«Για τα προδομένα και ανεκπλήρωτα νεανικά όνειρα, την κοινωνική αδικία, τις αναμνήσεις ενός επαναστατικού παρελθόντος, τις θυσίες των προγόνων»

Γράφει η Σοφία Σκλείδα //

 

Αντώνης Σανουδάκης «Τα άλογα καλπάζουν αχαλίνωτα», Εκδόσεις Ταξιδευτής, Αθήνα 2023

Ο Αντώνης Σανουδάκης, είναι μια πολύπλευρη και πολυσχιδής προσωπικότητα. Καταξιωμένος και πολυβραβευμένος λογοτέχνης, διακεκριμένος πανεπιστημιακός και ερευνητής της ελληνικής αρχαιότητας, πρωτοπόρος στις δημοσιογραφικές, πολιτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις της χώρας μας. Ασυμβίβαστος επαναστάτης και αιώνιος αγωνιστής για την υπεράσπιση του δικαίου, της ηθικής, της αξιοπρέπειας, του ανθρωπισμού, της πατρογονικής μας κληρονομιάς.

«Τα άλογα καλπάζουν αχαλίνωτα». Το άλογο σε όλους τους πολιτισμούς συμβολίζει την υπερβατική ελευθερία και την ανεξαρτησία. Ζώο περήφανο και δυνατό, είναι σύμβολο του θυμοειδούς μέρους της ανθρώπινης ψυχής, από όπου απορρέουν, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, το θάρρος και η διάθεση του ανθρώπου για διάκριση και επιτυχία, που του προσφέρουν ικανοποίηση και εσωτερική πληρότητα. Όπως οι αρχαίοι Αθηναίοι, που έτρεφαν μεγάλο θαυμασμό για τα άλογά τους και την εξέχουσα θέση που κατέχουν στην αρχαία ελληνική γραμματεία, όπως γνωρίζουμε και από τον Όμηρο, έτσι και ο συγγραφέας μας τα έχει σε υψηλή εκτίμηση. Αυτό είναι εμφανές σε όλη την έκταση του βιβλίου, το οποίο εμπλουτίζεται με σκίτσα, που αποτυπώνουν άλογα σε διάφορες στάσεις και κινήσεις, πλαισιωμένα από επιλεγμένους στίχους που εξαίρουν βασικά μηνύματα των ποιημάτων.

Ο συμβολικός αυτός και στοχευμένος τίτλος, παραπέμπει στα ανώτερα πνευματικά χαρίσματα που χαρακτηρίζουν το συγγραφέα μας, καθώς και στην αδάμαστη, αχαλίνωτη και ακατάβλητη ψυχή του, την κοινωνική του φύση, το χάρισμα να κυριαρχεί στη ζωή του και να αυτοπραγματώνεται.

Το βιβλίο αποτελείται από δεκατρείς εκτεταμένες ραψωδίες και δεκατρείς σύντομες επιμέρους ωδές. Η ραψωδία, ως γνωστόν, είναι επικό ποίημα που σχετίζεται με τη ζωή και τα κατορθώματα γνωστού ήρωα/ηρώων ή με τη δράση και εξέλιξη επιφανούς πόλεως. Από την άλλη, με τον λογοτεχνικό όρο Ωδή χαρακτηρίζεται το είδος εκείνο της λυρικής ποίησης, που πρωτοκαλλιεργήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα, κυρίως με εγκωμιαστικό χαρακτήρα.

Έτσι, ο Αντώνης Σανουδάκης, ως ένας σύγχρονος Όμηρος και ένας άλλος Κάλβος, πλέκει με αριστοτεχνικό τρόπο τις ραψωδίες και τις ωδές του, που διακρίνονται από επισημότητα, ρυθμό, τονικότητα, σοβαρότητα, το μεγαλοπρεπή χαρακτήρα τους.

Ταυτόχρονα, ο συγγραφέας μας αφήνει και το θρησκευτικό του αποτύπωμα με τη χρήση και τη συχνή αναφορά στο έργο του θεολογικών εννοιών και θρησκευτικών μορφών, γεγονός που πιστοποιεί τη βαθιά θρησκευτική του συνείδηση, ευλάβεια και πίστη στο Θεό Δημιουργό.

Ενδεικτικά παραδείγματα είναι έννοιες, φράσεις και λέξεις, όπως Παντάνασσα, Χερουβείμ εξαπτέρυγο, Ιερά Μονή του Δαφνίου, αιδημοσύνη της Αχράντου Παρθένου, στους πεινώντες και διψώντες  τη δικαιοσύνη την πομπή των επουράνιων δοξαστικών, υπαίθρια εκκλησία με τα βουβά της καντήλια, δοξολογούνε το κορμί τους οι άγγελοι, χρυσοφόροι και αθέλητοι άγγελοι, μνημονικό μοναστήρι των αγγέλων, μυρίπνοα άνθη του παραδείσου, στο ακρωτήρι του Άη Γιώργη, κοιμούνται οι νεκροί τον αιώνιο ύπνο, αμνός, «τα άνω ζητών», ηχηρός Παράδεισος, ουράνιο στερέωμα, θείο ξημέρωμα, ουράνιες φωνές, άμωμο φως, Μεγάλη Παρασκευή, Αναστάσιμος Ασπασμός, Θεία οργή, Άδης, αγγελόφωνος όρθρος, φως εκ φωτός, φλόγα της Πεντηκοστής, αρτοφόριο της δικαιοσύνης κ.ά.

Βασική θεματολογία του εν λόγω έργου είναι τα προδομένα και ανεκπλήρωτα νεανικά όνειρα, ο εφηβικός έρωτας, η κοινωνική αδικία και αναλγησία, η ηθική εξαθλίωση και διαφθορά, οι αναμνήσεις ενός επαναστατικού παρελθόντος, οι θυσίες των προγόνων, η αναφορά στους κατατρεγμένους, τους αδικοχαμένους, σε προσωπικές οδυνηρές εμπειρίες, που σημάδεψαν τη ζωή του και επιστρέφουν απειλητικά στου νου το επέκεινα, τα πολιτικά αδιέξοδα, το λεηλατημένο Δίκαιο, η ματαιότητα των εγκοσμίων, καθώς και άλλα.

Εραστής της γραφής ο συγγραφέας μας και άξιος εκφραστής της ελληνικής γλώσσας και των πανανθρώπινων αξιών, έχοντας εντρυφήσει επιστημονικά και ερευνητικά στις κλασικές σπουδές και στους θησαυρούς της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, είναι αυτός που συνομιλεί διαρκώς με το παρελθόν του και τους ήρωες των στίχων του, αλλά και με τις πληγές, τις εμπειρίες, το χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία του.

Του πικρού παρελθόντος/χαϊδεύω εν τάφω το σώμα που με έσπειρε/συλλέγω τη στάχτη απ΄ τον πηλό/της ημέρας που γεννήθηκα…/…σκάβω με τα δόντια την αιμάτινη γη…

…Οι σάρκες των γενειοφόρων προγόνων/ηλιοσκόρπιστα μινωικά κρινάκια της θάλασσας/απ΄τους θαμμένους ήχους της νύχτας/τους καψαλισμένους πασσάλους/απ΄ της ελπίδας τα λιόφυτα…

/…Λέω στο φεγγάρι να κρύψει τη θύμηση/ πέρα από τη νύχτα να καταφτάσουν/οι ορεσίβιοι επαναστάτες παππούδες/που με καλούν να κατεβώ συνωμότης το χάραμα/να κλειδώσω τους οδυρμούς εκείνων που έρχονται/ενώ οι ψυχές τους ακόμα αντέχουν…»

Ο συγγραφέας, έχοντας βαθιά ενσυναίσθηση, κάνοντας πρώτος την αυτοκριτική του, αφουγκράζεται τους καημούς και τη θλίψη του κόσμου αγωνιώντας, αφού ακούει τους τριγμούς/ απ΄των πνιγμένων τα όνειρα/και τη φθαρμένη ομορφιά της ματαιότητας…

«…Ταλανιζόμαστε χρόνια και χρόνια/στην αιώνια βαρβαρότητα της βίας/κοιμόμαστε τις Κυριακές δίχως όνειρα/αναζητώντας τη θεραπεία της λύτρωσης…

/…Η φωνή μας εκόμισε δρόμους λευκής σιωπής/για ν΄ακούμε μερόνυχτα την ηχώ της αντήχησης/μες στο πηγάδι που ριχτήκαμε αυτόχειρες…/ Σωριαστήκανε άχρωμες οι μέρες μας/μαχητές του ήλιου/πετάξαμε τις ασπίδες μας στους θάμνους/κι αποδειχθήκαμε κατώτεροι των νεανικών προσδοκιών μας/γιατί το σώμα το πεπερασμένο/ εναγωνίως αναζητά την ουσία της ύπαρξης…»

Αξιοποιεί σημειολογικά και κάνει χρήση αρχαιοελληνικών ονομάτων, αρχαιοπρεπών εκφράσεων, μυθολογικών, ιστορικών συμβόλων, αφηγήσεων και θρησκευτικών παραδόσεων για να δώσει έμφαση σ΄ ένα ένδοξο ιστορικό παρελθόν και να επικυρώσει τους στίχους του, κοινωνώντας τους εσώτερους προβληματισμούς του, τις απόψεις του, τις αγωνίες του.

Ενδεικτικές αναφορές, ο ιερός λόφος της Πνύκας, ο Aισχύλος, ο Αρχίλοχος, ο Οιδίποδας, οΑχιλλέας, το μαρμαρένιο θέατρο του Ηρώδη του Αττικού, το σιωπηλό λημέρι της Ίδας, η Κίρκη, ο Μινώταυρος, ο Δίας, ο Προμηθέας, ο Νικηφόρος Φωκάς, ο Ρωμανός Διογένης, ο Διγενής Ακρίτας, ο  Καποδίστριας, η Κατίνα Παξινού, ο Χριστόφορος Νέζερ, ο  Αλέξης Μινωτής, η Οσία Μαρία η Αιγυπτία, ο  αυτοκράτορας Παλαιολόγος, ο  El Greco, ο Μιχαήλ Άγγελος, ο  Διονύσιος Σολομός, κ.ά.

Μένει πιστός στα προτάγματα και στον κώδικα ηθικών αξιών των προγόνων του, ως γνήσιος απόγονος της λεβεντογέννας Κρήτης, έτοιμος πάντα με σθένος και πυγμή να δώσει τη δική του μάχη, υπερασπιζόμενος τα ιερά και τα όσια της πατρίδας μας:

«…Βρέχει συνέχεια ανελέητα συνθήματα/ για την αόρατη μάχη/μια και οι οιωνοί έχουν σαλπίσει./Στην καταιγίδα στεκόμαστε όρθιοι…

Αντώνης Σανουδάκης-Σανούδος

Kατά την παρακαταθήκη του αρχικαπετάνιου με το μαύρο πουκάμισο της Κρήτης:

‘Tον κίνδυνο να τον αποφεύγεις./Άμα δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς/να πέφτεις μέσα και να καίγεσαι…’.

«…Τώρα οι ταξιδευτές μέσα στο χρόνο/σε επιβολή κανόνα της ιερής σιγής και της άσκησης/βαδίζουμε πάνω σε άφωνους τάφους/μ΄ένα τραγούδι στο ακρογιάλι/αναπνέουμε την ευτυχία των πουλιών…

…/Θα καταγράφω αιωνίως τους φόβους/των γονατισμένων σκιών που έχουν ακόμα αντοχή/και τη βαθιά μαχαιριά απ΄ το μεγάλο καράβι/των προδομένων προσφύγων…

Αγωνιά, προβληματίζεται, ελπίζει και οραματίζεται έναν κόσμο καλύτερο περπατώντας τις ώρες του χιλιάδες αιώνες/για να βρει τον φτερωτό αμανέ του ανυπάκουου και προδομένου λαού μας/στο ιωνικό επιστήλιο/και στις αρτηρίες του αίματος/στο φωτεινό στεφάνι του ήλιου/…που στροβιλίζεται ορθρινός ήλιος σαν άγγελος/στα όμορφα πρόσωπα των νέων παιδιών /στην ήσυχη θάλασσα των γαλάζιων ματιών τους…

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο Αντώνης Σανουδάκης στην έκτη ραψωδία του, που τιτλοφορείται «Δρόμοι πικρής αθωότητας», αναφέρει στους στίχους του τη φράση  ‘Σκιάς όναρ’. Η φράση αυτή ανήκει στον αρχαίο λυρικό ποιητή, Πίνδαρο και σημαίνει “ο άνθρωπος είναι τ’ όνειρο μιας σκιάς”. Ο συγγραφέας μας, μ΄αυτή τη φράση του αναφέρεται στην ίδια τη ζωή, αλλά και στο τέλος της.  Διότι, στενή είναι η σχέση της σκιάς με τον άνθρωπο. Μεταφορικά υποδηλώνει το εφήμερο, τη ματαιότητα των πρόσκαιρων υλικών απολαύσεων και το ευμετάβλητο της ανθρώπινης ύπαρξης, σκέψεις που ταλανίζουν το ανήσυχο πνεύμα του συγγραφέα μας.

Διακαής και ευγενής πόθος του η απόδοση δικαιοσύνης, η δικαίωση των αδικημένων και των αδικοχαμένων.

«…Τώρα ο λογισμός είναι σε εγρήγορση/το φεγγάρι της λευτεριάς σαλπίζει ολόγιομο/πάνω απ΄ της χώρας μας το ματωμένο αλωνάκι…/

/…Θα φθάσει όμως η ώρα και η στιγμή/που το άδικο θα εγερθεί/αόρατη λεπίδα στου φονιά το μεσοκάρδι/να μεταφέρει τον ήχο του θανάτου…».

Ο δημιουργός μας έχει ατενίσει πολλά σκοτάδια για να διακρίνει μία αχτίδα φωτός. Όμως, επειδή ‘τα άνω ζητών, πάντα Ένας Ήλιος Ηλιάτορας και μια ζωηφόρος αγάπη θα φωτίζει το δρόμο του, ως διαχρονικό σύμβολο και πηγή ζωής, ευδαιμονίας, χαράς, ελπίδας, αισιοδοξίας, μακροθυμίας.

«…και ο Υπερίων Ήλιος ο των όλων Δεσπότης/πανάχραντος μουσικός ρυθμός του απείρου/ξεχύνεται αχαλίνωτο άλογο…/ Ο στεναγμός της αγάπης/ χορεύει μέσα στο στήθος μας/και δεσμώτες προσπίπτουμε ταπεινοί ικέτες /στον κατακλυσμό της μεγαλόχαρης αγκάλης της…»

* H Σοφία Σκλείδα είναι Φιλόλογος, Συγγραφέας, Διδάκτωρ Συγκριτικής Παιδαγωγικής και Μεταδιδάκτωρ  της Θεολογικής Σχολής, Μέλος της Ε.Ε.Λ.