Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ταξιδεύοντας στο χρόνο στον βυζαντινό κόσμο του Ιουστινιανού
22/03/2022, 8:16 μμ

Ταξιδεύοντας στο χρόνο στον βυζαντινό κόσμο του Ιουστινιανού

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //

 

William Dalrymple, «Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου», εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2019

 

Είναι ένα βιβλίο, το οποίο εκδόθηκε πριν από 23 χρόνια και στην Ελλάδα μεταφράστηκε μόλις το 2010. Αναμφίβολα μόλις το διαβάσει ο αναγνώστης θα συμφωνήσει με το σχόλιο της Observer: «Ένα βιβλίο-σταθμός στην σύγχρονη ταξιδιωτική λογοτεχνία», το οποίο βρίσκεται πάνω από τον τίτλο. Ο Σκωτσέζος συγγραφέας του πονήματος William Dalrymple είναι ένας έγκριτος πολυταξιδεμένος δημοσιογράφος, ο οποίος έχει γράψει και άλλα βιβλία. Εντούτοις, το Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου διακρίνεται για την πρωτοτυπία του, τη γλαφυρή και γοργή αφήγηση, τον άριστο συνδυασμό του χθες με το σήμερα, τη συνοδοιπορία της ιστορίας με τη θρησκεία, τον πολιτισμό, την πολιτική και την κοινωνία τόσο των βυζαντινών χρόνων όσο  και του σύγχρονου κόσμου. Οδηγός σε αυτό το ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο ήταν το «Λειμωνάριο», το βιβλίο απομνημονευμάτων του μοναχού Ιωάννη Μόσχου, το οποίο αφηγείται τις περιηγήσεις και τις περιπέτειες που έζησε ο ίδιος και ο σύντροφός του, μοναχός Σωφρόνιος, στο ταξίδι τους στη Βυζαντινή αυτοκρατορία τα χρόνια του Ιουστινιανού. Έχοντας ως πυξίδα αυτό το ανάγνωσμα ο συγγραφέας ξεκίνησε από το Άγιο Όρος, ακολουθώντας την ίδια πορεία που ακολούθησε ο Ιωάννης Μόσχος πριν από περίπου 1400 χρόνια. Στο Άγιο Όρος και συγκεκριμένα στη μονή Ιβήρων διάβασε το πρωτότυπο βιβλίο του Ιωάννη Μόσχου και ξεκίνησε η περιπέτεια με σταθμούς στην Τουρκία, τη Συρία, το Λίβανο, το Ισραήλ και στην Αίγυπτο.

Πρώτος σταθμός η Κωνσταντινούπολη, όπου με τη βοήθεια του ιστορικού Προκόπιου, του επίσημου ιστορικού της αυλής του Ιουστινιανού, ο συγγραφέας σκιαγραφεί την ένδοξη βυζαντινή πόλη, την Αγία Σοφία, την άλωση του 1453, φτάνοντας μέχρι τους διωγμούς των Ελλήνων το 1955. Από τη βυζαντινή πρωτεύουσα μεταβαίνει στην Αντιόχεια της Τουρκίας κι από εκεί στην Ούρφα (την αρχαία Έδεσσα) και στο Ντιγιαρμπακίρ. Στην Αντιόχεια είχε βρεθεί το 590 μ.Χ. ο Ιωάννης Μόσχος με τον συνταξιδιώτη του Σωφρόνιο και αν και ήταν πλέον σε παρακμή χάρη στις παρουσίες του αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου και του αγίου Συμεών του Στυλίτη, η πόλη διατηρούσε τη θεολογική της αίγλη και τον μεγάλο χριστιανικό πληθυσμό. Τώρα υπήρχαν περίπου 200 χριστιανικές οικογένειες.

Η Ούρφα, συνοριακή πόλη του Βυζαντίου με την Περσία, αποτέλεσε «[…]ένα μεγάλο χωνευτήρι για περίεργες αιρέσεις και εξωτικά δόγματα του γνωστικισμού[…]», ενώ το Ντιγιαρμπακίρ ήταν διάσπαρτο με αρμένικα μνημεία, καθώς μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ζούσε μια ακμάζουσα αρμένικη παροικία. Με τις σφαγές και τους εκτοπισμούς των Αρμενίων στον 20ο αιώνα η πόλη είχε μετατραπεί σε μουσουλμανική, καθώς τώρα κατοικούσαν Κούρδοι και Τούρκοι. Εκεί κοντά στο Ντιέρ ελ Ζαφεράν ήταν η έδρα της Συρορθόδοξης εκκλησίας. Ο συγγραφέας συνέχισε το ταξίδι στη Συρία και στο Λίβανο παρακολουθώντας τη θρησκευτική (μοναστήρια, εκκλησίες) και κοινωνική ζωή των θρησκευτικών μειονοτήτων, δηλαδή των Αρμένιων, των Αράβων Συρορθοδόξων, των Μαρωνιτών (Λίβανο), κ.ά. Ειδικά στο Λίβανο κάνει ιδιαίτερη μνεία στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, στις εισβολές του Ισραήλ και της Συρίας τη δεκαετία του 1980 και τις σφαγές στα παλαιστινιακά στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα από τους φαλαγγίτες χριστιανούς.

Στο Ισραήλ επισκέφθηκε τους Άγιους Τόπους και αναβίωσε νοερά την ιστορία τους, αλλά ταυτόχρονα βίωσε τη σύγχρονη πραγματικότητα, διατηρώντας ένα διπλό βλέμμαˑ το ένα στρεφόταν στους Ισραηλινούς εποίκους και τα κιμπούτζ, στα οποία κατοικούσαν και το άλλο στους Παλαιστίνιους, ορθόδοξους και μουσουλμάνους. Ειδικά οι Άραβες χριστιανοί είχαν πολλά να αφηγηθούν για τους διωγμούς που είχαν υποστεί και την απώλεια των περιουσιών τους. Δεν ξέχασε βεβαίως και τους Αρμένιους, οι οποίοι κατοικούσαν μόνιμα στη γη του Ισραήλ και είχαν τα ίδια προβλήματα με τους Άραβες χριστιανούς. Με συνεντεύξεις από απλούς ανθρώπους και από σημαίνοντα πρόσωπα, όπως ο επίσκοπος των Αρμενίων, κατέγραψε την προφορική ιστορία χιλιετιών, η οποία είτε παραχαράσσεται είτε αποσιωπείται από το σύγχρονο κράτος του Ισραήλ.

 

William Dalrymple

 

Τελευταίος σταθμός η Αίγυπτος με επίκεντρο την ιστορική πόλη της Αλεξάνδρειας, όπου μέχρι το 1955 που έγινε η εθνικοποίηση των περιουσιών των ξένων κατοίκων της πόλης από τον Νάσερ, υπήρχε μια ακμάζουσα ελληνική παροικία, έχοντας ως φάρο του πολιτισμού τον Κωνσταντίνο Καβάφη. Ο συγγραφέας συνομιλεί με τους ελάχιστους εναπομείναντες Αλεξανδρινούς Έλληνες, επισκέπτεται ορθόδοξα και κοπτικά μοναστήρια, κάνοντας μια αναδρομή στην ιστορία του μοναχισμού, ο οποίος ξεκίνησε από την έρημο της Αιγύπτου τον 3ο μ.Χ. αιώνα με τον άγιο Αντώνιο. Επίσης, αναφέρεται στους περίφημους παπύρους της Οξυρύγχου, πολύτιμα κειμήλια πολιτισμικής και θεολογικής γνώσης.

Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι το παρόν πόνημα αποτελεί μια διπλή αναζήτηση, πνευματική και υλική. Το πνευματικό μονοπάτι αφορά τη χριστιανική θρησκεία με όλες τις αιρέσεις που υπάρχουν μέχρι και σήμερα στη σύγχρονη Μέση Ανατολή, τις σχέσεις τους με το ισλάμ, τον ιουδαϊσμό, καθώς και τον μοναχισμό. Αφορά επίσης την ιστορία, τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις των λαών που κατοικούν στους γενέθλιους τόπους των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών, καθώς και τον παλαιό και τον σύγχρονο πολιτισμό τους. Η υλική αναζήτηση στρέφεται στην ανεύρεση ιστορικών μνημείων, βιβλιογραφικών πηγών και προφορικών μαρτυριών για τη διασταύρωση των ιστορικών αναφορών του Ιωάννη Μόσχου. Αναμφίβολα η ανάγνωση του Ταξιδιού στη σκιά του Βυζαντίου είναι μια συναρπαστική πρόκληση για τον αναγνώστη.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top