Fractal

Όψεις του φασισμού από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Γράφει η Ελένη Γερούση // *

 

Κωστής Παπαϊωάννου «Άγρια ιστορία για μεγάλα παιδιά», εκδ. Πόλις

 

Αν κάποιος/α ενδιαφέρεται να κατανοήσει το φαινόμενο της Ακροδεξιάς, που μαστίζει σήμερα πολλές χώρες της Ευρώπης, μπορεί να ξεκινήσει από το βιβλίο του Κωστή Παπαϊωάννου «Άγρια ιστορία για μεγάλα παιδιά», που κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες, από τις εκδόσεις Πόλις. Τον συγγραφέα, γνωστό για τη συμβολή του στην υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, σε αυτό το βιβλίο τον απασχολούν η μετάβαση από τον φασισμό στον μεταφασισμό και το δυσοίωνο μέλλον της δημοκρατίας απέναντι στη νέα Ακροδεξιά.

Ο Παπαϊωάννου ξεκινά από την περιγραφή των συνθηκών γέννησης του φασισμού στον Μεσοπόλεμο και των αιτιών επικράτησής του στην Ιταλία και τη Γερμανία και παρακολουθεί, στη συνέχεια, τις διαφορετικές όψεις που πήρε στο διάστημα ενός αιώνα. Στο βιβλίο τίθενται και αναλύονται όλα τα επίμαχα θέματα:

– Η οικονομική στήριξη του φασισμού από το κεφάλαιο (τραπεζίτες, βιομήχανοι). Όπως χαρακτηριστικά γράφει: οι φασίστες «χτίζουν σχέσεις με τον λαό, κρατώντας κρυφές τις συμμαχίες τους με τις ελίτ». Μια μοναδική αφήγηση της μυστικής σύσκεψης είκοσι τεσσάρων βαρόνων της γερμανικής βιομηχανίας και των τραπεζών με υψηλόβαθμους αξιωματούχους του ναζιστικού καθεστώτος στις 20 Φεβρουαρίου 1933 μάς δίνει ο Éric Vuillard στο βραβευμένο βιβλίο του «Ημερήσια διάταξη», που έχει εκδοθεί από τον ίδιο εκδοτικό οίκο.

– Η σύνδεση φασισμού και πατριαρχίας: οι φασίστες αναπολούν «εκείνους τους καιρούς που η οικογένεια δεν είχε αρχίσει ακόμα να παρακμάζει». Τα «δεινά άρχισαν», υποτίθεται, με την «αμφισβήτηση της πατριαρχίας, την ενίσχυση της θέσης των γυναικών, την ‘εκθήλυνση’ των ανδρών». Σημερινό παράδειγμα, η Ουγγαρία του Όρμπαν και η αναζωπύρωση του κλασικού ‘Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια’.

– Η ανοχή ή έμμεση στήριξη της φασιστικής βίας από το «βαθύ κράτος» (αστυνομία, εκκλησία, δικαιοσύνη).

– Ο ύποπτος ρόλος της Καθολικής Εκκλησίας και η απροθυμία της Ορθόδοξης Εκκλησίας να ξεκαθαρίσει τη στάση της σε κρίσιμες συνθήκες.

–  Η άμεση σύνδεση του θρησκευτικού αντιιουδαϊσμού με τον ναζιστικό φυλετικό αντισημιτισμό. Η διασύνδεση Ακροδεξιάς και αντισημιτισμού και το «καλά κρυμμένο μυστικό» που είναι ο ελληνικός αντισημιτισμός.

– Ο ακροδεξιός αναθεωρητισμός που αμφισβητεί την ιστορικότητα του Ολοκαυτώματος, αυτού του «ριζικού κακού» κατά την Άρεντ. Η σχετικοποίηση και συνεπακόλουθη υποβάθμιση του Ολοκαυτώματος με τις συνεχείς καταχρήσεις του όρου.

– Η ατιμωρησία των δωσίλογων που ευνόησε τη μεταπολεμική επιβίωση της Ακροδεξιάς στην Ελλάδα.

– Η προσπάθεια ταύτισης φασισμού και κομμουνισμού και η απόρριψή της από τον συγγραφέα ως ανιστόρητης.

 

Κωστής Παπαϊωάννου

 

Το βιβλίο έχει τη μορφή ερωταποκρίσεων. Τίθεται ένα ερώτημα ή σχόλιο στο οποίο ο συγγραφέας απαντά αναλύοντας τα ιστορικά γεγονότα, με παράλληλη παράθεση αποσπασμάτων ιστορικών μελετών, κειμένων των επιζώντων (Λέβι, Αμερί, Σλόμο Βενέτσια) και λογοτεχνικών έργων. Ο συγγραφέας αναγνωρίζει τις οφειλές του, παραθέτοντας ενδεικτική βιβλιογραφία στο τέλος του βιβλίου αλλά και στο τέλος κάθε ενότητας, για περαιτέρω μελέτη.

Το  βιβλίο είναι ένα χρήσιμο εγχειρίδιο για εκπαιδευτικούς και μαθητές/τριες που θέλουν να κατανοήσουν τον φασισμό και τον νεοφασισμό ως ιστορικά φαινόμενα και να αντιληφθούν πώς η Ακροδεξιά του 21ου αιώνα κινείται στο περιθώριο των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων, υιοθετώντας αντιδημοκρατικές πρακτικές. Ο Παπαϊωάννου γνωρίζει πολύ καλά, ως δάσκαλος που είναι, πώς πρέπει να μιλήσει γι’ αυτό το θέμα, ώστε να γίνει κατανοητός από το ευρύ κοινό. Κάθε λέξη μοιάζει προσεκτικά διαλεγμένη, δεν φλυαρεί, δεν καλοπιάνει τον αναγνώστη.

Ακόμη, πρόκειται για ένα πολύτιμο ανάγνωσμα στην εποχή της διακινδύνευσης της δημοκρατίας, ειδικά για τη νεολαία που βιώνει με ιδιαίτερη ένταση την κρίση και την ανασφάλεια και είναι, γι’ αυτόν τον λόγο, περισσότερο ευάλωτη στον δημαγωγικό και επικίνδυνο λόγο της Ακροδεξιάς.

Ο φασισμός δεν έχει εκλείψει. Αντιθέτως, εξελίσσεται και μεταλλάσσεται. Οι ιστορικοί προτείνουν το εξής ερμηνευτικό σχήμα που εξηγεί την επάνοδο των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη και αλλού: φασισμός στον μεσοπόλεμο, νεοφασισμός στη μεταπολεμική περίοδο και μεταφασισμός στην εποχή μας, ως ένα διαρκές και εν εξελίξει φαινόμενο. Η νέα Ακροδεξιά τρέφεται από το ένδοξο παρελθόν του μεσοπολεμικού φασισμού, όσο κι αν πολλές φορές το αρνείται, και χρησιμοποιεί σύγχρονα μέσα για να σπείρει το μίσος και την ξενοφοβία. Ο δημαγωγικός, εθνικιστικός και ρατσιστικός της λόγος διοχετεύεται έντεχνα μέσω της προπαγάνδας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η διασπορά ψευδών ειδήσεων και θεωριών συνωμοσίας αποτελούν εργαλεία που στόχο έχουν να πλήξουν τους πολιτικούς αντιπάλους και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών. Κυριαρχεί ο ανορθολογισμός,  ο αντιδραστικός αντιδιανοουμενισμός και η απόρριψη της αλήθειας των γεγονότων και της γνώσης των ειδικών. Σύμφωνα με σύγχρονες προσεγγίσεις, το διαδίκτυο ευνοεί την εμφάνιση ενός «ψηφιακού φασισμού», στον οποίο οι ίδιες οι μάζες είναι ο μοχλός της χειραγώγησή τους.

Ο φασισμός δεν είναι «τελειωμένη υπόθεση», όπως εύστοχα σημειώνει ο συγγραφέας. Σήμερα, τη θέση του αντισημιτισμού και της νέας εβραιοφοβίας έχει πάρει η ισλαμοφοβία (Τραβέρσο). Η Ακροδεξιά είναι εδώ και παραμονεύει, εκμεταλλευόμενη τη δυσαρέσκεια και την απογοήτευση των λαϊκών τάξεων. Ας μην ξεχνάμε το «παράδοξο της ανεκτικότητας» που επισήμανε ο Καρλ Πόπερ. Η απεριόριστη ανεκτικότητα μπορεί να οδηγήσει στην εξαφάνιση της ίδιας της ανεκτικότητας. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερη ελευθερία απολαμβάνει κανείς σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα τόσο περισσότερο πρέπει οι δημοκρατικές δυνάμεις να είναι σε εγρήγορση, καθώς αυτήν ακριβώς την ελευθερία εκμεταλλεύονται όσοι επιβουλεύονται τις δημοκρατικές αξίες. Γιατί ο μεταφασισμός, ως σύγχρονο πολιτικό φαινόμενο, χρησιμοποιεί τη δημοκρατία εναντίον της δημοκρατίας.

 

 

* Η Ελένη Γερούση είναι Εκπαιδευτικός, Δρ Φιλοσοφίας (ΑΠΘ)

 

 

Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top