✔️ Φώτης Δούσος: «Δεν είναι εύκολο να αντικρίσει κανείς τον εαυτό του»

Συνέντευξη στην Αγγελική Σπηλιοπούλου //

 

Ο Φώτης Δούσος στο νέο του μυθιστόρημα «Τέλεση» περιγράφει τις διεργασίες, την ατμόσφαιρα, τις συνθήκες, τη συνεργασία των συντελεστών, όλα τα στοιχεία που συναρτούν μια θεατρική παραγωγή.

Ο φιλόδοξος μεν μα ανασφαλής και συνάμα στωικός Άρης θα βρεθεί στην Αθήνα με όνειρό του να γίνει ηθοποιός. Στον πρώτο του μεγάλο ρόλο θα κληθεί να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες που του προκαλεί η περίτεχνη μα δύσχρηστη μάσκα που πρέπει να φοράει στην παράσταση. Καθώς οι αισθήσεις του περιορίζονταν ή ακυρώνονταν κατά τη χρήση της μάσκας ο Άρης αποφασίζει, ενεργοποιώντας την έκτη του αίσθηση, να ενωθεί μαζί της, κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Χρησιμοποιώντας το εύρημα της μάσκας ο Δούσος αναφέρεται στην ενέργεια που ο καλλιτέχνης διοχετεύει στο έργο του μετουσιώνοντας την ύλη σε πνεύμα, μέσο επικοινωνίας ιδεών και συναισθημάτων, επισημαίνοντας τα όρια του δημιουργού στην τέλεση της τέχνης του. Οι συνδηλώσεις της προφανούς χρήσης της μάσκας ως προσωπείο αφορούν μία κατασκευή σε ατομικό επίπεδο -θωράκιση εαυτού- καθώς και σε κοινωνικό -νόρμες που έχουν επιβληθεί στα μέλη του κοινωνικού συνόλου. Πρόκειται για επινοήσεις που καλύπτουν ανασφάλειες, απελευθερώνουν καταπιεσμένες επιθυμίες, ρυθμίζουν τη συμβίωση με άλλους ανθρώπους ή τον ίδιο τον εαυτό μας, γίνονται όπλο χειριστικών ανθρώπων. Χρήσεις που μπορούν να αποβούν λυτρωτικές ή καταστροφικές.

Φώτης Δούσος

-Η ακαδημαϊκή και επαγγελματική ενασχόληση σας με το θέατρο είναι ένα από τα βασικά συστατικά στη συγγραφή του νέου μυθιστορήματός σας Τέλεση. Αν ήταν και η αιτία που το γράψατε τότε η αφορμή ποια ήταν;

Θα έλεγα ότι μια από τις βασικές αιτίες που με έκαναν να γράψω την Τέλεση ήταν η ανάγκη μου να διερευνήσω όσο πιο διεξοδικά γίνεται ζητήματα συγκρότησης της ατομικής ταυτότητας. Όλο το βιβλίο περιστρέφεται γύρω από το ερώτημα «ποιος είμαι;» και «τι είμαι;». Και δίνει προφανώς τις δικές του απαντήσεις. Η προσωπική μου τριβή με τον χώρο του θεάτρου μου έδωσε μια ευχέρεια στο στήσιμο του σκηνικού, το οποίο με τη σειρά του παίζει έναν αντίστοιχο ρόλο μέσα σε ένα μυθοπλαστικό κείμενο: γίνεται συχνά μια μάσκα που κρύβει (ή αποκαλύπτει) το θέμα. Αφορμή πάντως για την κεντρική ιδέα του μυθιστορήματος αποτέλεσαν δικές μου εμπειρίες καθώς έχω παίξει σε παραστάσεις φορώντας θεατρική μάσκα.

-Πιστεύετε ότι η καταγγελτική πλευρά του βιβλίου σας και η σύμπλευσή σας με το κίνημα #metoo θα βρει ανταπόκριση στο αναγνωστικό κοινό;

Η καταγγελτική πλευρά δεν είναι το κεντρικό στοιχείο του βιβλίου, αν και υπάρχει σε γενικευμένο βαθμό. Υποθέτω ότι οποιοδήποτε βιβλίο εστιάζει στον χώρο του θεάτρου σήμερα δεν μπορεί να αγνοήσει τον αγώνα που έκανε το κίνημα #metoo, τα εμπόδια που συνάντησε και τις αλλαγές που έφερε στο πεδίο. Ήταν και είναι μια ηρωική έξοδος, κάτι που προκάλεσε μεγάλους τριγμούς σε παγιωμένες αντιλήψεις και σε χρόνιες στρεβλώσεις του χώρου μας.

-Θεωρείτε πως μετά τις καταγγελίες για κακοποίηση στον θεατρικό χώρο επήλθε εξυγίανση;

Εξυγίανση όχι. Ένα πρώτο ξεκαθάρισμα έγινε. Θα πρέπει ωστόσο να συνεχιστεί ο αγώνας. Οι εξουσιαστικές συμπεριφορές είναι βαθιά ριζωμένες στην θεατρική ιεραρχία και μπορούν εύκολα να εξοκείλουν στην ασυδοσία. Είναι στη φύση της δουλειάς του ηθοποιού να «παίζει με την ψυχή του», να εκτίθεται σε έντονες συναισθηματικά καταστάσεις και να γίνεται τρωτός και ευάλωτος. Αυτό είναι κάτι που επιτήδειοι, κακόψυχοι και συμπλεγματικοί άνθρωποι μπορούν κάλλιστα να εκμεταλλευτούν.

-Ο χώρος του θεάματος ή η πραγματοποίηση ενός ονείρου είναι υπέρμετρα θελκτικά. Πόσο εύκολος ή δύσκολος είναι ο συμβιβασμός ματαιοδοξίας και αυτοσεβασμού;

Αναρωτιέμαι αν είναι εν τέλει τόσο θελκτικά. Πλέον έχει αρχίσει να απομυθοποιείται όλο αυτό. Είναι δύσκολα επαγγέλματα τα καλλιτεχνικά σε όποιο σκαλί της κλίμακας και αν βρίσκεσαι. Είτε αγωνίζεσαι να «πετύχεις» είτε έχεις κάνει κάποια επιτυχία και προσπαθείς να τη διατηρήσεις. Η επιτυχία είναι ούτως ή άλλως υποκειμενική έννοια και διάτρητη σε πολλά σημεία, μπάζει από παντού. Προσωπικά προσπαθώ να βλέπω το δίπολο επιτυχία-αποτυχία μέσα από ένα πιο στωικιστικό πρίσμα.

-Οι κοινωνικές προσταγές και νόρμες έρχονται συχνά σε αντίθεση με τις επιθυμίες, την ιδεολογία, τις ανάγκες μας. Ποιος ο δικός σας τρόπος να τηρείτε τις ισορροπίες;

Μέσα από μια αποστασιοποίηση που δείχνω απέναντι σε αυτά τα πράγματα. Δεν τα αφήνω να επισκιάζουν εκείνο που είναι πραγματικά σημαντικό για μένα, η ίδια η δημιουργική διαδικασία δηλαδή.

-Αυτή η αναγκαιότητα τήρησης ισορροπιών, η εναρμόνιση με τις κοινωνικές κατασκευές, η ενσωμάτωση και αποδοχή είναι τα δομικά υλικά των προσωπείων που χρησιμοποιούμε κυρίως προς τρίτους. Τι γίνεται όμως με την ειλικρίνεια απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό;

Εκεί καλούμαστε να επιδοθούμε σε ανελέητη αποφλοίωση και άμεσο ξεμασκάρισμα. Αλλά δεν είναι εύκολο να αντικρίσει κανείς τον εαυτό του. Συχνά αποστρέφει το βλέμμα σαν να κοιτάει ένα αποτρόπαιο θέαμα. Αυτού του είδους η ειλικρίνεια απαιτεί μεγάλη γενναιότητα και κάποιου είδους αυτοθυσία.

-Μια κοινωνική νόρμα πώς εκφράζεται ως επιδραστικό στοιχείο της υπόστασης ενός ατόμου και πώς διαμορφώνει τη ταυτότητά του υποκειμένου;

Κανονικοποιεί τις συμπεριφορές και ποδηγετεί το άτομο σε παρεμφερείς, πανομοιότυπες, στερεοτυπικές αντιδράσεις. Άρα κατά μία έννοια σκλαβώνει τον άνθρωπο, του στερεί την αυτοδιάθεση και την ελευθερία του. Από την άλλη προσφέρει ασφάλεια και ενισχύει την αίσθηση του ανήκειν που είναι σημαντική για τον καθένα μας.

-Πώς λειτούργησαν οι κοινωνικές ταυτότητες στην κατασκευή των χαρακτήρων στο μυθιστόρημά σας;

Σαν παραδείγματα. Αλλά προσπάθησα, τουλάχιστον στους κεντρικούς ρόλους να δείξω την ένταση, τη σύγκρουση, το κονταροχτύπημα του ατόμου απέναντι στις κοινωνικές ταυτότητες που του φοράνε. Τα πρόσωπα του μυθιστορήματος εμφανίζουν κάποια στερεοτυπικά χαρακτηριστικά για να τα αποβάλλουν, να τα ποδοπατήσουν, να τα συντρίψουν. Δεν βολεύονται με αυτά. Δεν είναι ο εαυτός τους.

-Στη σύγχρονη κοινωνία της κατασκευής της ταυτότητας στα ηλεκτρονικά δίκτυα το προσωπείο έχει πλέον αποκτήσει την θέση του στην εικονική πραγματικότητα. Πώς εκλαμβάνετε αυτή τη νέα μορφή του;

Το προσωπείο που φοράμε στα σόσιαλ μίντια έχει αρχίσει να κολλάει στο πρόσωπό μας, όπως η μάσκα του μυθιστορήματος. Βγάζει ριζώματα και τείνουμε να πιστέψουμε ότι είναι το πραγματικό μας πρόσωπο, το ένα και μοναδικό. Όταν αποδομείται με τους πρώτους κραδασμούς και διαλύεται, τότε μένουμε με ένα κενό κάτω από την κατασκευασμένη μας μάσκα· ένα κενό που σταδιακά κατεβαίνει προς το στήθος μας και το καταπλακώνει.

-Τέλεση και τελείωση: πόσο συνδεδεμένες είναι και ποια τα εμπόδια που πιθανόν να παρεμβληθούν;

Έχουν ετυμολογική σύνδεση οι δύο λέξεις. Στην πρώτη εμπεριέχεται και κάτι το τελετουργικό ενδεχομένως. Δεν είναι μια απλή τελείωση. Δεν επισφραγίζει απλώς την ολοκλήρωση μιας πράξης, μιας δράσης, μιας κατάστασης. Τις φωτίζει διαφορετικά. Τους δίνει σημασίες. Με αυτή την έννοια και τα εμπόδια που παρεμβάλλονται για την τέλεση, για την περάτωσή της, ενέχουν έναν συμβολισμό και μια κλιμάκωση. Γίνονται ο δρόμος από όπου περνάει. Τα απαραίτητα συστατικά της.

*Το νέο μυθιστόρημα του Φώτη Δούσου «Τέλεση» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Νήσος.

Ο Φώτης Δούσος γεννήθηκε στις Σέρρες το 1980. Σπούδασε θεατρολογία στο Τμήμα Θεάτρου, Σχολή Καλών Τεχνών στο Α.Π.Θ. Την περίοδο 2005-2008 εργάστηκε ως θεατροπαιδαγωγός σε σχολεία Α΄βάθμιας Εκπαίδευσης και ως βοηθός σκηνοθέτη στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Σερρών. Είναι από τα ιδρυτικά μέλη του συγκροτήματος “Δάρνακες” με τους οποίους έχει ηχογραφήσει τρεις δίσκους (Virgo, 2005, AnoKato Records, Libra – Το Προξενιό της Αντιγόνης, 2010, Παρουσία Records – Scorpio, 2013, ανεξάρτητη παραγωγή) και έχει κάνει πολλές συναυλίες σε Ελλάδα και εξωτερικό. http://darnakes.bandcamp.com/

Το 2009 ίδρυσε μαζί με τον Αλέξη Ράπτη την θεατρική ομάδα “Hippo” που δραστηριοποιείται στον χώρο του παιδικού θεάτρου και του εκπαιδευτικού Δράματος. website:http://hippohippos.wix.com/hippo-theatre-group

Το 2014 διοργάνωσε και εμψύχωσε με συνεργάτες του δύο theater camp με στόχο την υποστήριξη της ελληνικής γλώσσας στο Belmont της California και στο Tenafly του New Jersey. To καλοκαίρι 2016 διοργάνωσε με συνεργάτες θεατρικό camp για παιδιά στη Μελβούρνη. Έχει κάνει περιοδείες με τη θεατρική του ομάδα σε Καναδά, Αμερική, Ευρώπη και Αυστραλία. Από τις Εκδόσεις Σαΐτα κυκλοφορεί το βιβλίο του “Χίμαιρα μικρά διηγήματα για μεγάλους” και μπορείτε να το κατεβάσετε από εδώ: http://www.saitapublications.gr/2012/11/ebook.10.html

Το 2018 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ελληνική Πρωτοπορία το βιβλίο του “Στη βιβλιοθήκη του Δον Κιχωτη”. Αρθρογραφεί τακτικά στο λογοτεχνικό περιοδικό “Νέο Πλανόδιον”.