✔ Κατερίνα Λιάτζουρα – μια συζήτηση με την ποιήτρια με αφορμή την τελευταία της συλλογή «Κρεμμυδαποθήκη»

Της Αγγελικής Λάλου //

 

Μια συζήτηση με την ποιήτρια με αφορμή την τελευταία της συλλογή «Κρεμμυδαποθήκη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.

-Θα σταθώ στον τίτλο, γιατί κρεμμεδαποθήκη; το κρεμμύδι ως υλικό για κλάμα και συγκίνηση ή ως σύμβολο με πολλές στρώσεις – όπως κι η συλλογή αυτή; κι αποθήκη – εκτός από «κρεμμύδια» τι ήθελες να αποθηκεύσεις σε αυτό το βιβλίο;

Κρεμμυδαποθήκη, επειδή ακριβώς πρόκειται για μια πραγματική κρεμμυδαποθήκη. Ο τίτλος προέκυψε από ένα κτήριο υπαρκτό. Φανταστική ήταν η συνέχεια. Η φανταστική υπόσταση που δόθηκε σε αυτό το κτήριο. Όμως δεν έχει να κάνει με κάποιο συμβολισμό. Ούτε με κάποιο υπονοούμενο. Όχι τουλάχιστον συνειδητά. Προφανώς έχει γίνει υποσυνείδητα ο όποιος συσχετισμός. Είναι γεγονός, ότι το κρεμμύδι αρχικά προκαλεί δάκρυα, στη συνέχεια ωστόσο παρέχει γλύκα και εντέλει συμβάλλει στη γεύση ενός εδέσματος. Αυτός ο καρπός της γης, που είναι εύθραυστος στις δύσκολες καιρικές συνθήκες, σαπίζει δηλαδή εύκολα σε υπερβολικές υγρασίες και σταφιδιάζει εντελώς σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, αντιστέκεται στη φθορά του χρόνου, υπό δυο προϋποθέσεις. Να έχει σκιά και να αερίζεται καλά. Σημειολογικά ενδεχομένως, και τα ποιήματα αυτά της συλλογής μου να αποζητούσαν ένα σκιερό και καλά αεριζόμενο χώρο συγκέντρωσης και αποθήκευσης, για τη μετέπειτα διανομή τους στον έξω κόσμο. Κρεμμύδια λοιπόν είναι τα πεζοποιήματά μου, που χαρακτηρίζονται από αψάδα και γλύκα ταυτόχρονα.

-Ανάμεσα στην ποίηση και τον πεζό λόγο, ποια άλλα δίπολα βρίσκουμε στη συλλογή αυτή;

Βρίσκουμε τον θάνατο και τη γέννηση, το φως και το σκοτάδι, τη λιακάδα και την καταιγίδα, το καλοκαίρι και τον χειμώνα, τον έρωτα με τον ενθουσιασμό και την άρνηση με την απογοήτευση. Βρίσκουμε τον μικρό και τον μεγάλο άνθρωπο. Βρίσκουμε το εγώ και το εμείς. Και ίσως αυτό το δίπολο, το εγώ και το εμείς, να είναι και το πιο δίπολο απ’ όλα. Δυο ανταγωνιστικές δυνάμεις, φορτισμένες από συναισθηματικά ετερώνυμα φορτία, που παλεύουν να συγκρατηθούν σε μια ορισμένη απόσταση μεταξύ τους και να μη χάσουν τη μεταξύ τους επαφή.

-«Λόγια που πνίγουν και ανακουφίζουν. Λόγια που παρηγορούν» – τι λόγια θα βρούμε στην «Κρεμμυδαποθήκη» και τι σε ώθησε να την γράψεις;

Ακριβώς αυτά τα λόγια θα συναντήσετε στην κρεμμυδαποθήκη μου. Πνιγηρά λόγια. Υπόκωφες κραυγές. Συμβολισμούς και σύμβολα, εικονικές παραστάσεις. Αλλά συνάμα και ανακουφιστικά λόγια, παρηγορητικά λόγια, ελπιδοφόρα. Λόγια απλά, δίχως στολίδια και κοσμητικά επίθετα. Λόγια ψυχής.

-Πού βρίσκεται η «Κρεμμυδαποθήκη» – μίλησε μας λίγο για τη γεωγραφία της – τους αληθινούς τόπους αλλά και τα μέρη της ψυχής ή μνήμης που μας ταξιδεύεις;

Όπως προανέφερα, το κτήριο της φωτογραφίας που κοσμεί και το εξώφυλλο της συλλογής, απεικονίζει ένα υπαρκτό κτήριο. Ένα κτήριο που χρησίμευε ως αποθήκη για την κρεμμυδοπαραγωγή της περιοχής, στο χωριό Ευαγγελισμός, κοντά στο Κάβο Ντόρο στη Νότια Εύβοια. Από κει, φορτώνονταν και μεταφέρονταν τα κρεμμύδια με καΐκια στην Κάρυστο. Πρόκειται για έναν τόπο πανέμορφο, μαγευτικό, με παρόμοια χαρακτηριστικά αυτών των Κυκλάδων. Καυτό ήλιο, άπλετο φως, απέραντη θάλασσα, καταγάλανο ουρανό, δροσερό αεράκι. Στον Κάβο Ντόρο επικρατούν τα χρώματα της Ελλάδος, το γαλάζιο, το λευκό, το κίτρινο και το μελί. Αλλά και όταν μαίνεται μια κακοκαιρία, με μαυρισμένο ουρανό, αναταραγμένη θάλασσα, βροχή και ανέμους, καταιγίδες και μπόρες και σύννεφα, πολλά σύννεφα, που τρέχουν με πολλά μποφόρ, ακόμη και τότε ο τόπος αυτός είναι συγκλονιστικός. Όλες μου οι καταιγίδες και όλες μου οι αντάρες καταλαγιάζουν κάτω από τη σκέπη αυτής της μνήμης. Αυτής της ομορφιάς. Αυτής της απόλυτης ισορροπίας της φύσης. Σαν όλα, έμψυχα και άψυχα, να έχουν βρει τη θέση τους σε αυτό τον τόπο. Σαν το μονοπάτι που οδηγεί στην κρεμμυδαποθήκη. Κακοτράχαλο και ανηφορικό. Η ανάβαση δύσκολη. Επίπονη. Όταν φτάνεις όμως η θέα σου κόβει την ανάσα. Και ακουμπάς στον τοίχο της αποθήκης και ταξιδεύεις το βλέμμα σου στο απέραντο γαλάζιο του ουρανού και το μπλε της θάλασσας. Και η αύρα της θάλασσας σε δροσίζει. Και νιώθεις γαλήνη. Και ο νους αρχίζει και ταξιδεύει, στο εδώ, στο εκεί, στο παραπέρα.

-Ποιοι είναι οι κρυφοί ή οι φανεροί σου συνομιλητές στην «Κρεμμυδαποθήκη»;

Αν εξαιρέσεις το πρώτο ποίημα που είναι αφιερωμένο στην γιαγιά μου την Κατίνα και το τελευταίο που είναι αφιερωμένο στον σύντροφο μου Βασίλη, όλα τα άλλα είναι εμπνευσμένα από ανθρώπινες μορφές, που με τον έναν ή άλλον τρόπο πέρασαν φευγαλέα από τη ζωή μου, αλλά με κάποιο τρόπο με προσδιόρισαν. Ανθρώπινες μορφές που είτε γνώρισα προσωπικά, είτε άκουσα ιστορίες για αυτές. Άφυλες μορφές. Ούτε άντρες ούτε γυναίκες. Άνθρωποι, με όλα εκείνα τα ανθρώπινα, τα γήινα χαρακτηριστικά, που τους κάνουν αγαπητούς ή μισητούς, ερωτικούς ή απεχθείς, ευάλωτους και ηρωικούς, φιλότιμους και απατεώνες. Και συνεπώς πηγή έμπνευσης για μένα.

-Αναμνήσεις του παρελθόντος ή όνειρα του μέλλοντος – πόσο χθες και πόσο αύριο έχει η «Κρεμμυδαποθήκη» σου;

Η συλλογή μου αυτή εμπεριέχει πια μόνο αναμνήσεις του παρελθόντος. Όταν την έγραφα είχε 29 χτες και είχε και ένα αύριο, το ομότιτλο δηλαδή ποίημα, την κρεμμυδαποθήκη. Σήμερα έγινε και αυτό το ποίημα χτες. Άρα η κρεμμυδαποθήκη μου είναι όλη χτες.

-Δέχεσαι συχνά «ερινύες» – πόσο αυστηρή είσαι με τον εαυτό σου – κι επηρεάζει αυτό την επιλογή του υλικού σου ή τη δημιουργική διαδικασία;

Τελευταία έχω απαλλαγεί από τις ερινύες μου. Παλαιότερα ένιωθα πολλές φορές τύψεις και ενοχική, για πράγματα που σήμερα τα θυμάμαι και γελάω. Εδώ θα ταίριαζε η ρήση «στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα», με την έννοια, πως αν ήξερα τότε που στεναχωριόμουν για διάφορες καταστάσεις, πως σήμερα θα ήταν άνευ σημασίας, θα ήμουν ανέμελη και ξένοιαστη, όπως και αρμόζει άλλωστε στη νιότη. Εξάλλου όταν έγραφα τα ποιήματα αυτά, από τις ερινύες μου ήθελα να απαλλαχτώ και να φτάσω στην πολυπόθητη κάθαρση. Ήταν μια αυτοκάθαρση ας πούμε. Εξακολουθώ να είμαι αυστηρή με τον εαυτό μου και σαφέστατα αυτό επηρεάζει και τη δημιουργική διαδικασία.

-Κάποια κείμενα της «Κρεμμυδαποθήκης» είναι σαν καρτ ποστάλ – γνωρίζοντας την αγάπη σου για τη φωτογραφία, γράφεις «φωτογραφικά»;

Ωραίος ο συνειρμός με τα καρτ ποστάλ. Πάντως αν κατάφερα μέσα από τα πεζοποίηματα μου να κάνω τον αναγνώστη ή την αναγνώστρια να «δει» την εικόνα, τότε νομίζω πως κατόρθωσα κάτι σημαντικό. Εξάλλου η φωτογραφία και η ποίηση είναι συγγενικές τέχνες. Η μια τέχνη μπαίνει στα χωράφια της άλλης. Αναμιγνύονται. Ο ισχυρισμός, πως η ποίηση δημιουργεί, ενώ η φωτογραφία αναπαράγει έχει καταρριφθεί πια. Η ποίηση μπορεί να διαθέτει εικονοπλαστική δύναμη, ενώ η φωτογραφία μπορεί να διαθέτει ποιητική. Και οι δυο τέχνες διερευνούν αισθητικά τον έσω και έξω κόσμο. Πειραματίζονται. Τολμούν. Καινοτομούν και με τη μορφή και με το περιεχόμενο. Μπορούν επίσης να είναι αφαιρετικές ή και υπαινικτικές. Να σε κάνουν να βυθιστείς σε σκέψεις έπειτα από την πρώτη ανάγνωση, να προβληματιστείς και ενίοτε να αναρωτηθείς το κλασικό «τι θέλει να πει ο ποιητής;». Είτε πρόκειται για ποίημα είτε για φωτογραφία.

-«Θα σβήσω το φως φεύγοντας» – πόσο φως και πόσο σκοτάδι έχει η συλλογή – το φως διαλύει τις αυταπάτες; κι η ποίηση της αφανίζει ή τις συντηρεί ή τις κάνει υλικό και πηγή έμπνευσης;

Το σκοτάδι, η νύχτα, η μαυρίλα, η καταχνιά, κυριολεκτικά και μεταφορικά, είναι έννοιες που με απασχολούν ιδιαιτέρως στη συγκεκριμένη συλλογή. Η ζωή δεν είναι ρόδινη. Ο κόσμος γύρω μας καταρρέει, και πολιτικά και κοινωνικά. Το περιβάλλον καταστρέφεται. Οι ανθρώπινες αξίες περνούνε κρίση. Υπάρχει φτώχεια, πόνος, αδικία. Ο άνθρωπος στρέφεται κατά του συνανθρώπου του. Σε κάθε επίπεδο. Ηθικά, οικονομικά, πολιτιστικά. Δεν γράφω για τον έρωτα. Τον έρωτα τον ζεις. Γράφω για την απώλεια. Τον μαρασμό. Γράφω για την ανάμνηση και τη λαχτάρα της αποδοχής. Γράφω για τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, αφήνοντας πάντα στο τέλος μια σχισμή για να μπει το φως. Όχι άπλετο, αλλά συγκρατημένα αισιόδοξο και ελπιδοφόρο. Και καταγράφοντας το σκοτάδι, μάλλον θέλω να δώσω το μήνυμα ενθάρρυνσης, ότι πάντα υπάρχει μια κρεμμυδαποθήκη να σε περιμένει, αρκεί να κοιτάξεις και να την δεις. Δεν νομίζω ωστόσο, πως το φως διαλύει τις αυταπάτες. Ούτε και η ποίηση. Η ποίηση για μένα είναι η αυτοβοήθειά μου. Στην ποίηση καταφεύγω όταν θέλω να αντιμετωπίσω φόβους και φοβίες. Γράφοντας εκτονώνω το συναίσθημα. Καταλαγιάζει. Ας πούμε ότι είναι μια τεχνική αποσυμπίεσης, μια τεχνική χαλάρωσης.

Κατερίνα Λιάτζουρα

-«Θα τη νοικοκύρευα την αποθήκη» – το κατάφερες τελικά; είναι η γραφή μια μορφή «νοικοκυρέματος» και αν ναι με ποια έννοια;

Δεν ξέρω αν τα κατάφερα τελικά. Η προσπάθεια όμως μετράει, έτσι δεν είναι; Και η καλή διάθεση και η προοπτική σε μέλλοντα χρόνο, δυνητικά ίσως. Τώρα όσον αφορά τη γραφή, θα μπορούσα να επισημάνω κάποια κοινά σημεία με τη νοικοκυροσύνη. Η νοικοκυροσύνη, όπως και η γραφή θέλει υπομονή, επιμονή, μεθοδικότητα, οργανωτικό πνεύμα, διαύγεια και αγάπη, πολλή αγάπη. Μόνο έτσι μπορείς να φροντίσεις τον οίκο σου. Όπως αντιλαμβάνεται ο καθένας και η καθεμιά μας την έννοια του οίκου.

-Μίλησέ μας για τη συμμετοχή σου στο Διεθνές φεστιβάλ videpopoetry, το ποίημα «Pause» και τη γενικότερη συνεργασία σου με την ποιήτρια Αναστασία Γκίτση;

Το videopoetry, η οπτικοποίηση δηλαδή ενός ποιήματος, είναι μια προοπτική της ποίησης που πάντα θαύμαζα. Μια δημιουργική προέκταση της ποίησης, μια δημιουργική συνομιλία μεταξύ πολλών καλλιτεχνών. Η ποιήτρια Αναστασία Γκίτση ασχολείται εντατικά με την τέχνη αυτή και όταν με προσκάλεσε να συμμετάσχω μεταφραστικά στο πρότζεκτ που ετοίμαζε για το Διεθνές φεστιβάλ videopoetry, δεν χρειάστηκε να το σκεφτώ και πολύ για να δεχτώ. Το VideoPoem λοιπόν «Pause» στηρίζεται στο ομότιτλο ποίημα της Ελληνίδας ποιήτριας, έχει να κάνει με τον χρόνο, που άλλοτε κυλά γρήγορα και άλλοτε αργά, που μας κυνηγά και μας καταδυναστεύει, που όμως ο άνθρωπος μπορεί εν τέλει να ελέγξει επιβάλλοντας την Παύση, γιατί όπως λέει και η ίδια η ποιήτρια «κάθε παύση, όσο μικρή κι αν είναι, δεν παύει να είναι νίκη επί του χρόνου». Στο Video η αρραγής σχέση χρόνου και παύσης παρουσιάζεται από τον Videoartist Janni Kolotouros εκ περιτροπής μέσα από τρεις διαφορετικές εικονικές, μουσικές και γλωσσικές θεματικές, διατηρώντας ωστόσο την εννοιολογική συνοχή. Την πρωτότυπη μουσική την συνέθεσε ο μουσικός Ilias Chadjoglou, και ακούγονται τα γαλλικά η Marloes Frei, στα αγγλικά η Natalie Maxson και στα ελληνικά η ίδια η ποιήτρια. Την γερμανική μετάφραση την έκανα εγώ. Και εννοείται πως δεν σταμάτησε η συνεργασία μας με την Αναστασία εκεί. Μου εμπιστεύτηκε να μεταφράσω και την ποιητική της σύνθεση με τίτλο «Μεγάλη εβδομάδα». Πρόκειται για επτά ολιγόστιχα κατανυκτικά, που δείχνουν το μεγαλείο της ποιητικής φωνής της Αναστασίας. Επίσης συνεργαστήκαμε και σε ένα ακόμη VideoPoem που στηρίζεται στο ποίημα της Αναστασίας με τίτλο «αντιστίξεις» και που θα λάβει μέρος σε ένα ακόμη φεστιβάλ.

-Πρόσφατα κυκλοφόρησε το Λέξεις αιχμηρές σαν πρόκες – μίλησε μας για αυτό το πρότζεκτ;

Η ανθολογία «Λέξεις αιχμηρές σαν πρόκες», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ρώμη, περιλαμβάνει 25 ποιητές και ποιήτριες της σύγχρονης, της πολύ σύγχρονης ποιητικής σκηνής της Ελλάδος. Η επιλογή των ποιημάτων ξεκινά από ποιητικές συλλογές που εκδόθηκαν από το 2015 έως και το 2020. Και πρόκειται για μια δίγλωσση ανθολογία. Είναι στα Ελληνικά και στα Γερμανικά. Η όλη ιδέα ξεκίνησε, από την πεποίθηση μου, ότι η σύγχρονη ελληνική ποίηση δεν προβάλλεται και δεν προωθείτε όσο θα έπρεπε στο εξωτερικό. Έτυχε να γνωρίζω την γερμανική γλώσσα, και έτσι ξεκίνησα να μεταφράζω ποιήματα στα γερμανικά, που πρώτα δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα poiein.gr. Όταν συγκέντρωσα αρκετό υλικό, άρχισα να φλερτάρω με τη ιδέα μιας έκδοσης, και εν τέλει αποφάσισα να εκδώσω. Το πρότζεκτ πάντως συνεχίζεται. Συνεχίζω να μεταφράζω ελληνικά ποιήματα στα γερμανικά και φιλοδοξώ να εκδώσω και άλλες δίγλωσσες ανθολογίες. Ας είμαστε καλά. Το αισθάνομαι σαν να αφήνω μια μικρή παρακαταθήκη σύγχρονης ελληνικής ποίησης που θα διαβάζεται και στα Γερμανικά.

-«Ο πλοηγός του απείρου» πώς προέκυψε αυτή η μετάφραση, μίλησέ μας και θα υπάρξουν άλλες τέτοιες μεταφραστικές δουλειές;

Ο Τόλης Νικηφόρου είναι ένας από τους μεγάλους ποιητές της Ελλάδος. Γνωριστήκαμε στο φατσοβιβλίο και έκτοτε είχαμε και έχουμε μια εποικοδομητική επικοινωνία. Η ειλικρίνειά του, η ευγένεια και η γενναιοδωρία του, ήταν παράγοντες που με έκαναν να τον προσέξω ως άνθρωπο και ως ποιητή. Τα ποιήματά του μου άρεσαν πολύ, κι έτσι μετέφρασα τρία στα γερμανικά και τα δημοσίευσα πρώτα ηλεκτρονικά και έπειτα τα συμπεριέλαβα στην ανθολογία «Λέξεις σαν πρόκες» που προανέφερα. Κάπως έτσι ξεκίνησε και η κουβέντα μας για μια ατομική δίγλωσση ανθολογία, και κάπως έτσι προέκυψε «Ο πλοηγός του απείρου», που εκδόθηκε εν τέλει από τις εκδόσεις Μανδραγόρας, το 2020. Πρόκειται λοιπόν για μια δίγλωσση ανθολογία 25 ποιημάτων απ’ όλη την ποιητική πορεία του Τόλη Νικηφόρου, από την δεκαετία του ’80 ως και το 2020, με έναν εκτενή πρόλογο της ποιήτριας Μαργαρίτας Παπαγεωργίου. Και μάλλον ήταν να μην γίνει η αρχή, γιατί ήδη ξεκίνησε η συνεργασία μας με τον ποιητή Νίκο Μυλόπουλο, για μια αντίστοιχη δίγλωσση ανθολογία. Και βλέπουμε.

-Τι ετοιμάζεις στο άμεσο μέλλον;

Στο άμεσο μέλλον ετοιμάζω διακοπές. Δύσκολη η χρονιά της πανδημίας και προμηνύεται δύσκολη να είναι και η επόμενη χρονιά. Οπότε προς το παρόν ξεκούραση.