Οι δυστοπίες του παρόντος
Γράφει ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης // *
Γιώργος Πολυμενάκος «Σημείο Εξόδου Ένα», εκδόσεις Απόπειρα, 2021
Δεν ξέρω αν γράφτηκε στην περίοδο της πανδημίας ή πριν. Κι ούτε με πολυενδιαφέρει. Των καλλιτεχνικών έργων είναι ενδοκειμενικά τα κριτήρια αξιολόγησης και στην περίπτωση ενός μυθιστορήματος έχουν να κάνουν κυρίως με την κατασκευή του αφηγηματικού σύμπαντος, την αληθοφάνεια, τη συνέπεια και τη συγκίνησή του – ασχέτως της εγγύτητας ή της απόστασης απ’ ό,τι ζούμε. Πράγμα που ισχύει και για τις μελλοντολογικές δυστοπίες, οικολογικές-κοινωνικές-πολιτικές ή όλα αυτά μαζί και άλλα πολλά. Επικαλούμαι το 1984 του Όργουελ, εκλεκτικές συγγένειες με το οποίο αναγνωρίζω στο «Σημείο Εξόδου Ένα» του Γιώργου Πολυμενάκου, που εδώ μ’ απασχολεί. Ας έχει διασυρθεί απ’ όλα τα τηλεοπτικά ριάλιτι, δεν χάνει σε τίποτα απ’ τη συνέπεια, την αληθοφάνεια και τη συγκίνησή του, εν ολίγοις απ’ τη λογοτεχνική ποιότητά του.
Στο δυστοπικό μυθιστόρημα του Πολυμενάκου ο κόσμος πλήττεται από ’ναν επιδημικό και εξαιρετικά μεταδοτικό ιό που βυθίζει σε μακάριο ύπνο όσους προσβάλλει και ακολούθως τους οδηγεί στον θάνατο. Δεν ξέρουμε με βεβαιότητα αν το κακό έχει εξαπλωθεί παγκοσμίως ούτε αν υπάρχουν άλλες εστίες ζωής στον πλανήτη, ο φακός του αφηγητή εστιάζει σε μία και μόνη κοινότητα. Ίαση δε φαίνεται να υπάρχει, αγνοούμε αν η πανδημία είναι σε έξαρση ή ύφεση, η απομόνωση και ο εγκλεισμός προκρίνονται ως λύσεις, όπως τουλάχιστον συνέβη και στην πρώτη περίοδο του κορονοϊού. Πώς οργανώνεται το κοινωνικό πλαίσιο, ποιοι εξουσιαστικοί μηχανισμοί εμπεδώνονται, πώς λειτουργεί το άτομο υπό την απειλή της επιδημίας και υπό το καθεστώς του φόβου;
Η αφηγηματική εστίαση σ’ έναν τόπο, σ’ έναν χρόνο, σ’ ορισμένα πρόσωπα προστατεύει την αναγνωστική πρόσληψη απ’ την πολυδιάσπαση της μυθιστορηματικής φόρμας. Ο αφηγητής περιγράφει έναν κοινωνικό χώρο που φαντάζει αφενός οικείος ως προς τη λειτουργία, την ταξική διαστρωμάτωση, την ανθρώπινη συμπεριφορά και αφετέρου διαφορετικός, αφού τα πάντα εντός του απ’ την επιβολή της εξουσίας και την υποταγή της μάζας μέχρι τους ιδεολογικούς μηχανισμούς αναπαραγωγής και τις ατομικές αντιστάσεις εξωθούνται στ’ άκρα. Εδώ και η βασική αρετή του μυθιστορήματος: η κοινωνική δυστοπία που εξιστορεί δεν είναι ασκήσεις συγγραφικής φαντασίας επί χάρτου αλλά ένα ρεαλιστικό εφιαλτικό σενάριο.
Στην ίδια ακριβώς κατεύθυνση τα μονοθεματικά αφηγηματικά θραύσματα της μίας και των δύο σελίδων, που διατηρούν τη σχετική αυτοτέλειά τους, κομίζουν τη διαφορετική οπτική τους κι από κοινού προωθούν το ενιαίο στόρι. Ο τριτοπρόσωπος αφηγητής του μυθιστορήματος γίνεται ενορχηστρωτής διαφορετικών οπτικών, φωνών και επιμέρους θεμάτων που καθένα ξεχωριστά «τρέχει» μια προσωπική ιστορία και όλα μαζί συνθέτουν σαν ενωμένες ψηφίδες το αφηγηματικό σύνολο.
Μια ανάλογη αρετή διαπιστώνω και στο χτίσιμο των χαρακτήρων. Οι ήρωες του Πολυμενάκου είναι στέρεοι, έχουν παρελθόν, παρόν, εικόνα, ταυτότητα και μεταβλητότητα, έστω και αν κινούνται στο θαμπό περιβάλλον της εποχής και του τόπου. Μας είναι οικείοι και σχεδόν γνώριμοι έτσι όπως περιφέρουν τις έγνοιες, τα αδιέξοδα, τις εκλογικεύσεις, τους συμβιβασμούς, τις εγέρσεις, τις ήττες και τα όνειρά τους από απόσπασμα σε απόσπασμα. Όσο τους διαβάζουμε τόσο αντιλαμβανόμαστε ότι κάπου τους ξέρουμε, υπάρχουν γύρω μας, ενδεχομένως και μέσα μας, που πάει να πει: Η δυστοπία του Πολυμενάκου κομίζει τη βεβαιότητα ότι όλες οι δυστοπίες υπάρχουν εν δυνάμει και προετοιμάζονται γύρω μας και εντός μας.
Ας σταθούμε στην πολιτική διολίσθηση της κοινότητας αυτής, που στο όνομα της υγειονομικής ασφάλειας και κάτω απ’ την τρομοκρατία του φόβου εγκαταλείπει τις δημοκρατικές αρχές λειτουργίας για να υψώσει τείχη. Γίνεται περίκλειστη, στρατοκρατούμενη και φοβική, δαιμονοποιεί τον ξένο και δεν διστάζει να δολοφονεί όσους επιχειρούν να την προσεγγίσουν. Ο φασισμός της είναι θεσμοποιημένος, ήπιος, σχεδόν φιλικός και πάντα ύπουλος, διαπερνά οριζόντια και κάθετα τις ανθρώπινες σχέσεις, κοινωνικές και διαπροσωπικές, και ορίζει τον τρόπο ζωής, διασκέδασης και σκέψης των μελών της, εκπορευόμενος από έναν πυργωτό μοντέλο εξουσιαστικού ελέγχου: οι κατώτεροι ελεγχόμενοι απ’ τους ανώτερους, οι ανώτεροι ελεγχόμενοι απ’ τους ανώτατους και όλοι μαζί ελεγχόμενοι απ’ τον ηγέτη, που παντελώς ανεξέλεγκτος μπορεί να ορίζει τα πάντα, απ’ το νόημα των λέξεων μέχρι τις σκληρές ποινές που επιβάλλονται, αίροντας πλήρως την έννοια της αυτονομίας, της ιδιωτικότητας και του προσώπου.
Γιώργος Πολυμενάκος
Δεν μπορώ παρά κατ’ αντιστοιχία να αναρωτηθώ αν ο φράχτης που σχεδιάζει να σηκώσει στα σύνορά της η Πολωνία, όπως προηγουμένως ο φράχτης που σήκωσαν στα σύνορά τους οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως επίσης ο φράχτης που σηκώσαμε εμείς στον Έβρο μας απομακρύνει απ’ τις θεμελιώδεις αρχές της δυτικής δημοκρατίας για να μας ρίξει ως κοινωνία στην αρένα της αστυνομοκρατίας, της κρατικής βίας, των μηχανισμών παρακολούθησης και της συρρίκνωσης των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ποιο το όφελος όλων αυτών; Ποιο το τίμημα; Τι έπεται στη συνέχεια; Πού θα οδηγήσει αυτή η πολιτική;
Απ’ την άλλη διατηρώ μια επιφύλαξη όσον αφορά τη λύση της δράσης. Η κοινότητα που περιγράφει ο Πολυμενάκος είναι ταξικά στέρεη και κατασταλτικά διασφαλισμένη, εσωτερικά συμπαγής και ιδεολογικά συνεκτική, για να καταρρεύσει με τόση ευκολία σαν χάρτινος πύργος στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου. Εδώ ο απόηχος μιας ηρωικής αντίληψης για τον ρόλο του υποκειμένου που μπορεί στη στενή συνάφεια μιας παρέας να αλλάξει τον ρου της ιστορίας ακόμη και σε πείσμα του ευρύτερου κοινωνικού σχηματισμού.
Αλλά έστω κι έτσι, η δυστοπία του Πολυμενάκου διατηρώντας απ’ την αρχή μέχρι το τέλος το αναγνωστικό ενδιαφέρον, θα υπενθυμίζει το πώς μπορούν να εξελιχτούν τα πράγματα, το πόσες εκπτώσεις, το πόσους ακρωτηριασμούς μπορεί να υποστεί η δημοκρατία, όταν στο όνομα της ασφάλειας μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα και τα δικαιώματα και οι πολίτες και οι θεσμοί. Η Κόλαση του Δάνδη και το 1984 του Όργουελ θα είναι εδώ να συνομιλούν με τον Πολυμενάκο βεβαιώνοντας ότι μια στροφή δρόμος είναι ο φασισμός στον οποίο ολοένα και περισσότερο αλληθωρίζουμε, αλλάζοντας ήδη το νόημα των λέξεων για να διασκεδάζουμε την ανησυχία και τις ενοχές μας ως δημοκρατικοί πολίτες.
* Ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης είναι πεζογράφος
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
-
-
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ: Σε ένα προκλητικό, λευκό τοπίο
30/04/2024, 9:04 μμ -
Παρακείμενα: «Μια ζωή σε αναμονή, μια ψυχή που περιμένει έναν Αύγουστο»
30/04/2024, 9:02 μμ -
Δύο μοναχικοί λύκοι σε αναζήτηση της ανατολίτικης σοφίας
30/04/2024, 9:00 μμ -
-
259 αλληγορίες, από το λογοτεχνικό σύμπαν του Καζαντζάκη
30/04/2024, 8:57 μμ
ΘΕΜΑΤΑ
-
Διήγημα: “Ζιζάνια παντού”
Της Σωτηρίας Τσέλιου-Παππά // * Τράβηξα την περικοκλάδα από τον νεροχύτη. Τα χέρια μου έτρεμαν. Έπρεπε να την ξεριζώσω πριν γυρίσει ο άντρας μου. Όταν την είδα να φυτρώνει για πρώτη φορά, του το είπα.
Περισσότερα -
6 Οκτωβρίου – Μπέτι Ντέιβις
Επιμέλεια: Δήμητρα Ντζαδήμα // Η Μπέτι Ντέιβις που έφυγε σαν σήμερα το 1989, ήταν Αμερικανίδα ηθοποιός που θεωρείται ιερό τέρας του αμερικάνικου κινηματογράφου. Πρωταγωνίστησε σε πολλές κλασσικές ταινίες της χρυσής περιόδου του αμερικάνικου κινηματογράφου, προτάθηκε 11 φορές για Βραβείο Όσκαρ και το
Περισσότερα -
«Φως στη ζωή ενός αντιήρωα»
Γράφει ο Στάθης Ι. Δημητριάδης // * Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης: «Η τραγική ζωή του Χανς Φάλαντα», Εκδόσεις Οδός Πανός – Σιγαρέτα. Αθήνα, 2023 Ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης Διευθυντής Χειρουργικής με πληθωρική σχεδόν καταιγιστική συγγραφική δραστηριότητα τα
Περισσότερα -
Ο Δήμος Χλωπτσιούδης στο εργαστήρι του συγγραφέα
Πιστεύω στην ποίηση· και στην άνοιξη… Η ποίηση στοχεύει στην άνοιξη των συναισθημάτων· συναισθήματα που δραπετεύουν από την ατομική σκόνη και αναζητούν κι άλλα χέρια να τα αγκαλιάσουν. Η ποίηση δε γνωρίζει σύνορα, δε χωρίζει ανθρώπους· αντίθετα τους
Περισσότερα -
Tρία μικροδιηγήματα
Του Βασίλη Γεργατσούλη // * Οι ένοικοι του πάνω ορόφου Τον τελευταίο καιρό οι ένοικοι του πάνω ορόφου κάνουν τρομερή φασαρία. Τα μεσάνυχτα σέρνουν έπιπλα και τραβούν αλυσίδες. Σήμερα δεν άντεξα, ανέβηκα όρθιος πάνω στο
Περισσότερα -
Αφιέρωμα στα βιβλιοφιλικά blogs: Επιστρέφοντας στην εποχή της αθωότητας (Μέρος 2ο)
Επιμέλεια: Ελένη Γκίκα // Exwtiko // Δημήτρης Αθηνάκης // Delirium Tremens // Δεσποινάριον // Silio D’ Aprile // Alexandra // Εύα Στάμου // Μπάμπης // Κυκλάμινο του Βουνού // Βιβλιοκαφέ // Ζero 1) Ένα «Εξωτικό» στον Κυβερνοχώρο Την συναντάμε
Περισσότερα -
Βεντράν Σμαΐλοβιτς-Ο μουσικός των ερειπίων του Σεράγεβο
Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη // Έμεινε γνωστός ως ο ‘‘μουσικός των ερειπίων’’ ή ‘‘ο τσελίστας του Σεράγεβο’’. Γεννημένος το 1956, ο Βεντράν Σμαΐλοβιτς, η εμβληματική αυτή μορφή της Βοσνίας- Ερζεγοβίνης, πρώην τσελίστας στο Κουαρτέτο Εγχόρδων του Σεράγεβο, άφησε το
Περισσότερα
