Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η μεγάλη αφήγηση του φαντασιακού και του πραγματικού στη σύγχρονη ιστορία
02/04/2024, 10:12 μμ

Η μεγάλη αφήγηση του φαντασιακού και του πραγματικού στη σύγχρονη ιστορία

Γράφει η Αγγελική Σπηλιοπούλου //

 

 

 

Johann Chapoutot «Η μεγάλη αφήγηση, εισαγωγή στην ιστορία του καιρού μας», Μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Πόλις

 

Ο Johann Chapoutot είναι καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στη Σορβόνη, ιστορικός και ερευνητής, ειδικός στη ναζιστική Γερμανία και την ιδεολογία του Τρίτου Ράιχ.

Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα έργα του “Ο εθνικοσοσιαλισμός και η αρχαιότητα” (Πόλις, 2013), “Η πολιτιστική επανάσταση του ναζισμού” (Πόλις, 2021), “Ελεύθερος να υπακούς” (Άγρα, 2021).

Πρόσφατα, από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφόρησε το δοκίμιό του “Η μεγάλη αφήγηση, εισαγωγή στην ιστορία του καιρού μας” σε μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα.

Συγκεντρώνοντας σημαντικές αφηγήσεις που διατρέχουν το δυτικό πολιτισμό υπογραμμίζει τη συμβολή τους στη διαμόρφωση της ιστορίας. Στη συνέχεια προχωρά στην επισήμανση των σύγχρονων γεγονότων και της επίδρασης τους στην τωρινή ροή της.

Η διερεύνηση αυτών των αφηγήσεων είναι ένας τρόπος αποκρυπτογράφησης των διεργασιών που καθορίζουν την ιστορικότητα των γεγονότων, τον τρόπο δηλαδή που συγκεκριμένα συμβάντα γίνονται Ιστορία.

Τα συμπεράσματα της μελέτης αυτής παρέχουν τα εργαλεία ερμηνείας της παρούσας κατάστασης και πρόβλεψης μελλοντικών εξελίξεων.

Ξεκινώντας με την επίδραση της χριστιανικής πίστης και της συμμετοχής της Καθολικής Εκκλησίας στην εξέλιξη του πολιτισμού καταδεικνύει την πολεμική του καθολικισμού στη νεωτερικότητα. Παρακολουθούμε την πορεία της Καθολικής Εκκλησίας, την προσπάθεια κατανόησης της θεϊκής βούλησης και της ύπαρξης του κακού στον κόσμο έως την απομυθοποίηση της θείας πρόνοιας μετά το Άουσβιτς.

“Νομίζω ότι και μόνο το γεγονός της ύπαρξης του Άουσβιτς θα έπρεπε να απαγορεύει σε οποιονδήποτε σήμερα να ξεστομίζει τη λέξη [θεία] Πρόνοια.” Αν αυτό είναι ο άνθρωπος, Πρίμο Λέβι

Εκεί που απέτυχε η θεολογία καλείται να βρει απαντήσεις η φιλοσοφική σκέψη όπως εκφράστηκε μετά τον Β’ΠΠ, καθώς θα διαπιστώσουμε στη συνέχεια.

Αρχικά, στη γερμανική φιλοσοφία δεσπόζει η καντιανή θεώρηση των ορίων του ανθρώπου, της πρόσληψης των πληροφοριών μέσω των αισθήσεων και της ανάλυσης τους βάσει των νοητικών του δυνατοτήτων. Οι καντιανές ιδέες αποτέλεσαν σταθμό στη μετέπειτα φιλοσοφική σκέψη.

Ακολουθεί ο ορισμός του ανθρώπου ως ζώον μεταφυσικό από τον Σοπενάουερ και η υλική υπόσταση του Μάρξ που θεωρεί τον άνθρωπο παράγωγο των έργων του.

Τον 19ο αιώνα ο μηδενιστής Νίτσε διατύπωσε το θάνατο του Θεού, την ύπαρξη του Υπερανθρώπου και της αέναης επιστροφής (Τάδε έφη Ζαρατούστρα), απόψεις που χρησιμοποιήθηκαν από τη ναζιστική ιδεολογία.

Η καταστροφική επέλαση του ναζισμού προβλημάτισε τους στοχαστές της μεταπολεμικής περιόδου. Χάιντεγκερ, Σάρτρ, Καμύ πραγματεύονται το ρόλο, τη θέση, τον σκοπό της ύπαρξης, το πεπρωμένο και την ελευθερία της βούλησης. Μετά το θάνατο του θεού από τον Νίτσε ερχόμαστε αντιμέτωποι με το θάνατο του ανθρώπου:

“Μόνο ο άνθρωπος πεθαίνει, πεθαίνει συνεχώς, όσο καιρό διαμένει στη γη.” Χάιντεγκερ

Χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα του στοχασμού πάνω στο παράλογο από τον Καμύ όπως στοιχειοθετείται στα έργα του “Ξένος”, “Καλιγούλας” και “Ο μύθος του Σίσυφου”.

Μετά το ναζισμό και το Σίσυφο, που βρίσκει νόημα στη δική του αφήγηση, ο Chapoutot εξετάζει τις “κοσμικές θρησκείες”: κομμουνισμό, σοσιαλισμό, φασισμό και λοιπούς -ισμους της νεώτερης ιστορίας: μεσσιανισμός, σκοταδισμός, τζιχαντισμός.

Σημαντική είναι και η σύγκριση μεταξύ θρησκείας και πολιτικών ιδεολογιών,  όταν ο άνθρωπος απορρίπτοντας τον Θέο αναζητά το νόημα αλλού, θεοποιώντας  πολιτικούς ηγέτες όπως ο Χίτλερ ή ο Στάλιν.

«Τα πλήθη που επευφημούν με μανία τους ψευδοπροφήτες φανερώνουν την ένταση των πόθων που ανεβαίνουν προς έναν κενό ουρανό. Όπως λέει ο Μπερνανός, η τραγωδία δεν είναι ότι ο Χίτλερ παριστάνει το Θεό ή περνιέται για Θεός, αλλα ότι υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι αρκετά απελπισμένοι για να το πιστέψουν».

Πρόκειται για την άποψη του Ρεϊμόν Αρόν όπως καταγράφεται στο άρθρο του με τίτλο «Υπάρχει ναζιστικό μυστήριο;». Η διαπίστωση αυτή θα βρει εκπροσώπους και στην τρέχουσα ιστορία, ηγέτες όπως ο Ντόναλντ Τράμπ, εκφραστές ακροδεξιών πεποιθήσεων που βρίσκονται στην εξουσία με επιλογή του εκλογικού σώματος.

Ιστορικά γεγονότα συναντούν υπαρξιακά ζητήματα και εκφράζονται μέσω λογοτεχνικών δημιουργημάτων και φιλοσοφικών θεωρήσεων. Δεν είναι λίγες οι φορές που λογοτεχνικά κείμενα διατυπώνουν ερωτήματα τα οποία καλείται να απαντήσει η φιλοσοφική σκέψη.

Καθ’ όλη την πορεία της η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει τα ίδια υπαρξιακά θέματα –της θνητότητας και του σκοπού της ύπαρξης. Απαντήσεις που μάταια αναζητήθηκαν στο μεταφυσικό προσπαθεί να απαντήσει η επιστήμη.

 

Johann Chapoutot

 

Στις αφηγήσεις που παρουσιάζουν και ερμηνεύουν την πραγματικότητα βάσει επιχειρημάτων και δεδομένων που πηγάζουν από λογικές διεργασίες πρέπει να προσθέσουμε τις αφηγήσεις συνωμοσιολογίας, μια ευρείας κατανάλωσης απλοϊκή εξήγηση για όσα ο ορθολογισμός και η επιστήμη αδυνατούν να απαντήσουν.

Θεωρίες συνωμοσίας, ραδιουργίες και δολοπλοκίες που αναπτύσσονται παρασκηνιακά, λαμβάνοντας χροιά μυστικισμού και αποκρυφισμού, τρέφουν το φαντασιακό όσων αρέσκονται σε μωρολογίες. Αυτού του είδους οι αφηγήσεις έχουν συμπεριληφθεί σε πολλά είδη λογοτεχνίας, μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, στατιρικά κείμενα. Αντιπροσωπευτικό λογοτεχνικό δείγμα θεωρείται το μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο “Το εκκρεμές του Φουκώ” όπου αναδεικνύεται η ευκολία κατασκευής μιας τέτοιας συνωμοσίας.

Όταν όμως τα όρια μεταξύ τους φαντασιακού και πραγματικού καταλύονται και μία θεωρία συνωμοσίας επηρεάζει πράξεις και αποφάσεις οι επιπτώσεις μπορεί να είναι επικίνδυνες και ολέθριες.

Κλείνοντας, δεν θα μπορούσαν να παραληφθούν οι αφηγήσεις που αποτελούν προϊόν διαστρέβλωσης και παραποίησης ιστορικών δεδομένων εξυπηρετώντας προπαγανδιστικούς σκοπούς. Ιστορικέςν παραχαράξεις που χρησιμοποιήθηκαν ώστε να εδραιωθεί η κατασκευασμένη αφήγηση στην Ιστορία.

Στο διαταύτα, όμως, ο άνθρωπος οφείλει να αποδεχτεί το πεπερασμένο της ύπαρξης, της παραμονής σε αυτόν τον κόσμο έστω, να αξιοποιήσει το χρόνο του αναζητώντας νόημα και ουσία όπως είχε διατυπωθεί από τον Αριστοτέλη:

«Η αποστολή του ανθρώπου είναι ένα ορισμένο είδος ζωής, μια δραστηριότητα της ψυχής και των έλλογων πράξεων.»

Ο Chapoutot, εξετάζει από την πλευρά του ιστορικού, όσα πραγματεύονται σε φιλοσοφικό επίπεδο οι Χούσερλ, Ρικέρ και Καστοριάδης για τη συμβολή του ανθρώπινου φαντασιακού στην παραγωγή νοημάτων.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top