Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο αγώνας για τη γνώση, τον έρωτα, την ελευθερία
10/10/2023, 8:50 μμ

Ο αγώνας για τη γνώση, τον έρωτα, την ελευθερία

Γράφει η Λίλια Τσούβα //

 

 

 

Άννα Γρίβα «Εξόριστες βασίλισσες», εκδ. Μελάνι 2021

 

Το ιστορικό μυθιστόρημα, καθαρά ρομαντικό δημιούργημα, συντελέστηκε αρχικά στις χώρες που είχαν παράδοση στην πεζογραφία (Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία). Στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, ο 19ος αιώνας σηματοδοτεί την αρχή μιας λαμπρής πορείας που θα οδηγήσει το είδος στη θέση που κατέχει σήμερα σε όλες τις λογοτεχνίες.[i]

Επηρεασμένο από τον υποκειμενισμό του ρομαντισμού, το ιστορικό μυθιστόρημα εστιάζει στην προσωπικότητα, όπως το αυτοβιογραφικό και το επιστολικό. Το ερωτικό πάθος κατέχει κυρίαρχη θέση. Όμως το ιστορικό μυθιστόρημα δεν περιορίζεται απλώς στο να αντλεί το σκηνικό, τα πρόσωπα και τα γεγονότα από την ιστορία. Μεταχειρίζεται τα στοιχεία αυτά κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να έχουν ζωτική σημασία για τους κεντρικούς χαρακτήρες και την αφήγηση. Σε ορισμένα μάλιστα έργα, οι συγγραφείς χρησιμοποιούν τους πρωταγωνιστές και τη δράση τους για να αποκαλύψουν τις (κατά την κρίση τους) υπόγειες δυνάμεις που κινούν την ιστορική διαδικασία.[ii]

Η Άννα Γρίβα στο ιστορικό της μυθιστόρημα Εξόριστες βασίλισσες (Μελάνι 2021), θέτοντας σε πρώτο πλάνο την προσωπικότητα της αυτοκράτειρας του Βυζαντίου Ευδοκίας, κόρης του Αθηναίου φιλοσόφου Λεοντίου, προσπαθεί να αποκαλύψει τις άγνωστες δυνάμεις που υποκίνησαν την ιστορία. Παράλληλα, εκδιπλώνοντας τις ιστορίες και άλλων γυναικών, όχι μόνο βασιλισσών, αλλά δούλων, ζητιάνων, αιχμαλώτων, μαγισσών, ερημιτισσών, υπαινίσσεται το καθολικότερο ζήτημα της γυναικείας ανισότητας και χειραφέτησης.

«Όλες εξόριστες από την ευτυχία, όλες σε μια διαρκή αγωνία να ορίσουν την ψυχή και το σώμα τους».[iii]

Η Ευδοκία είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 401 μ. Χ. με το όνομα Αθηναΐς και είχε λάβει σπουδαία παιδεία: Όμηρο, Πλάτωνα, Ησίοδο, Λυσία, γεωμετρία, αστρονομία, νεοπλατωνική φιλοσοφία, που μεσουρανούσε την εποχή. Θα μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη για τη διεκδίκηση των νομίμων δικαιωμάτων της στην πατρική περιουσία, εγχείρημα τολμηρό για μια γυναίκα που ταξίδευε μόνη της την περίοδο εκείνη. Αυτοκράτορας είναι ο Θεοδόσιος Β’ ο Μικρός, εγγονός του Θεοδοσίου του Μεγάλου, (347–395), του τελευταίου αυτοκράτορα της ενιαίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, πριν διαχωριστεί σε Ανατολική και Δυτική. Την πραγματική εξουσία ωστόσο ασκεί η αδερφή του, Πουλχερία. Θαμπωμένη από την ομορφιά και το πνεύμα της νεαρής Αθηναίας η Πουλχερία θα αποφασίσει να την παντρέψει με τον Θεοδόσιο.

Η ειδωλολάτρισσα Ευδοκία βαπτίζεται χριστιανή και στέφεται αυτοκράτειρα (421). Πριν έξι μόλις χρόνια είχε δολοφονηθεί στην Αλεξάνδρεια από φανατικούς χριστιανούς η διάσημη μαθηματικός και φιλόσοφος Υπατία. Η Ευδοκία δεν θα απαρνηθεί την παιδεία και τις ρίζες της. Θα διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στην καθιέρωση της ελληνικής ως επίσημης γλώσσας, όπως και της μεταλαμπάδευσης του ελληνικού πολιτισμού στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος. Γυναίκα ευφυής θα αντιληφθεί την παρακμή της Αθήνας και θα συνεισφέρει στη μεταφορά της πολιτισμικής της κληρονομιάς. Χάρη στις ενέργειές της ιδρύεται το 425 στην Κωνσταντινούπολη το «Πανδιδακτήριο», το πρώτο Πανεπιστήμιο της Ευρώπης, στο οποίο διδάσκονταν όλες οι επιστήμες της εποχής.

Το μυθιστόρημα της Άννας Γρίβα αναβιώνει με γλαφυρότητα την εποχή. Την αφήγηση του αυτοκρατορικού βίου της Ευδοκίας πλέκει πάνω στις αιτιάσεις που της προσήψε ο ευνούχος έμπιστος του αυτοκράτορα Χρυσάφιος -προκειμένου να διαρρήξει τις σχέσεις της με τον Θεοδόσιο- ότι διατηρούσε ερωτική σχέση με τον παλατιανό αξιωματούχο Παυλίνο.

Το έργο ξεχωρίζει για την εκφραστική του δύναμη και την άρτια δομή. Στην κατά τα άλλα τριτοπρόσωπη αφήγηση παρεμβάλλονται τα ημερολόγια της Ευδοκίας. Γραμμένα σε φύλλα παπύρου, δώρο του αγαπημένου της πατέρα Λεοντίου πριν πεθάνει, με ημερομηνία αρχαιοελληνική/αττική, εξιστορούν σε πρώτο πρόσωπο τα γεγονότα.

Το ημερολόγιο υπήρξε ο ψυχολογικός σύνδεσμος της Ευδοκίας με τον πατέρα και την αρχαιοελληνική κουλτούρα που διαμόρφωσε την προσωπικότητά της. Αν και γυναίκα, (σε μια εποχή σχεδόν καθολικού αναλφαβητισμού για το φύλο), γνωρίζει ανάγνωση και γραφή, ενώ είναι οπαδός μιας πνευματικής και ηθικής (αρχαιοελληνικής) ελευθερίας που αντιτίθεται στον πουριτανισμό της αυστηρής χριστιανικής παιδείας.

Το ημερολόγιο προορίζεται για την κόρη της, Ευδοξία. Η Ευδοξία παντρεύτηκε τον Βαλεντινιανό Γ΄ (419-455) και έγινε αυτοκράτειρα της δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Όμως ο σύζυγός της δολοφονήθηκε και εξαναγκάστηκε να παντρευτεί τον Πετρόνιο Μάξιμο (396-455), οργανωτή της δολοφονίας του. Θα αποσπάσει εναντίον του τη βοήθεια του αρχηγού των Βανδάλων Γιζέριχου (387-477), αλλά θα καταλήξει αιχμάλωτη στην Καρχηδόνα.

 

Άννα Γρίβα

 

Μητέρα και κόρη ζουν τους περιορισμούς του φύλου και ας είναι βασίλισσες. Ως γυναίκες υποχρεώνονται σε γάμους συμφέροντος. Ζουν συμβατικά, χωρίς αγάπη. Δεσμεύονται ενίοτε ερωτικά από τη νηπιακή ηλικία, υπηρετώντας προδιαγεγραμμένους ρόλους. Η Γρίβα εν γνώσει της συνδέει τη ζωή της Ευδοκίας και των υπολοίπων γυναικών με την πατριαρχική κοινωνία, προκειμένου να προβάλλει την ανισότητα που υφίσταται η γυναίκα από αρχαιοτάτων χρόνων, όπως και τις φεμινιστικές της επιδιώξεις. Αναδεικνύει επίσης υπέροχα το κλίμα στο Παλάτι και τη ζωή στην Κωνσταντινούπολη, τη νέα πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους, τις αντιφάσεις της εποχής. Κυρίως όμως εστιάζει στον άνθρωπο, φέρνοντας στην επιφάνεια τα πάθη που τον καταδυναστεύουν, τον σκοτεινό του εαυτό, την ανάγκη για κυριαρχία και εκδίκηση. Παράλληλα φανερώνει τη δύναμη του έρωτα, τη διαφορά της αρχαίας ελληνικής παιδείας -που έδινε έμφαση στη δημοκρατία, την ελευθερία, τη διαλεκτική- προς τον θεοκεντρισμό του Βυζαντίου.

Από το μυθιστόρημα παρελαύνουν ο ειδωλολατρικός και ο χριστιανικός κόσμος, ο «βαρβαρικός» (του Γερμανού Γεζέριχου, αρχηγού των Βανδάλων), ο μυστικισμός της Ανατολής, ο δεσποτισμός της εξουσίας και του ανδρικού φύλου, τα διαχρονικά ζητήματα του θανάτου και της ευτυχίας, η αλλοτρίωση, η απώλεια του εαυτού. Η γυναίκα-κτήμα και η διεκδίκηση του ανθρώπινου αυτεξούσιου.

Τα φιλοσοφικά ερωτήματα, η ημερολογιακή -σε πρώτο πρόσωπο- εξομολογητική αφήγηση, το ανάγλυφο της περιγραφής των ηθών των διαφόρων κοινωνικών τάξεων, η εστίαση στη φιλία, τον έρωτα, τη συγχώρεση, δυνάμεις που συμβάλλουν στην αυτοπραγμάτωση, τον αληθινό εαυτό, καθιστούν το μυθιστόρημα της Άννας Γρίβα Εξόριστες βασίλισσες ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον και αξιανάγνωστο έργο. Διαβάζεται απνευστί.

 

 

________

[i]  Βλαβιανού, Α., Γκότση, Γ., κ. ά. Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας. Τόμος Β΄. ΕΑΠ, 2008, 114

[ii] Abrams, M.H.  Λεξικό λογοτεχνικών όρων. Μετάφραση: Γιάννα Δεληβοριά-Σοφία Χατζηιωαννίδου, Πατάκη, 2005, 292

[iii] Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top