Χαραγμένα σε πηλό

Γράφει ο Νίκος Τακόλας // *

Ρένα Κύρκα, Χρυσούλα Βαρδαλή «Χαραγμένα σε πηλό», εκδ. Πηγή

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Δύο φίλες συνέγραψαν το βιβλίο «Χαραγμένα σε πηλό». Επιμερίζεται στο «Ο Φίλος του Θαλή», που το ανέλαβε η Ρένα Κύρκα (μαθηματικός) και στο «Για το Θησαυρό της Παλμύρας», που το συνέγραψε η Χρυσούλα Βαρδαλή (φιλόλογος -ψυχολόγος). Οι δύο φίλες στην εκπαίδευση, έχουν μακρά συνεργασία σε πολιτιστικές δραστηριότητες, σχολικές κυρίως. Αυτή τη φορά «δρασκελούν» τον περίβολο του σχολείου και κάνουν τη συγγραφική τους απαρχή σε δίδυμο-ενιαίο βιβλίο.

1^ο ΒΙΒΛΙΟ : «Ο Φίλος του Θαλή» – Ρένα Κύρκα

Χρόνος, ο μυθικός και ονειρικός του αρχαίου κόσμου, στον 6^ο π.Χ. αιώνα. Τόπος Ιωνία, Βαβυλώνα (κοντά στη σημερινή Βαγδάτη, έδαφος τώρα του Ιράκ) και δευτερευόντως ο περίγυρος Αιγαίο, Συρία, Περσία. Η Ρένα Κύρκα, (Ρ.Κ.), εγκιβωτίζει στη μυθοπλασία της στοιχεία από την καθημερινή ζωή των ηρώων της, εμπορικές διαδικασίες και πολέμους που ταλαιπωρούσαν την εύφορη Μεσοποταμία. Στα σκοτάδια της νύχτας κινούνται μύθοι και ληστές, απαγωγείς και δολοφόνοι. Δεν υπάρχουν εδώ πάπυροι να καταγράψουν γεγονότα και λόγια, μόνο κεραμικές επιγραφές.

Κύριο πρόσωπο του βιβλίου ο Βαβυλώνιος γραφέας Ουμπάρ, που προσλαμβάνεται από τον έμπορο του Ευφράτη Λαλίγια, ως βοηθός, ενώ ερωτεύεται με ανταπόκριση την Μπελίτ, κόρη του σοφού αστρονόμου Μπαλάσι. Είναι λόγιος φιλειρηνικός και δεν συμμερίζεται τα πολεμικά κατορθώματα και τις αγριότητες της εποχής του. Χρησιμοποιεί με ευχέρεια τη σφηνοειδή γραφή και βυθίζεται στη μαγεία των αριθμών και των μαθηματικών. Οι επιλογές του τον διαφοροποιούν, από τις προσδοκίες του πατέρα του, Ενουσάτ. Ο Ενουσάτ, όμως, σκοτώνεται στον πόλεμο Βαβυλωνίων και των πανίσχυρων Περσών – Μήδων μαχητών, με τις εντυπωσιακές πρασινογάλαζες πανοπλίες. Η Βαβυλώνα χάνεται ιστορικά σ’ αυτή την υποταγή – μάχη του Ώπις, 539 π.Χ. – και το χειρότερο ο λαός της γοητεύεται από το Περσικό μοντέλο και το υιοθετεί.

Η μαθηματικός και συγγραφέας του πρώτου βιβλίου, Ρένα Κύρκα, χρησιμοποιεί αξιωματικές γνώσεις Μαθηματικών, σε κατανοητό επίπεδο για τον αναγνώστη, καθώς και εικόνες της σφηνοειδούς γραφής, ιδεογράμματα και σύμβολα της εποχής. Πολλά ευρήματα των Βαβυλωνίων και γειτόνων τους φιλοξενούνται στο Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο και στο Μουσείο του Λονδίνου, (πηγές διασταύρωσης για τη Ρ.Κ). Έτσι ο Θαλής, ο Μίδας, ο Κροίσος, ο Χαμουραμπί και ο Ναβουχοδονόσωρ συναντιούνται. Ο έμπορος Λαλίγια, με τον Ουμπάρ, την Μπελίτ και συνοδεία, ξεκινούν ταξίδι προς το Αιγαίο. Το φαινομενικά αθώο εμπορικό καραβάνι έχει βαθύτερο στόχο, να συναντηθούν σοφοί λόγιοι των δύο τόπων, αστρονόμοι της Βαβυλώνας, με τους επιγόνους του Θαλή.

Ο Λαλίγια ήταν φίλος του Θαλή, που δεν ζούσε πια. Είχαν συναντηθεί και καμάρωνε να περιγράφει πόσο ο Ίωνας εντυπωσιαζόταν, όταν οι Βαβυλώνιοι αστρονόμοι πρόβλεπαν το χάσιμο του ήλιου και της σελήνης (εκλείψεις, που διατείνονταν ότι οι ίδιοι προκαλούσαν). Ληστές στο δρόμο προς το Αιγαίο απαγάγουν γυναίκες από το καραβάνι. Έτσι το ταξίδι μεταστρέφεται σε μιαν αγωνιώδη αναζήτηση στο άγνωστο. Η Ελλάδα την εποχή αυτή είναι διηρημένη ακόμα σε πόλεις – κράτη. Στο Αιγαίο του Ελλαδικού Πολιτισμού, ανθούν πλούσιες πόλεις με επίκεντρο τη Μίλητο, στην Ιωνία και δίπλα της, τα Δίδυμα, την Έφεσο, την Πριήνη, τη Σάμο και το Μυούντα.

Η μυθοπλασία έχει πολλά καθήκοντα στο όλον έργο. Πρέπει να αποκολλήσει τη λογοτεχνική εκδοχή από την ιστορική αφήγηση, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να μην αυθαιρετεί με ανακρίβειες χρονολογιών και γεγονότων. Εδώ είναι εντυπωσιακή η γραφή της Ρένας Κύρκα, η καθαρότητα των νοημάτων της, η καλή γνώση των πηγών και των μύθων. Αναδεικνύει επιτυχώς το δομημένο περιβάλλον της εποχής με τους λιθόστρωτους δρόμους, τις οχυρωματικές κατασκευές και τα δοξαστικά Ζιγκουράτ, τους πολυβάθμιους πύργους από πηλό, σήμα της Βαβυλώνας. Κι αυτά όλα, «Χαραγμένα σε πηλό». Όμορφες περιγραφές μνημείων υφαίνονται στην αφήγηση της Ρ.Κ., όπως ο υπό κατασκευήν Ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο και οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας.

Γλωσσικά η συγγραφέας χρησιμοποιεί το ρήμα σαν τελευταία λέξη κάθε πρότασης, συντακτικό τύπο που γνωρίζουμε από τις αρχαίες τραγωδίες, προσαρμογή ύφους. Συνολικά το βιβλίο αναδεικνύει μια όμορφη και πολύ σημαντική σχέση, μεταξύ των Βαβυλώνιων αστρονόμων και των Ιώνων σοφών, και με μια επική πορεία απ΄ τη Βαβυλώνα στη Μίλητο πλάθει ένα μακρύ σύγχρονο παραμύθι του παρελθόντος. Η κεραμική επιγραφή, δώρο του Θαλή στο Λαλίγια, είναι ο σύνδεσμος ανάμεσα στα δύο εν λόγω βιβλία .

Ρένα Κύρκα – Χρυσούλα Βαρδαλή

2^ο  ΒΙΒΛΙΟ: «ΓΙΑ ΤΟ ΘΗΣΑΥΡΟ ΤΗΣ ΠΑΛΜΥΡΑΣ»,  Χρυσούλα Βαρδαλή

Η Φιλόλογος και Ψυχολόγος, Χρυσούλα Βαρδαλή (Χ.Σ) κινείται σε παρόντα χρόνο, που όμως ομιλεί για αρχαίες υποθέσεις. Πολυσύνθετο έργο, με πρώτο επίπεδο μια υπόθεση αρχαιολογίας (ανεύρεση μιας κεραμικής πινακίδας του Θαλή στην Παλμύρα, με σφηνοειδή και ελληνική γραφή, που όλοι διεθνώς εποφθαλμιούν) και εμπεριεχόμενο το τεράστιο προσφυγικό πρόβλημα στη ζώνη του Αιγαίου, της Μικράς Ασίας και της Μέσης Ανατολής, λόγω των νεοαποικιακών πολέμων της εποχής μας.

Τα δρώντα πρόσωπα στην αφήγηση της Χ.Β. περπατούν δίπλα στους δύστηνους αγνοούμενους, τα χαμένα παιδιά, τις διαλυμένες οικογένειες, βλέπουν νεκρούς και φρίκη. Οι δρόμοι του βιβλίου φτάνουν από τη Σάμο, στην Αττάλεια, στα Άδανα, στην αρχαία Ισπάρτα της Τουρκίας, στη Δαμασκό την πρωτεύουσα της Συρίας, στο Χαλέπι. Και από την Ελλάδα, στο Παρίσι, στις ΗΠΑ κι από κει πίσω στο Χαλέπι. Η περιοχή αναφοράς της Χ.Β. στην Ασία είναι κοιτίδα αρχαίων πολιτισμών, μα και ένας εύκρατος Παράδεισος των διεθνών αρχαιοκαπήλων. Πάντα ένας αδυσώπητος πόλεμος μαινόταν εκεί μεταξύ αρχαιοκαπήλων και αρχαιολόγων – που δεν προχωρούσαν ούτε στις πιο σίγουρες ανασκαφές, αν υπήρχε κίνδυνος υφαρπαγής από ντόπιους εμπόρους ή ξένους κατακτητές -. Ίχνη Ελλήνων και Ρωμαίων, Σύριων και Λιβανέζων, Περσών και Βαβυλωνίων, βρίθουν στη ζώνη αυτή και στην αφήγηση.

Η ηρωίδα του βιβλίου, Δάφνη Νάμεκ, από το αραμαϊκό χωριό Μααλούλα της νότιας Συρίας, Χριστιανή, φτάνει με λαθρεμπορικό στη Σάμο, ύστερα από 20 μέρες οδύσσειας, 3 χιλιάδες Km δρόμο από το σπίτι της και ένα χρόνο κυνηγητό και μπελάδες. Στην πραγματικότητα δεν είναι πρόσφυγας αλλά αρχαιολόγος, έγκυος, ανύπαντρη και κρύβει ένα μυστικό. Μεταφέρει την κεραμική επιγραφή του Θαλή του Μιλήσιου, που της έδωσε ο καθηγητής της Σαλέχ Αλ Χαμπίμπ στην Παλμύρα, για να την παραδώσει  στον Θαλή Πολίτη, καθηγητή και Έφορο Αρχαιοτήτων στη Σάμο. Μα όταν η Δάφνη φτάνει στη Σάμο, ο Θαλής Πολίτης έχει φύγει για το Παρίσι, μετά από 12 χρόνια δουλειάς στο νησί. Ταυτόχρονα ο μικρός αδερφός της Δάφνης, Νικόλας, απάγεται και οι απαγωγείς ζητούν 50.000 δολάρια για λύτρα.

Ο Θαλής Πολίτης ταξιδεύει από το Παρίσι (Σορβόννη) για Νέα Υόρκη, περιφέρεται στους προθάλαμους των Παγκόσμιων Οργανισμών Τέχνης και Πολιτισμού, σαν τον ΟΗΕ, ψάχνοντας βάσει των πληροφοριών που έχει, πώς θα φτάσει στη μυστική επιγραφή του προγόνου του, Θαλή Μιλήσιου, που έρχεται. Έτσι ξεδιπλώνεται ο διεθνής κόσμος των αρχαιοτήτων από το πεδίο εκσκαφής – εύρεσης, μέχρι τον ΟΗΕ, με τις ατέλειωτες απομιμήσεις και αντιγραφές, τους αρχαιοκάπηλους, τα διεθνή δίκτυα των εμπόρων αλλά και την επιρροή των έργων Τέχνης στο παρόν και στο μέλλον του πολιτισμού, στην εξιστόρηση της Χρυσούλας Βαρδαλή.

Προοδευτικά το ενδιαφέρον του βιβλίου επικεντρώνεται στην επιγραφή και στην απελευθέρωση του μικρού Νικόλα, ενώ η Δάφνη καταδιώκεται από τις συμμορίες των αρχαιοκάπηλων, που τη θεωρούν κλειδί των θησαυρών όλης της Ανατολίας και της Συρίας.

Το τέλος του βιβλίου είναι εντυπωσιακό, πρωτότυπο, απροσδόκητο και ανοικτό, εκτός πάσης πρόβλεψης και τονίζει ακόμα περισσότερο τη μάστιγα της βίας των πολέμων, ενώ οι αρχαιότητες θαμμένες ή εμφανείς συνεχίζουν να θυμίζουν την ανάγκη ενός καλύτερου κόσμου, χωρίς όμως να ιαίνουν τη μωρία των ανθρώπων.

Η Χρυσούλα Βαρδαλή δείχνει εξοικειωμένη με τη λογοτεχνική γραφή, την οποία εμπλουτίζει με δικές της ιδέες. Σταχυολογώ μερικές πανέμορφες εκφράσεις της, από τις ..άπειρες του βιβλίου της.

«Κάποιες προσφυγίνες δεν είχαν ούτε ένα σάκο, δικό τους. Ήταν ένα σκέτο κορμί, που πάλευε να μην ξεχάσει το παρελθόν του».

«Το Χαλέπι γλυκά λειασμένο από το θαμπό φως του δύοντος ηλίου, το ομορφότερο μέρος της γης, ο κάλλιστος κόσμος».

«Η εμπιστοσύνη είναι ζητούμενο και αξίωμα. Βίωμα που δοκιμάζεται και κερδίζεται».

Η συγγραφέας διαθέτει, επίσης, άνεση σε γεωγραφικές μετακινήσεις και περιγραφές. Έτσι το βιβλίο αποκτά, σποράδην, το beat-ρυθμό ενός road movie, με όλη την αγωνία και την ένταση. Επιπροστίθεται εδώ και το δραματικό στοιχείο της συμφοράς και των πολέμων, που δεν είναι υποθετικό και χάρτινο, αλλά ορατό και παρόν γύρω μας, στους καιρούς που ζούμε.

* O Νίκος Τακόλας είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας. Ζει στη Θεσσαλονίκη. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι «Οι 32 Ώρες της Θεάς», από τον εκδοτικό οίκο, ΕΝΤΥΠΟΙΣ.