Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Μνήμη και Τραύμα
06/07/2022, 9:53 πμ

Μνήμη και Τραύμα

Γράφει ο Γιώργος Χ. Θεοχάρης //

 

Κατερίνα Δημόκα «Δυο στόματα», Μεταίχμιο 2021

 

Ένα σπουδαίο βιβλίο μας έδωσε η Κατερίνα Δημόκα τον περσινό Μάιο. Ένα μυθιστόρημα που ενώ η ηλικιακή αναγνωστική ομάδα στην οποία το κατατάσσει ο εκδότης είναι αυτή των νέων από 12 έως 16 ετών, κατά τη δική μου αναγνωστική πρόσληψη αξίζει να διαβαστεί από κάθε ενήλικα. Είναι ένα μυθιστόρημα και για ενήλικες.

Το χωροχρονικό πεδίο στο οποίο κινούνται οι ήρωες του μυθιστορήματος είναι το σήμερα στο Βερολίνο και στο Δίστομο. Μάλιστα οι χώροι του Βερολίνου περιγράφονται τόσο σωστά που λες και η συγγραφέας έζησε καιρό εκεί. Οι ήρωες είναι έφηβοι: ο Γερμανός Στέφαν Γκλικ και οι νεαροί Διστομίτες Λουκάς και Μαριάνθη. Παράλληλα διατρέχει την αφήγηση και ο χρόνος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και η μαύρη μέρα της Σφαγής του Διστόμου, καθώς και ένας ήρωας που δεν ζει στον παρόντα χρόνο και είναι ο Ούβε Χάρτμαν, παππούς του Στέφαν. Συνεπώς η αφήγηση κινείται ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν.

Η συγγραφέας διερευνά το μεγάλο θέμα της μνήμης και του τραύματος.

Ο νεαρός Γερμανός διακρίνεται από αγάπη για την Ελλάδα και την ιστορία της. Μαθαίνει την ελληνική γλώσσα. Την ελληνολατρεία οφείλει στον παππού του ο οποίος του την ενέπνευσε. Ώσπου προκύπτει ένα ταξίδι εκπαιδευτικό στην Ελλάδα στα πλαίσια ελληνογερμανικών μαθητικών ανταλλαγών, στο οποίο μετέχει και ο Στέφαν. Στο πρόγραμμα του ταξιδιού περιλαμβάνεται επίσκεψη στους Δελφούς και φιλοξενία σε σπίτια ελλήνων μαθητών στο Δίστομο.

Ο Στέφαν ανακαλύπτει, λίγο πριν το ταξίδι, το ημερολόγιο του παππού του στο οποίο καταγράφεται η ζωή του Ούβε: τα νεανικά του χρόνια, η ένταξη του στη ναζιστική νεολαία, η τυφλή πίστη του στον Χίτλερ, η συμμετοχή του στις μάχες του Ανατολικού Μετώπου και η συμμετοχή του στη σφαγή του Διστόμου.

Ο Λουκάς, ο νεαρός Διστομίτης μαθητής στο σπίτι του οποίου θα φιλοξενηθεί ο Στέφαν, δείχνει εξ’ αρχής την απέχθεια και την οργή του απέναντι στον νεαρό γερμανό, θεωρώντας τον, ως απόγονο των σφαγέων, υπεύθυνο για το δράμα του Διστόμου. Οι υπόλοιπη οικογένεια καλοδέχεται τον νεαρό Γερμανό.

Εντέλει η κάθαρση θα έρθει στο τρίστρατο του μύθου του Οιδίποδα, με διαμεσολάβηση της νεαρής Μαριάνθης, μαθήτριας από το Δίστομο, ξαδέρφης του Λουκά. Στο τρίστρατο του Οιδίποδα βορειοδυτικά, λίγο έξω από το Δίστομο, στο δρόμο προς τη Δαύλεια.

Η μυθιστορηματική πλοκή συνυφαίνεται από νωρίς με τον μύθο του Οιδίποδα καθώς η αρχαία τραγωδία αντανακλάται στις τραγωδίες των δικών μας καιρών.

Οι νεαροί μαθητές βρίσκονται όντως σε ένα τρίστρατο επιλογών και ταλαντεύονται αν θα διαλέξουν το δρόμο της διατήρησης του μίσους, εκείνον της αδιάφορης στάσης, ή το δρόμο της συγχώρεσης και της συμφιλίωσης, χωρίς λήθη φυσικά.

Καίριο θέμα του μυθιστορήματος αποτελεί και η παρουσία ανθρωπιάς σε κάποιους από τους ένστολους που πήραν μέρος στις σφαγές πληθυσμών στις κατακτημένες χώρες. Έτσι, εδώ, από το ημερολόγιο του Ούβε προκύπτει πως ο παππούς ήταν ένας από εκείνους που στο Δίστομο δεν σκότωσε αλλά έσωσε ανθρώπους.

Η μνήμη αποτελεί νέο ιστορικό «τόπο» τα τελευταία χρόνια. Η μνήμη, σύμφωνα με την Αλέιντα Άσμαν εντείνεται μέσα από την αλληλεπίδραση με άλλες μνήμες στο κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και με τη δυναμική της λήθης.

Στο πλαίσιο μεταβίβασης των μνημών από γενιά σε γενιά επινοήθηκε ο όρος «μετα-μνήμη» προκειμένου να περιγραφεί η τραυματική εμπειρία της δεύτερης και τρίτης γενιάς παιδιών των επιζώντων από τα Ολοκαυτώματα. Πρόκειται για εκείνους που μεγάλωσαν περιτριγυρισμένοι, στοιχειωμένοι, από αφηγήσεις σφαγών, δηώσεων, ωμοτήτων, που συνέβησαν σε ανθρώπους του τόπου τους, συγγενείς, γνωστούς, γείτονες, αγαπημένους. Μια τέτοια περίπτωση είναι κι αυτή του νεαρού Λουκά του μυθιστορήματος.

Έτσι έχουμε την μορφή διαιρεμένης μνήμης ανάμεσα στον Στέφαν και τον Λουκά.

 

Κατερίνα Δημόκα

 

Η περίπτωση του καλού Γερμανού ή Αυστριακού ή Αλσατού στρατιώτη κινείται στα όρια του μύθου. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση των δύο Καλαβρυτινών γυναικών που ισχυρίστηκαν, το 1976, ότι ένας καλός Αυστριακός στρατιώτης άνοιξε την πόρτα του Σχολείου στις 13 Δεκέμβρη 1943 και σώθηκαν όλες οι γυναίκες και τα παιδάκια. Τότε, λοιπόν, η γερμανική πρεσβεία της Αθήνας ζητά με αίτημά της στην Υπηρεσία Έρευνας Στρατιωτικής Ιστορίας του Φράιμπουργκ τη διερεύνηση των αρχείων προκειμένου να γίνει γνωστό το όνομα του «καλού Αυστριακού» που υπηρέτησε στην 117η Μεραρχία που ξεκλήρισε τον αντρικό πληθυσμό των Καλαβρύτων. Η απάντηση ήρθε λίγες μέρες μετά. Οι έρευνες δεν έφεραν κάποιο αποτέλεσμα.

Άρα λοιπόν η παρουσία του καλού Γερμανού Ούβε στο μυθιστόρημα της Δημόκα μειώνει την αξία του; Καθόλου, φυσικά, μιας και δεν είναι βιβλίο Ιστορίας αλλά λογοτεχνίας. Είναι μυθιστόρημα. Κι ακόμη δεν μειώνεται η αξία του κειμένου αφού η αγαθή προαίρεση όσων θεωρούν ότι είναι υπαρκτή αυτή η ενέργεια στρατιωτών Κατοχής που πήραν μέρος σε αποτρόπαιες σφαγές αμάχων κι αρνήθηκαν το ρόλο του θύτη, η αγαθή αυτή προαίρεση εκπηγάζει από την ανάγκη των δίκαιων ανθρώπων, που επέζησαν τέτοιας βαρβαρότητας να πιστέψουν ότι η ανθρωπιά δεν καταπατήθηκε από τις μπότες των ορδών των Ούννων, δεν εξέλιπε η ανθρωπιά από τον άνθρωπο, αλλά υπήρξε, συνέβη, ήταν παρούσα μέσα στη γενική αποκτήνωση του χειρότερου ζώου που υπάρχει στον πλανήτη: του ανθρώπου.

Κι αυτή την μεγαθυμία και την πίστη στην ανθρωπιά και στον τίμιο άνθρωπο, αυτή τη μεγαθυμία που μπορεί να φτάσει μέχρι και στα όρια της συγχώρεσης την επιδεικνύουν μονάχα οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται από την ευγένεια του μεγάλου τραύματος.

 Ώστε, λοιπόν, μιλάμε για ένα κατορθωμένο βιβλίο, ένα αφήγημα πολλαπλά χρήσιμο και ψυχωφελές που θα του άξιζε να μεταφραστεί στη γερμανική γλώσσα.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top