Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Το σώμα της ποίησης
23/04/2024, 9:14 μμ

Το σώμα της ποίησης

Γράφει ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης // *

 

 

 

 

Φανή Αθανασιάδου, «Παραλλαγές σ’ ένα σώμα», Αθήνα 2024, εκδ. ΑΩ

 

Απ’ το ’98 η γνωριμία. Όταν πρωτοεκτίμησα τον άνθρωπο, την αγωνίστρια και τη δημιουργό. Ξέρω, δεν είναι η πιο αντικειμενική συνθήκη. Αλλά δεν είναι και τόσο σύνηθες να εκτιμάς βαθιά και την ποιήτρια και την ποίησή της – πολύ δε περισσότερο να βλέπεις τη μια να καθρεφτίζεται, να βεβαιώνεται και να προεκτείνεται μέσα από την άλλη. Πολλά και συγκινητικά θα είχα να πω για τη Φανή την Αθανασιάδου, το τι εκπροσωπεί, το πώς το παλεύει, το πόσες ορθοστασίες μάς διδάσκει. Φοβάμαι όμως ότι θα αποβεί σε βάρος των κρίσεών μου για το τελευταίο έργο της.

Μόνο για το έργο λοιπόν.

 

Καταγραφή

 

Έκκληση

άπλωσε τα δυο της χέρια

να προλάβει να σκεπάσει

ότι μπορέσει απ’ την ανοικονόμητη ζωή της

ένα ρούχο της νύχτας όλο κι όλο

έφτασε να την καλύψει

έπεσε σεντόνι στα λόγια

ξέχασε τι ήθελε να πει

επιλεκτική λήθη

τώρα ακούει ήχους από εντοιχισμένα ρολόγια

το ρυθμικό τικ-τακ

εναρμονισμένο με τη φορά της κουνιστής πολυθρόνας

όταν κάθεται και συλλογάται τι είχε τι έχασε

και πόσα χρωστά ακόμα

μαζί με κάτι ακατανόητους ψίθυρους που ξεστομίζει

στρατιωτάκια ακούνητα, αμίλητα και αγέλαστα

φτου ξελευτερία.

 

Ολιγόστιχα ποιήματα, οικονομημένα και μεστά, με λέξεις που ξέρουν τι θέλουν να πουν, που είναι εκεί που είναι γιατί έχουν να πουν, δίχως να εντυπωσιοθηρούν, χωρίς να στραμπουλάνε χάριν ποιητικής παιδιάς τη γλώσσα, αλλά και χωρίς να χαρίζονται αμαχητί στους κανόνες, στην ορθέπεια και στις συμβάσεις της. Δύο οι κατευθύνσεις της ποιητικής γλώσσας της Αθανασιάδου: η προς τα έξω, στον κόσμο, και η προς τα μέσα, στην ατομική κατάσταση. Αλλά δεν πρόκειται για ξέχωρα πεδία, το ποιητικό υποκείμενο έχει συνείδηση του κόσμου, υπάρχει εντός του, βιώνει εντός του, αγωνίζεται εντός του και διαμορφώνεται εντός του.

Παραλλήλως υπάρχει μια αίσθηση έξωθεν απειλής και δοκιμασίας. Το κατά κανόνα αδύναμο και απροστάτευτο υποκείμενο εκτίθεται σε απειλές που το κυκλώνουν. Άλλοτε το διαμελίζουν, άλλοτε το καταδίδουν, άλλοτε το δακτυλοδεικτούν. Ψάχνω τα συντακτικά υποκείμενα του λόγου, απ’ όπου προέρχεται τούτη η απειλή «μέσα στο πλήθος με φώναξε, με ονόμασε» (Κατάδοση), «του χρωστούσε ένα υπόλοιπο λογαριασμού» (Χρέος), «ήταν πιο εύκολο να εξαφανίσουν μια ύπαρξη» (Παραλλαγές σ’ ένα σώμα), που παρ’ όλα αυτά δεν κατονομάζονται. Ποιος είναι, από πού προέρχεται, γιατί ασκείται λοιπόν αυτός ο κίνδυνος;

Στο ομώνυμο ποίημα της συλλογής (Παραλλαγές σ’ ένα σώμα), ένα απροσδιόριστο «αυτοί» έρχεται να τεμαχίσει τα μέλη του ποιητικού υποκειμένου αλλά «όχι τον ρουχισμό της», δεν μένει τίποτα πέραν των υπαρχόντων της, καθότι «κι η εποχή δεν είναι κατάλληλη /για τέτοιου είδους καθυστερήσεις». Ένα άνευ εμπορικής αποτίμησης σώμα διαλύεται για να διατηρηθούν τα ενδύματά του. Η καπιταλιστική λογική της ανταλλακτικής αξίας των εμπορευμάτων και της εμπορευματοποίησης των πάντων βρίσκει σε τούτο τον διαμελισμό την ποιητική έκφρασή του. Πάει να πει, οι «αυτοί» είναι οι άλλοι, η κυρίαρχη ηθική, η ανδροκρατική ιδεολογία, οι κυρίαρχες αξίες, είναι ο κοινωνικός μας χώρος μέσα στις ιστορικές του συντεταγμένες.

Δεν είναι τυχαίο που το σώμα επανέρχεται διαρκώς στη ποιητική της Αθανασιάδου. Η ασκούμενη εξουσία πάνω του, η εικόνα του όπως διαμορφώνεται από τα βλέμματα των άλλων, οι αξιολογήσεις του όπως εγγράφονται από τα σχόλια των άλλων κατασκευάζουν την αφήγηση, ορίζουν την μορφή, το τετραγωνίζουν, το ομοιορφοποιούν, το χαρακτηρίζουν, το ακρωτηριάζουν, έτσι που να χάσει το εγώ την τελευταία κατοικία του, το ύστατο μετερίζι της αντίστασής του, να μείνει χωρίς τις αισθήσεις, χωρίς την αφή, μόνο με την ανάμνηση ενός ξεχασμένου σκιρτήματος.

Εδώ ακριβώς, ή μάλλον και εδώ, κείται η κατά την Αθανασιάδου λειτουργία της ποίησης, που δεν αρκείται στην περιγραφή του προβλήματος, δεν εξαντλείται σε οιμωγές θρήνου ούτε χαλιέται στη θρηνητική του εγώ.

 

Για την ιστορία

 

Κι ήρθαν τα καινούρια τρένα

εισβολή είπαν πως έγινε στην πόλη μας

δεν θα ’χε προλάβει να φέξει ακόμη

κι έτσι μας βρήκαν όλους στον ύπνο

που να προλάβεις ν’ αντιδράσεις τι να πεις

σε ένα προμελετημένο σχέδιο

μόνο χαζεύεις απ’ το παράθυρό σου

προσποιείσαι τον ξαφνιασμένο

για να ’χεις έστω μια δικαιολογία

όταν δηλώσεις μετά από χρόνια –

έτσι για την ιστορία–

πως εσύ τουλάχιστον ήσουν απών.

 

Φανή Αθανασιάδου

 

Η συρρίκνωση των δικαιωμάτων, ο εκφασισμός της κοινωνίας, η υπονόμευση της δημοκρατίας, το θέμα της προσφυγιάς, η φρίκη των γυναικοκτονιών, το πρόβλημα της οικολογικής καταστροφής, παρέα με την απώλεια αγαπημένων προσώπων, με το ζήτημα του έρωτα και τους λοιπούς  περισπασμούς του εγώ, που επίσης δεν μένουν ανεπηρέαστοι από την κοινωνική ατμόσφαιρα, συνθέτουν την πληγή απ’ όπου ξεκινά ο ιδρυτικός λόγος της ποίησης. Μιας ποίησης που είτε ευθύβολα είτε διά των αρχαίων μύθων είτε υπαινικτικά λειτουργεί θωπευτικά της οδύνης όχι όμως ως παραμυθία ούτε ως εκτόνωση, αλλά ως έγερση και ως συμπλήρωση του βίου.

 

Για μια φορά και έναν καιρό…

 

Έπαιζε με τις λέξεις

τις έκανε φιγούρες χορού

σώματα που πολιορκούσαν τη νύχτα

πλάσματα ανέμελα συντροφικά

μα πρόσεχε να μην αγγίζουν το ένα το άλλο

μόνο να συντονίζουν μεταξύ τους τις κινήσεις

σύμφωνα με τη φορά του ανέμου

να αντιστέκονται

να αποφεύγουν τη συνήθεια

να γίνονται έρωτας.

 

Η ποίηση της Αθανασιάδου είναι μαζί με όλη την καρυωτακική οδύνη, όλο το υπαρξιακό άγος, όλες τις ομολογημένες ήττες, μια αγωνιστική ποίηση, μια ποίηση των μικρών και μεγάλων, των ανεπαίσθητων και ηρωικών (αλλά πάντα αφανών) εγέρσεων.

Δεν ξέρω αν έχει καμία λογοτεχνική αξία ό,τι θα πω, αλλά όταν βλέπεις αυτή τη ποιητική στάση να μεταστοιχειώνεται σε στάση ζωής, να ορίζει το βλέμμα, να κατευθύνει τη χειρονομία, να διαποτίζει τον λόγο της ανθρώπου-ποιήτριας, τα πράγματα τουλάχιστον στη δική μου αντίληψη καθίστανται ακόμη πιο ενδιαφέροντα.

Και δε θα διστάσω να το πω: δηλώ από δεκαετίες ποικιλοτρόπως ευγνώμων για τούτη τη μυσταγωγία της ποίησης.

 

 

* Ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης είναι πεζογράφος

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top