Η πολύπλευρη πολιτιστική ζωή στο γραφικό Κασί

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Το λιμανάκι του γραφικού Κασί, σε πανοραμική άποψη.

 

Τριγύρω, αμέτρητα πευκοδάση σκορπισμένα τριγύρω και πάνω σε κιτρινωπούς και λευκούς βράχους από ασβεστόλιθο, το επονομαζόμενο Cap Canaille που, στην πραγματικότητα, αποτελεί τον  ψηλότερο παράκτιο γκρεμό στην Ευρώπη, απέραντοι αμπελώνες, πεδιάδες και θέα που εκτείνονται έως πέρα μακρυά, στην ανοιχτή Μεσόγειο θάλασσα. Το Κασί έτσι δείχνει να προστατεύεται, θεωρητικά, επαρκώς  από όλα  τα στοιχεία της φύσεως. Ένα μικρό λιμανάκι, ένα συμπαθητικό χωριό, βρίσκεται κάπου είκοσι χιλιόμετρα ανατολικά της πολύβουης Μασσαλίας. Το Κασί,  ανάγει την ίδρυσή του στα 500 ή το 600 π.Χ., αν λάβουμε υπόψιν μας   τα πρώτα ίχνη ζωής   της περιοχής, και εδώ και πολύ καιρό αποτελεί αγαπημένο θέρετρο καλλιτεχνών και συγγραφέων. Η απασχόληση των κατοίκων  του, παλιότερα,  ήταν  συνδεδεμένη με την αλιεία, το κυνήγι και τη  γεωργία, αλλά σιγά-σιγά όλα πέρασαν σε δεύτερη μοίρα, δίνοντας αναγκαστικά την πρωτοκαθεδρία στον τουρισμό. Ανάμεσα από λόφους, ασβεστόλιθους, δέντρα  και θάλασσα, βρίσκονται χτισμένα όμορφα σπιτάκια, επαύλεις και μικρά ξενοδοχειακά συγκροτήματα που ατενίζουν το λιμανάκι του, κάτω χαμηλά, το οποίο ως το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο αποτελούσε σημαντικό εμπορικό λιμάνι, και την Μεσόγειο Θάλασσα. Χτισμένο από τη φυλή των Λιγουριανών, ίσως είχε κάποια μορφής διασύνδεση με τη διπλανή Μασσαλία και με πιθανή ελληνική παρουσία.

Χαρακτηριστικό στενοσόκακο στο εσωτερικό του χωριού.

Η ιστορία της κωμόπολης, βεβαίως, αναγκαστικά συνδέεται με τη γεωγραφική του  θέση στη Μεσόγειο. Από τον πέμπτο έως τον δέκατο αιώνα, οι βαρβαρικές εισβολές στην περιοχή οδήγησαν τον πληθυσμό να καταφύγει σε οργανωμένους και προστατευμένους με οχυρά οικισμούς. Μόλις δύο βήματα μακρυά από το λιμάνι, στην καρδιά της πόλης, ένα μικρό μουσείο στεγάζεται σε ένα κτίριο που ανάγεται στις αρχές του 17ου αιώνα, με ένα αυστηρό, αλλά γοητευτικό εσωτερικό, με μόνιμες και προσωρινές εκθέσεις. Υπάρχουν συλλογές ζωγραφικής, ρωμαϊκά  λείψανα και  αμφορείς, μια ποικιλία που σίγουρα θα γοητεύσει τους απαιτητικούς επισκέπτες που έχουν το χρόνο και την περιέργεια να μάθουν περισσότερα γι’ αυτή την γοητευτική γωνιά του πλανήτη.

Η γοητεία του Κασί και το φως του έχουν προσελκύσει διαχρονικά πολλούς καλλιτέχνες. Έργα που αναφέρονται και απεικονίζουν το λιμάνι, το χωριό, τους μικρούς κολπίσκους που αποκαλούνται Καλάγκ (Calanques) και τα γύρω τοπία, παρουσιάζονται σε μερικά έργα που βρίσκονται σε γνωστά μουσεία. Κάποιοι έλεγαν με διάφορα λόγια πως  ‘Όποιος έχει δει το Παρίσι, αλλά δεν έχει δει τον Κασί, δεν έχει δει τίποτα’, και ο Φρεντερίκ Μιστράλ  (Frederic Mistral, 1830 –1914) υιοθέτησε την άποψη, προχωρώντας στο ποίημά του ‘Calendal’. Ο Φρεντερίκ Μιστράλ   προερχόταν από μια παλιά   οικογένεια γαιοκτημόνων που είχαν εγκατασταθεί στην Προβηγκία κατά το δέκατο έκτο αιώνα. Αρχικά ασχολήθηκε με τη νομική επιστήμη, αλλά αφού πήρε το πτυχίο του αφιερώθηκε αποκλειστικά στη συγγραφή ποίησης στην Προβηγκία, το πάθος του οποίου είχε αφυπνισθεί  στο σχολείο από έναν από τους δασκάλους του, τον Προβηγκιανό ποιητή Joseph Roumanille (1818-1891).

Απώτερος στόχος του Μιστράλ   ήταν να αναμορφώσει την προβηγκιανή γλώσσα και λογοτεχνία και να της προσδώσει την κανονική γραμματική και έκφραση, ένα σκοπό για τον οποίο αφιέρωσε πολλά χρόνια από τη ζωή του,  συντάσσοντας μάλιστα το Λεξικό της Προβηγκίας. Υπήρξε τόσο επικός, όσο και λυρικός ποιητής. Σε όλο το έργο του, πρωταγωνιστής είναι η τοποθεσία της Προβηγκίας, όχι μόνο στη γλώσσα, αλλά και στο περιεχόμενο και, το σπουδαιότερο, στο συναίσθημα. Η Προβηγκία αποτελεί τον  αληθινό ήρωα όλων των ποιημάτων του. Το Calendau (1867), είναι ένα φανταστικό αφηγηματικό ποίημα για έναν Προβηγκιανό ψαρά. Σε άλλα έργα του δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στο γνωστό  χρονικό των Παπών της Αβινιόν. Πολλές εκδόσεις του ποιητικού του έργου είδαν το φως της δημοσιότητας τόσο εν ζωή, όσο και μετά τον θάνατό του.

Προτομή του Φρεντερίκ Μιστράλ  σε κεντρική πλατεία της Αρλ.

Στο Κασί, φαίνεται πως βρήκε όλα τα ερεθίσματα που ήταν απαραίτητα για ένα ποιητή ώστε να ξεδιπλώσει ικανοποιητικά το ποιητικό του ταλέντο. Ήσυχα μικρά μονοπάτια, κορυφές με απέραντη θέα, μισοκαταστραμμένα βράχια, σαν φυσικό φρούριο του οικισμού. Περπατώντας ανακάλυψε όμορφες διαδρομές από την Τουλόν μέχρι τα Καλάγκ, που τον βοήθησαν τα μέγιστα στη συγγραφή του ποιήματός του, ‘Calendal’ (Calendau), έναν  ύμνο, όπως είπαμε,  υπέρτατης και ανιδιοτελούς αγάπης για την Προβηγκία, τα τοπία  και τον λαό της.

Η Βιρτζίνια Γουλφ (1882-1941), ήταν ακόμα μια συγγραφέας που επιθυμούσε να βρίσκεται όποτε μπορούσε στο όμορφο και ήσυχο Κασί. Στις διάφορες επιστολές της εξηγεί και περιγράφει όσα είδε και τα μέρη που εκτιμούσε εκεί. Η Βιρτζίνια Γουλφ, περιέγραψε το Κασί ως ‘μικρό παράδεισο’ και έμεινε εδώ το 1925, το 1927, το 1928 και το 1929. Οσάκις έφτανε στην περιοχή,  περνούσε μόνο λίγες εβδομάδες κάθε φορά,  αλλά ήταν ‘τόσο έντονοι και φωτεινοί που είχαν την γεύση της αιωνιότητας’, όπως χαρακτηριστικά εξηγούσε. Υπάρχει ένα βιβλίο, τo  ‘Virginia Woolf à Cassis’, με δίγλωσσα κείμενα στα γαλλικά και τα αγγλικά, καθώς και φωτογραφίες, με  απόψεις του φάρου, των μονοπατιών που ακολουθούσε μέσα από τους αμπελώνες, στα πέτρινα τείχη, και στα σπίτια στα οποία ζούσε. Συνήθως έμεινε εκεί με την αδελφή της Βανέσα, ή κάποια από τα μέλη της ομάδας Μπλούμσμπερυ, εκείνης της περιβόητης και περίοπτης ομάδας των καλλιτεχνών που δραστηριοποιήθηκε κατά τις αρχές του εικοστού αιώνα και εξέφρασε πρωτοποριακές για την εποχή της ιδέες. Είχε δημιουργηθεί, σημειωτέον, με πρωτοβουλία της ίδιας της Βιρτζίνια Γουλφ, με σημαντικά ονόματα στους κόλπους της,  όπως ήταν οι Τ.Σ Έλιοτ, Άλντους Χάξλεϊ, Μπέρτραντ Ράσελ, Κλάιβ Μπελ, Σάξον Σίντνει Τέρνερ, Ντάνκαν Γκραντ, Λέοναρντ Γουλφ, και τόσα άλλα. Στη δεκαετία του 1920 και του 1930, το Κασί ήταν ένα καταφύγιο όχι μόνο για την Βιρτζίνια Γουλφ, αλλά και για την ομάδα Μπλούμσμπερυ   κατά τη διάρκεια των θλιβερών χειμώνων της πατρίδας τους, ενώ σε μια άλλη επιστολή, η Βιρτζίνια Γουλφ, επαινούσε το Κασί  για τη ζέστη, το φως,  το χρώμα, την πραγματική θάλασσα και τον πραγματικό ουρανό.

Κλείνοντας τη μικρή αναφορά σε τούτο το όμορφο και γραφικό χωριό, να μην παραλείψουμε να σημειώσουμε πως εδώ άφησε την τελευταία του πνοή και ο Ρενέ Λερίς (René Leriche, 1879–1955) ένας μεγάλος και πρωτοποριακός αγγειοχειρουργός, αφού ήταν συχνός επισκέπτης και θαμώνας της περιοχής. Γεννημένος στις 12 Οκτωβρίου 1879, είχε μακρύ οικογενειακό ιστορικό με μεγάλο αριθμό γιατρών και φυσικά χειρουργών που το εμπλούτιζαν καταλλήλως.  Αποφοίτησε από την ιατρική σχολή στη Λυών, το 1905, αρχικά ασχολήθηκε με την επιστήμη της ανατομίας, και αφού απέκτησε τις απαραίτητες γνώσεις, στράφηκε οριστικά στη χειρουργική, δίπλα σε μεγάλες μορφές της εποχής του. Το 1910 έγινε αναπληρωτής καθηγητής και άρχισε σοβαρά και τη διδακτική του   καριέρα. Η ακόρεστη δίψα του για γνώση σύντομα τον έστρεψε να ταξιδέψει ευρέως για να παρατηρήσει από πρώτο χέρι τα έργα των χειρουργικών αυθεντιών  της εποχής. Επισκέφτηκε τους καλύτερους χειρουργούς στην Ελβετία και τη Γερμανία, χώρες που βρίσκονταν στην κορυφή της χειρουργικής επιστήμης, ενώ στα 1910, σχετικά νεαρός, βρέθηκε για πρώτη φορά στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου επηρεάστηκε βαθιά από τον Halsted  στο πασίγνωστο Hopkins. Γνώρισε μεταξύ των άλλων και τον Alexis Carrel,  τον Harvey Gushing, ενώ στα 1912 προσκλήθηκε ως χειρουργός στο Νοσοκομείο Peter Bent Brigham  και αργότερα έλαβε παρόμοια τιμή από το Πανεπιστήμιο Western Reserve στο Κλήβελαντ. Γυρίζοντας πίσω, τοποθετήθηκε επικεφαλής της Α’ Χειρουργικής Κλινικής στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, θέση που κατείχε μέχρι το 1939. Η συγκεκριμένη περίοδος υπήρξε φυσικά και η πλέον καρποφόρα, τόσο γι’ αυτόν όσο και για την επιστήμη της  χειρουργικής, γενικότερα. Το Νοσοκομείο όπου εργαζόταν υπήρξε, κυριολεκτικά, η Μέκκα για τους χειρουργούς, μικρούς και μεγάλους, από όλα τα μέρη του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων μάλιστα και πολλών Αμερικανών συναδέλφων του. Έλαβε εν ζωή τα μεγαλύτερα αξιώματα και τιμές από το γαλλικό κράτος, όπως βεβαίως και μετά θάνατον.

Το έργο του ήταν πολύ περιεκτικό και αγκάλιασε πολλούς τομείς, αλλά όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι χειρουργοί, έμειναν στην ιστορία οι εργασίες του πάνω στην αγγειακή χειρουργική και είναι τοις πάσι γνωστόν σήμερα το σύνδρομο που φέρει το όνομά του (Σύνδρομο Leriche), πάθηση που αφορά τη στένωση του διχασμού της αορτής  και την αντιμετώπισή της. Πέρα απ’ αυτό, άφησε πίσω του πολύτιμες εργασίες για το ρόλο της συμπαθεκτομής στην αγγείωση των αρτηριών. Η σχέση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και των εγκεφαλικών νεύρων με τις ενδοκρινικές διαταραχές, όπως αρτηριακή υπέρταση και δυσλειτουργίες των παραθυρεοειδών αδένων, υπήρξαν επίσης αντικείμενο πολλών ερευνών, μελετών και σημαντικών δημοσιεύσεών του.

Αποχώρησε ζώντας στο Παρίσι, αλλά κατοικώντας μεγάλα χρονικά διαστήματα στο κτήμα του, στο Κασί όπου αγαπούσε να βρίσκεται ανάμεσα   στο φως του ήλιου, σε λουλούδια και οπωροφόρα δέντρα, ατενίζοντας  τη θάλασσα   και τους λόφους της ακτογραμμής. Πέθανε στο Κασί, όπως ήδη είπαμε, αλλά η σορός του μεταφέρθηκε στη Λυών, όπου και ενταφιάστηκε παρουσία των αγαπημένων του προσώπων, συγγενών και πλήθους μαθητών του πολλοί από τους οποίους είχαν ήδη κατακτήσει υψηλές θέσεις στη χειρουργική ιεραρχία. Τι κρίμα σήμερα που το όνομά του δεν αναφέρεται δίπλα στο όνομα Κασί, ούτε στα διάφορα ενημερωτικά φυλλάδια και έντυπα  που αφορούν το μικρό ετούτο χωριό, αφού η θέση του στη χειρουργική, διαχρονικά, υπήρξε εφάμιλλη αν όχι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη εκείνη θέση στη λογοτεχνία της Βιρτζίνιας Γουλφ και του Φρεντερίκ Μιστράλ!