθυντικό, γενικότερα αν είναι ένας κόσμος με πολλές διακλαδώσεις, ή πολλοί παράλληλοι κόσμοι, ιστορίες που δεν καταλήγουν πουθενά αν δεν βάλει το χέρι του ο αναγνώστης/στρια.. κατάσταση δηλαδή για έναν ακόμη καφέ..

7.

«..μεγάλη πόρτα θα διαβείς..»

Άλλη εκδοχή: Όταν η Γεωργία Βασιλειάδου ως «καφετζού» στην ομώνυμη ταινία «αξιοποιούσε» την «απάτη» της καφεμαντείας για κοινωνικό σκοπό, υπέρ του θεσμού του γάμου, αναδείκνυε ένα κώδικα αξιών, αν μη τι άλλο ένα κώδικα διάρκειας του καφέ που συνδέεται εσαεί με ανθρώπινες ιστορίες που ξεπερνούν τη ζωή, ιστορίες που συνεγείραν γειτονιές και πολυκατοικίες-πόσα προξενιά, αρραβώνες, μνημόσυνα, φιλίες και άλλες ανθρώπινες καταστάσεις δεν σφυρηλατήθηκαν πάνω από ένα αχνιστό καφέ, σαν μια συμβολική ιεροτελεστία, μια συνήθεια διαρκείας που συνέδεε ολόκληρες γενιές μεταξύ τους σε μια αιωνιότητα, μια σύνδεση της ανθρώπινης θνητότητας με βιώσιμες αξίες, στο διηνεκές της ανθρώπινης αθανασίας.

Ενώ σήμερα, σήμερα, όσο και αν επιβιώνουν κάποιες παλιότερες συνθήκες, εν τούτοις η τάση είναι για το στιγμιαίο, ότι όλα μπορούν να αντικατασταθούν και αντικαθίστανται, όλα γίνονται αβέβαια, σε πακέτα μιας χρήσης, “instant living”.

8.

«..μέτρησα με το κουταλάκι του καφέ τη ζωή μου»

Τριγυρνά παντού….βάδισμα αδιάκοπο, ακούραστο..Τριγυρίζει επι ώρες στους δρόμους, σε παραλίες, μπαίνει σε café, κοιτάζει οχήματα, δέντρα, βιτρίνες φαρμακείων, ενδυμάτων και κρεοπωλείων…. Τι είναι αυτό που τον παρακινεί να περιπλανιέται εδώ και εκεί, με ένα καφέ στο χέρι να ψάχνει να βρει τι;

δεν ξέρει τους νόμους που διέπουν τις συναντήσεις αυτών των ανθρώπων με τον καφέ και το κινητό, μόνο να κοιτάζει αυτό το πλήθος, ψάχνοντας ούτε αυτός δεν ξέρει ποιόν..

..Συναντά γνωστούς, χαιρετούρες, νεύματα αναγνώρισης, επιφωνήματα, αναφέρει το πρόβλημα, συναντά «κατανόηση» αν όχι «συμπόνια», καθένας με τις δικές του αναστολές: «Ένα ακόμα θύμα των καιρών», «ξεκομμένος από τις εξελίξεις», «ένας αιθεροβάμονας»….

Πόσες φορές οι ίδιες ακρωτηριασμένες λέξεις, οι χειρονομίες, τα ίδια δρομολόγια που δεν οδηγούν πουθενά;

Νιώθει ξαφνικά τον ίλιγγο μιας αιφνίδιας πραγματικότητας, αυτή την αίσθηση ότι κάτι υπάρχει πίσω από τις κινήσεις, μια άλλη κρυμμένη πραγματικότητα…

Είναι τότε που φαντάζεται μια εξέγερση να ξεκινά όχι από τους χώρους παραγωγής, όπως πρόβλεψε ο Μάρξ, αλλά από τόπους όπως τα café, από καταναλωτικούς χώρους που ενώ κάποτε η αφθονία τους ήταν τροχοπέδη χειραφέτησης, η στέρησή τους στις μέρες μας γίνεται εφαλτήριο έκρηξης, φτάνοντας από τον καφέ της περισυλλογής στον καφέ της έκρηξης ή της οργής.

Ξέρουμε, ξέρουμε τις αντιρρήσεις σας, ότι αυτά δεν γίνονται στις σημερινές συρρικνωμένες κοινωνίες, σε ατομοκεντρικούς καιρούς όπου το τώρα έχει αντικαταστήσει το μετά, το παροδικό θριαμβεύει απέναντι στο διαρκές, το βραχυπρόθεσμα απέναντι στο μακροπρόθεσμο.

Ας το σκεφτούμε λίγο διαφορετικά: Αν-όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί,- ο χώρος εκμηδενίζεται και ο χρόνος παγώνει, γίνεται άπειρος, αν το άπειρο συμπυκνώνεται σε μια στιγμή, τότε βλέπεις, σε μια και μόνο μοναδική, εξαίσια, ιλιγγιώδη στιγμή του άπειρου χρόνου αυτό που αποκαλείται αιωνιότητα-μια στιγμιαία αιωνιότητα, αιώνια εμπειρία. Το στιγμιαίο τότε περιλαμβάνει το άπειρο, την αιωνιότητα, δεν χρειάζεται κάτι περισσότερο, περισσότερος χρόνος δεν προσθέτει κάτι άλλο από ό,τι πρόσφερε μια στιγμή.

Είναι κρίμα, ότι παρά τις πολλές συνταγές και τις ποικιλίες καφέ που προτείνονται, από ό,τι ξέρουμε λίγα ή τίποτα δεν έχει γραφεί για αυτήν την ιδιότητά του να είναι μια μοναδική ευκαιρία να απολαύσουμε την αθανασία, όταν η αθανασία τείνει να γίνει «στιγμιαία», και το στιγμιαίο άπειρα ευρύχωρο.

9.

« Αύριο θα συναντηθούμε πάλι»

Είναι ξεκάθαρο, κάτι συμβαίνει εδώ, κάτι αλλάζει δραματικά.

Αγαπητοί μου φίλοι/φίλες, αύριο θα συναντηθούμε πάλι, θάρθει η στιγμή να ξαναρχίσουμε την αληθινή ζωή, αλλά δεν θα είμαστε ίδιοι, θα είμαστε όπως ο Ηράκλειτος που έβλεπε τη σκιά του στο ποτάμι να αλλάζει γιατί αλλάζουν τα νερά, αλλάζουμε κι οι ίδιοι..όλα γίνονται ρευστά, δεν είμαστε λιγότερο ρευστοί από ένα ποτάμι..

Θα συνεχίσουμε να υπάρχουμε ασυμβίβαστα αθάνατοι, όχι σωματικά, αλλά αθάνατοι με τον τρόπο που ζούμε ή αν προτιμάτε σε μια συλλογική αιωνιότητα όπου ανήκει ο καθένας μας…

10.

«Στιγμιαία Αιωνιότητα»

«Να βρεθούμε για ένα καφέ, έχουμε πολλά να πούμε».

« Μια μέρα θα βρεθούμε στο καφέ-μπαρ «Ουτοπία» ή κάτι παρόμοιο», απάντησα.

«Το τώρα, το χτες και το αύριο, το επιθυμητό και το εφικτό. Πάντα η ίδια ιστορία».

«Ο χρόνος διαστέλλεται ώσπου γίνεται άπειρος, ακυρώνοντας την αντίσταση του χώρου και ρευστοποιώντας την υλικότητα των πραγμάτων. Ο κόσμος διαστέλλεται τόσο που ο κόσμος γίνεται άπιαστος..

Ας συναντηθούμε λοιπόν στο café «στιγμιαία αιωνιότητα». Όπως πάντα όποιος φτάσει πρώτος κρατάει θέση», κατέληξα με νόημα κλείνοντας το κινητό, χωρίς να προσδιορίσω τόπο και χρόνο της συνάντησης.