Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η τοπική ιστορία θεάτρου… σε νέα τροχιά
19/03/2024, 9:43 μμ

Η τοπική ιστορία θεάτρου… σε νέα τροχιά

Της Κατερίνας Καρρά // *

 

 

 

Διονύσης Ν. Μουσμούτης «Το θέατρο στη Ζάκυνθο τον 20ό αιώνα (1900-1953). Μουσική ζωή, κοινωνική ζωή & λαϊκά θεάματα», Εκδόσεις Πλέσσα, Ζάκυνθος 2023, 2 τόμοι, 1565 σελ.

 

Η ψηφιοποίηση εφημερίδων και αρχείων την τελευταία εικοσαετία έχει αλλάξει άρδην τις μεθόδους στη θεατρική έρευνα και έχει επιτρέψει την εκπόνηση εργασιών που στο παρελθόν δεν θα ήταν δυνατές παρά μόνο από πολυμελή ομάδα ερευνητών. Πρόσφατα εκδόθηκε από τις εκδόσεις Πλέσσα το δίτομο έργο του Διονύση Ν. Μουσμούτη, Το θέατρο στη Ζάκυνθο τον 20ό αιώνα (1901-1953) που αποτελεί σαφής ένδειξη για αυτή την εξέλιξη. Ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης, ένας ακάματος ερευνητής, επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ συμπλήρωσε τις πολυετείς μελέτες και εκδόσεις του για το θέατρο στη Ζάκυνθο με έναν πραγματικό επιστημονικό άθλο 1565 σελίδων, όπου χρησιμοποιεί ως πηγή πέρα από την ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία, αρχεία και συλλογές και δεκάδες τόμους τοπικού, αθηναϊκού αλλά και ιταλικού ημερήσιου και περιοδικού Τύπου του Μεσοπολέμου και της πρώιμης μεταπολεμικής εποχής. Η καταφυγή του σε ιταλικές εφημερίδες εκκινεί από τη διάθεσή του να λύσει το πρόβλημα των πηγών για το θέατρο στη Ζάκυνθο λόγω της καταστροφής των αρχείων της από τον σεισμό του 1953. Αποδεικνύεται όμως μία καλή μέθοδος για διασταύρωση των πηγών σε ένα σταυροδρόμι πολιτιστικό όπως είναι η Ζάκυνθος μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας και δείχνει τον δρόμο στους ερευνητές που μελετούν τη θεατρική ιστορία πόλεων με ανάλογα χαρακτηριστικά  όπως η Σμύρνη, η Κωνσταντινούπολη, η Αλεξάνδρεια. Με αυτή τη μέθοδο καταφυγής στον ιταλικό τύπο αλλά και τον τύπο των γειτονικών πόλεων, ο μελετητής κατορθώνει να αποκαλύψει  σημαντικό τμήμα από μια θεατρική δραστηριότητα που λάνθανε μέχρι σήμερα και να δώσει με λεπτομέρειες μια γενική εικόνα του πνευματικού βίου της περιοχής.

Ο Μουσμούτης ασχολείται με ένα πεδίο πολύ ενδιαφέρον και παράλληλα πολύ απαιτητικό. Για να γράψεις μια μονογραφία για τη θεατρική ζωή στη Ζάκυνθο αλλά και για οποιαδήποτε άλλη περιοχή της Ελλάδος πριν από τον Μεσοπόλεμο, δεν αρκεί να γνωρίζεις μόνο για το θέατρο της εποχής. Πρέπει να έχεις γνώσεις από το πεδίο της μουσικολογίας, εφόσον οι όπερες, οι οπερέτες, οι μουσικοθεατρικές συναυλίες στα σαλόνια και στα ωδεία είναι ο κανόνας για τα ευρήματά σου, πρέπει να μπορείς να χειριστείς ερευνητικά όλες τις εκδηλώσεις που συνυπάρχουν με τις καθαυτό θεατρικές. H θεματική και ειδολογική εμβέλεια που συμπεριλαμβάνει διάφορες άλλες μορφές των παραστατικών τεχνών είναι απαραίτητη. Καρναβάλι, συναυλίες, μουσικές βραδιές στο Ωδείο, μαντολινάτα, εσπερίδες για τον Σολωμό, υπνωτιστές, χορευτικά «τέια» είναι μερικές μόνο από τις εκδηλώσεις με τις οποίες ασχολείται το βιβλίο του Μουσμούτη. Το δηλώνει άλλωστε ο υπότιτλος του ήδη από το εξώφυλλο. Η μελέτη του δεν αρκείται στη θεατρική ζωή. Περιγράφει τη μουσική, κοινωνική ζωή & τα λαϊκά θεάματα στην πόλη της Ζακύνθου όλη αυτή την περίοδο.

Δεύτερη προϋπόθεση για να ασχοληθεί κανείς με την τοπική ιστορία θεάτρου πριν από το 1950 είναι να γνωρίζει καλά την περιοχή για την οποία διεξάγει την έρευνα και να μπορεί να συνδέσει τη θεατρική της ζωή με τις πληροφορίες για την κοινωνική και οικονομική ζωή, την ιστορία και τη γεωγραφία της. Ο Μουσμούτης με σειρά μελετημάτων, άρθρων και βιβλίων για την περιοχή της Ζακύνθου καλύπτει και αυτή τη προϋπόθεση. Έχοντας προσεγγίσει επιμέρους ζητήματα, έχει εκδώσει μια σειρά βιβλίων για την πόλη της Ζακύνθου: Γρηγόριος Ξενόπουλος 1867-1951 (Περίπλους 2001), Ο Ρώμας και το θέατρο (Πλατύφορος, 2002), Ο Ξενόπουλος, το Αριστείον η απεργία και οι «Φοιτηταί» (Τρίμορφο, 2006), O Ξενόπουλος, ο Μαλάνος και η θεατρική Αλεξάνδρεια (Γαβριηλίδης, 2007), Ο Τιμολέων Αμπελάς, η Λίνα Δράκα και η Ζάκυνθος (Τρίμορφο, 2009), Το θέατρο στη Ζάκυνθο τον 19ο αιώνα (Πλέσσας, 2018), κ.ά. Η άνεση με την οποία χειρίζεται τοπωνύμια, ονόματα οικογενειών, στοιχεία για την τοπική ιστορία των Ιονίων νήσων αποδεικνύει ότι μπορεί να συνδέσει κάθε θεατρική εκδήλωση με τις ανάγκες, τις τάσεις και τα χαρακτηριστικά της τοπικής κοινωνίας.

Στην αφήγησή του ακολουθεί χρονολογική κατάταξη όπως και στην προηγούμενη μελέτη του για το θέατρο τον 19ο αιώνα στη Ζάκυνθο. Είναι ο τρόπος που επιλέγει για να τιθασεύσει το αχανές υλικό του και να ανταποκριθεί στην επιθυμία του να μην αφήσει καμιά πληροφορία έξω από την ιστορία του.  Συχνά ποικίλλει την αφήγησή του με ανέκδοτες ιστορίες, με παραθέματα από τις πηγές του, με ολόκληρα αποσπάσματα από κριτικές εφημερίδων. Δεν πρόκειται για μία στεγνή παράθεση πληροφοριών αλλά για μια διείσδυση μαρτυριών, ανέκδοτων μικρο-ιστοριών που κάνουν την αφήγησή του γλαφυρή και ενδιαφέρουσα τόσο για τους επιστήμονες θεατρολόγους όσο και για το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.

Αυτό που είναι εμφανές στη μελέτη του είναι η αγάπη του για τους ηθοποιούς. Δεν διστάζει να διακόψει την αφήγησή του, για να δώσει πορτρέτα ηθοποιών, να προσθέσει στοιχεία για τη ζωή τους, να μιλήσει για τους θιάσους περιοδειών και τα λεγόμενα «μπουλούκια», να ζωντανέψει το θεατρικό τοπίο με τις συνενώσεις θιάσων, τη διάλυσή τους, την απόσχιση ηθοποιών, τα θεατρικά δίκτυα και τον θεατρικό χάρτη όχι μόνο για τα νησιά του Ιονίου αλλά και για την υπόλοιπη Ελλάδα. Ανασυνθέτει τη ζωή των ηθοποιών, συνοδεύει το βιογραφικό τους σημείωμα με φωτογραφικό πορτρέτο, συμπληρώνει και αντλεί πληροφορίες από διηγήσεις άλλων ηθοποιών, από αυτοβιογραφίες, βιογραφίες και αρχεία. Επιχειρεί να ερμηνεύσει τις επιλογές τους, να παρακολουθήσει τις απογοητεύσεις και τις επιτυχίες στις «τουρνέ» τους από Ζάκυνθο σε Πάτρα και αντίστροφα, από Αργοστόλι και άλλες περιοχές σε Ζάκυνθο.  Η αγάπη του Μουσμούτη για τους ηθοποιούς δηλώνεται άλλωστε και στην αρχή της μελέτης του με την αφιέρωση στους «Ζακυνθινούς ηθοποιούς, διαχρονικά». Δεν πρόκειται για μια τυπική αφιέρωση αλλά για ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό της μελέτης του, που θέτει τον ηθοποιό και τους θιάσους στο κέντρο της θεατρικής ζωής.

 

Διονύσης Ν. Μουσμούτης

 

Εκτενή εισαγωγικά σημειώματα του Βάλτερ Πούχνερ, επίτιμου καθηγητή Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, ΕΚΠΑ και του Κώστα Καρδάμη, αναπληρωτή καθηγητή Τμήματος Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου, προετοιμάζουν τον αναγνώστη για τους δύο πόλους στους οποίους θα στηριχθεί η αφήγηση: το θέατρο και τη μουσική. Το επίμετρο στο τέλος της εργασίας συμπληρώνει τη μελέτη με πίνακες και καταλόγους παραστάσεων στη Ζάκυνθο (1901-1953), χρήσιμα ευρετήρια και παραρτήματα.

Η ιστορία του θεάτρου της περιφέρειας είναι παραμελημένη και εν πολλοίς άγνωστη, αν και τα τελευταία χρόνια μονογραφίες και διδακτορικές διατριβές συμπληρώνουν τα κενά. Στις σελίδες του βιβλίου του Μουσμούτη η πολυμορφία των θεατρικών εκδηλώσεων από το μελόδραμα ως τις ζακυνθινές «ομιλίες» και το καρναβάλι, από το ερασιτεχνικό και σχολικό θέατρο έως τους πρωταγωνιστικούς θιάσους περιοδειών, η περιγραφή των θεατρικών κτιρίων, η εκτενής αναφορά σε ηθοποιούς πλουτίζει τη γνώση μας για το θεατρικό απόκεντρο και στρέφει την προσοχή μας στον πλούτο της θεατρικής ιστορίας της περιφέρειας όχι μόνο κατά τον 19ο αλλά και κατά τον 20ό αιώνα. Η αξιοθαύμαστη εργασία του Διονύση Ν. Μουσμούτη συμβάλλει στη σύνθεση μιας γενικής ιστορίας για τη σχέση μητρόπολης και περιφέρειας, για τον πλούτο και την ιδιοτυπία της θεατρικής ζωής στα διάφορα πολιτιστικά κέντρα, για την κατανόηση του (μουσικο)θεατρικού φαινομένου στην ολότητά του.

 

 

* Κατερίνα Καρρά, διδάκτωρ θεατρολόγος, Ειδικό Εκπαιδευτικό Προσωπικό, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top