✔ Γρηγόρης Χαλιακόπουλος – Κατερίνα Βαρδακαστάνη: Συνέντευξη με τον συγγραφέα και την ερμηνεύτρια της παράστασης «Δανάη»

Της Ελένης Αναγνωστοπούλου // *

 

Συνάντησα το δημοσιογράφο και θεατρικό συγγραφέα, Γρηγόρη Χαλιακόπουλο καθώς και τη σκηνοθέτιδα, Κατερίνα Βαρδακαστάνη. Θέμα της συζήτησης μας; Η θεατρική δουλειά που κάνει πρεμιέρα στις 13/5/2018 στη σκηνή του θεάτρου Εκστάν που αφορά μια γυναίκα που θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε ως σύμβολο του ανθρωπισμού. Ο λόγος για τη Δανάη Στρατηγοπούλου. Πρόκειται για μια παράσταση που αποτελείται από αγαπημένα ακούσματα της Δανάης συνδυασμένα με πρόζα. Η Δανάη Στρατηγοπούλου γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1913 και έφυγε στις 18 Ιανουαρίου του 2009. Πέρασε τα παιδικά της χρόνια στη Γαλλία. Γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο για να σπουδάσει οικονομικά και πολιτικές επιστήμες, τελικά όμως την κέρδισε η μουσική. Από νωρίς ασχολήθηκε με το ελαφρό τραγούδι ενώ σπούδασε ορθοφωνία και φωνητική μουσική. Το 1935 ο Αττίκ την επέλεξε για τραγουδίστρια σε μια περιοδεία του στην Αίγυπτο και από τότε η συνεργασία της αυτή με τον ξακουστό καλλιτέχνη, της άνοιξε τα φτερά για να φτάσει ψηλά και να γράψει ιστορία στο ποιοτικό ελληνικό τραγούδι.

Την αποκάλεσαν το αηδόνι του Αττίκ και δεν είναι τυχαία τα λόγια που είπε ο διάσημος συνθέτης της «Μάντρας» γι αυτήν: ««Με κιθάρα να τα λέει η Δανάη και κάθε πέτρα να πονάει».

Είχε την τύχη να τραγουδήσει τους σπουδαιότερους σύνθετες  της εποχής της εκτός του Αττίκ όπως οι: ο Χρήστος Χαιρόπουλος,  Μιχάλης  Σουγιούλ,   Κώστας Γιαννίδης,   Τάκης Μωράκης,   Γιώργος Μουζάκης, Μίμης Πλέσσας, Πάνος Βισβάρδης και πλήθος άλλων εξαίσιων μουσικών και στιχουργών.

Την περίοδο της Κατοχής, εντάχθηκε στο ΕΑΜ και ανέπτυξε έντονη αντιστασιακή δράση, που την οδήγησε στις φυλακές Αβέρωφ. Έγραψε περισσότερα από 300 τραγούδια, εκ των οποίων ένας σημαντικός αριθμός φέρει την υπογραφή της στο στίχο, ενώ παράλληλα συνέγραψε και πολλά βιβλία. Σημαντικό είναι το μεταφραστικό της έργο, όπου μεταξύ άλλων μετέφρασε ελληνικά δημοτικά τραγούδια στα ισπανικά και ποιήματα στα ελληνικά του Πάμπλο Νερούδα.

Κατά την περίοδο της δικτατορίας, έζησε στη Χιλή, όπου δίδαξε ως  καθηγήτρια φωνητικής στο Ωδείο και καθηγήτρια της ελληνικής λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο. Σημαντικό σταθμό στη ζωή της, αποτέλεσε ή γνωριμία της με τον σπουδαίο Χιλιανό ποιητή  Πάμπλο Νερούδα του οποίου μετέφρασε στα ελληνικά το κορυφαίο έργο του «Κάντο Χενεράλ».

Αρχίσαμε με τον συγγραφέα του έργου Γρηγόρη Χαλιακόπουλο:

-Καλή σας μέρα. Θα μιλήσουμε για το έργο που φέρει τον τίτλο: «Δανάη», το οποίο σε λίγες μέρες θα δει το φως της σκηνής, στο θέατρο Εκστάν. Πως αισθάνεστε για αυτό;

Για τη φίλη, Δανάη Στρατηγοπούλου, ένιωθα ένα κράμα δέους, αγάπης, σεβασμού, εκτίμησης και αγάπης. Αποτελούσε τιμή για μένα, η γνωριμία μου μαζί της. Η ικανοποίηση μου προέρχεται από το γεγονός ότι ήθελα να υπενθυμίσω στους νέους ανθρώπους αλλά και στους παλαιότερους, τι εστί Δανάη.

-Τι εστί Δανάη; Θα μας τη συστήσετε σε μας τους νεότερους που δεν τη γνωρίζουμε;

Βεβαίως. Η Δανάη υπήρξε μια γυναίκα, η οποία χάραξε με τη στάση ζωής της τον 20^ο αιώνα. Υπήρξε τραγουδίστρια, συγγραφέας, καθηγήτρια πιάνου, καθηγήτρια λαογραφίας στο πανεπιστήμιο του Σαντιάγκο καθώς και μεταφράστρια πολλών έργων του Pablo Neruda όπως το: CantoGeneral. Ήταν μια γυναίκα κοσμοπολίτισσα, προερχόταν από αστική οικογένεια, ωστόσο δεν δίστασε να μπει μέσα στην Αντίσταση, να ενταχτεί στο ΕΑΜ και να πολεμήσει. Αγωνίστηκε για να μην πεινάει ο κόσμος και προσπάθησε να δώσει τη διάσταση της βοήθειας που πρέπει να έχει ο ένας με τον άλλο. Η Δανάη ήταν μύθος. Ερωτεύτηκε, την αγάπησαν, τραγούδησε με τη σπάνια φωνή της και ουδείς την έδιωξε, αυτή αποχωρούσε όταν κάτι δεν την αντιπροσώπευε. Ήταν άνθρωπος που επέλεγε, δεν την επέλεγαν.

-Προοδευτική, φιλελεύθερη αλλά και υπέρ της αλληλεγγύης.

Πράγματι, ήταν άνθρωπος που αγαπούσε την ελευθερία, ήταν βαθιά δημοκράτισσα και ελληνίστρια θα έλεγα. Ότι είχε σχέση με την Ελλάδα το λάτρευε.

-Το έργο που θα παρακολουθήσουμε είναι μυθοπλασία που έχει βασιστεί σε πραγματικά γεγονότα;

Ένα μέρος του έργου αντιστοιχεί στα τραγούδια της. Ένα άλλο περιέχει την πρόζα. Εδώ, έχω χρησιμοποιήσει κάποια βιογραφικά στοιχεία, τα οποία είναι στάνταρ, καθώς αποτελούν τη σταθερά ενός θεατρικού συγγραφέα όταν αναφέρεται σε ένα πρόσωπο ιστορικό.  Οτιδήποτε έχω περάσει μέσα ως έμπνευση, είναι καθαρά προϊόν της φαντασίας μου. Είναι η Δανάη που συνομιλεί με τον εαυτό της, αν εξαιρέσουμε βέβαια το που γεννήθηκε, τι της είπε ο Αττίκ και λοιπά. Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι η Δανάη λάτρευε την κόρη της, τη Λήδα και τα εγγόνια της και γι αυτούς γίνεται ιδιαίτερη αναφορά, ήταν η οικογένειά της.

–Συνεχίζοντας, πρέπει να πω ότι μας ταξιδεύετε με αυτό το κείμενο στη δεκαετία του 1930, την περίοδο όπου η Δανάη ξεκίνησε να εμφανίζεται καλλιτεχνικά. Τι σας γοητεύει στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο;

Είμαι λάτρης του μεσοπολέμου. Η εποχή ανάμεσα στους δύο πολέμους είχε συμπυκνώσει τόσα πράγματα, τόσα στοιχεία. Από το 1919 μέχρι και τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο θα μπορούσα να πω ότι για μενα, σαν θεατρικό συγγραφέα, με εξιτάρει και με εμπνέει αυτή η εποχή. Μπορώ σε κάθε χρόνο να βρω προσωπικότητες που έδρασαν στη μουσική, στην τέχνη, στη ζωγραφική, στη φιλοσοφία και να τα κάνω θεατρικά έργα. Η Δανάη είναι διαχρονική στο έργο αλλά αν ήθελες να σου προσδιορίσω τόπο και χρόνο, ο τόπος είναι η Ραφήνα και ο χρόνος είναι προς το τέλος της ζωής της.

-Τι σημαίνει για εσάς, η τέχνη του θεάτρου;

Η τέχνη του θεάτρου είναι ένα ερώτημα που το έχω θέσει σε ηθοποιούς, σκηνοθέτες και θεατρικούς συγγραφείς σαν και εμένα. Το θέατρο αντιγράφει τη ζωή ή η ζωή το θέατρο; Η τέχνη του θεάτρου μου δίνει την αμεσότητα με τους δημιουργούς- τους πρωταγωνιστές. Αισθάνομαι  δέος και θαυμασμό όταν βλέπω τον ηθοποιό να πέφτει σε άσχημη μέρα – και μου έχει τύχει τέτοια περίπτωση – να σπάει σχεδόν το πόδι του ο συνάδελφος του, να γκρεμίζεται το στήριγμα ενός κρεβατιού και να συνεχίζουν να παίζουν, εντάσσοντας αυτό το τραγικό γεγονός με υποκριτική δεινότητα, μέσα στη θεματολογία του έργου. Αυτό αποτελεί ύψιστη μορφή ευφυούς ανθρώπου και ηθοποιού. Παραπέμπει  κάπως στον κλόουν που σε κάνει να γελάς ενώ αυτός από μέσα του θρηνεί που έχασε τη μάνα του.

-Κλείνοντας, υπάρχει κάποια θεατρική δουλειά στα σκαριά, την οποία θα παρακολουθήσουμε εν καιρώ;

Ετοιμάζω ένα έργο με τίτλο: «Πατρός και Υιού» που αφορά τη σχέση ενός πατέρα με το γιο του και παράλληλα, ετοιμάζω το: «Σεντόνι της Εστερέλλας» , το οποίο θα ξεκινήσει πρόβες σε λίγο καιρό από τώρα. Εκείνο που με ενδιαφέρει κυρίως σε επίπεδο προσωπικό, καθώς έχει να κάνει με κάποιες δικές μου προσλαμβάνουσες, είναι το «Πατρός και Υιού» να αποδοθεί σωστά λόγω της σκληρής θεματολογίας του. Ίσως από Σεπτέμβρη-Οκτώβρη το δουμε σε σκηνές. Ενδεχομένως να κάνω και κάποιο άλλο βιογραφικό έργο, υπάρχουν κάποιες βιογραφίες ανθρώπων που με ενδιαφέρουν, όπως αυτή του Γεωργίου Βιζυηνού, όμως με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι  έχει αποδοθεί μέχρι τώρα. Εστιάζω κυρίως σε ανθρώπους οι οποίοι αποτέλεσαν τραγικές φιγούρες στο διάβα του χρόνου. Δεν με ενδιέφεραν ποτέ οι προσωπικότητες που είχαν μια ζωή χαρισάμενη.

-Σας ελκύει η πολυπλοκότητα αυτών των χαρακτήρων;

Ναι, μ’ αρέσουν οι «αναρχόφατσες» οι άνθρωποι που έζησαν μια ζωή σαν του Ρεμπώ, τα κοινωνικά περιθώρια. Εγώ ο ίδιος δεν νιώθω περιθώριο γιατί η ζωή μου περιπλέκεται από συμβιβασμούς, ούτως ώστε να επικαλούμαι τον επαναστάτη και  τον ασυμβίβαστο. Ασυμβίβαστος αισθάνομαι μόνο μέσα από τη συγγραφή. Είναι ίσως ο μόνος χώρος μέσα στον οποίο αισθάνομαι απολύτως ελεύθερος και δεν με περιορίζει ούτε ο Θεός.

-Είμαι πολύ ευγνώμων και πολύ χαρούμενη που μιλήσαμε ξανά. Χαίρομαι που η Δανάη ήταν μια αφορμή για να ειπωθούν πολλά, σημαντικά και σπουδαία πράγματα. Σας ευχαριστώ.

Εγώ σ’ ευχαριστώ Ελένη για την τιμή που μου έχεις κάνει, όπως και στο παρελθόν να συνομιλήσουμε και μέσα από συνεντεύξεις, να μου δώσεις την ευκαιρία να γνωστοποιήσω στον κόσμο κάποιες πτυχές του χαρακτήρα μου.

Ακολουθεί η συνέντευξη με την Κατερίνα Βαρδακαστάνη:

-Πως αισθάνεστε που καλείστε να ενσαρκώσετε μια πολυσχιδή προσωπικότητα όπως αυτή, της Δανάης Στρατηγοπούλου;

Αγαπητή κυρία Αναγνωστοπούλου δέος και συγκίνηση με κατακλύζουν. Είναι όνειρο ζωής να ενσαρκώνεις μια γυναίκα που η στάση που επέδειξε σε ολόκληρο το βίο της ήταν το λιγότερο αξιοθαύμαστη. Έζησε ως αστή και αρχόντισσα, αλλά λειτούργησε ως επαναστάτρια και ανθρωπίστρια. Εκείνη την εποχή δεν ήταν του συρμού να αποκαλούμε την κοινωνική αποτελεσματικότητα της δράσης «ακτιβισμό», αλλά ναι, σήμερα αν ζούσε θα μπορούσαμε να την εντάξουμε μέσα σε όλα τα άλλα και  ακτιβίστρια. Το να οργανώνεις συσσίτια με την οργάνωση της Αλληλεγγύης και να έχεις το σθένος να τραγουδάς προκλητικά στην «Όαση» το τραγούδι «Σαμιώτισσα» όταν Άγγλοι και Έλληνες κομάντος έπεσαν στη Σάμο, και οι Γερμανοί να σε φυλακίζουν για το θράσος και την τόλμη σου, εεε… θέλει κότσια. Σεβασμό μεγάλο, λοιπόν, στην μεγάλη Κυρία της τέχνης του πνεύματος και της αντίστασης. Το Κ κεφαλαίο παρακαλώ!

-Ήταν απαιτητική η προσέγγιση του ρόλου; Κατά πόσο υπήρχαν αντικειμενικές δυσκολίες;

Απαιτητικότατη θα έλεγα. Να γίνεις Δανάη αποκλείεται γιατί η Δανάη ήταν μία και θα παραμείνει μία στις καρδιές όλων μας. Εκείνο που προσπαθήσαμε μαζί με τους συνεργάτες μου, είναι να αποδώσουμε με ειλικρίνεια και ευθύνη, τις κυριότερες στιγμές του βίου της μέσα από μια θεατρική και μουσική παράσταση στην οποία θα κυριαρχεί η Αλήθεια της Δανάης, η αντίληψή της για τη ζωή, το πάθος της για το ωραίο και η αγάπη της για το λαό.

-Στην παράσταση πρόκειται να ακούσουμε γνωστές μελωδίες, όπως το: «Ας ερχόσουν για λίγο»;

Και βέβαια θα ακούσουμε το συγκεκριμένο τραγούδι που είναι από τα ωραιότερα που έχει πει, αλλά και άλλα πολλά. Ελπίζουμε ο κόσμος να σιγοτραγουδά μαζί μας.

-Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τη Δανάη ως τρόπον τινά, φεμινίστρια; (αν λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι ήταν ιδιαιτέρως δυναμική και προοδευτική για την εποχή της).

Η Δανάη δεν ήταν των διαφόρων ισμών, ήταν με την πλευρά του δικαίου, της ελευθερίας, της τέχνης και της αγάπης. Αλίμονο να εντάξουμε μια τέτοια προσωπικότητα στα στενά πλαίσια μιας οποιαδήποτε ετικέτας. Η γυναίκα που έχει μεταφράσει Πάμπλο Νερούντα και μάλιστα το «Κάντο Χενεράλ» και έχει λατρευτεί από τον λαό της Ελλάδας και της Χιλής, είναι πιο πάνω από φεμινίστρια, είναι ανθρωπίστρια. Αυτή η λέξη εμπεριέχει όχι μόνο τον φεμινισμό αλλά και πολλές άλλες ιδιότητες.

-Πως εξελίχθηκε η συνέχεια της συνεργασίας σας με τον συγγραφέα του έργου, Γρηγόρη Χαλιακόπουλο, του οποίου πρόσφατα είχατε σκηνοθετήσει με επιτυχία το έργο «Το ταξίδι του Φερεϋντούν»;

Με τον Γρηγόρη είμαστε πλέον συνεργάτες εδώ και καιρό, όπως θυμάστε κι εσείς από «Το Ταξίδι του Φερεϋντούν». Σεβόμαστε ο ένας τη δουλειά του άλλου, τον χώρο δράσης του άλλου, τα όρια του άλλου. Μας συνδέει η επιθυμία αυτό που κάνουμε να βρει ανταπόκριση στο θεατρικό κοινό, αλλά πρωτίστως, να βρει ανταπόκριση στη συνείδησή μας. Η ειλικρίνεια στην καλλιτεχνική μας σχέση, είναι το βασικό κίνητρο για να συνεργαζόμαστε όταν και όποτε αυτό είναι εφικτό.

-Τι σημαίνει για εσάς, η τέχνη του θεάτρου;

Πρώτα απ’ όλα γνώση και επίγνωση, ότι το θέατρο αντιγράφει τη ζωή και η ζωή το θέατρο. Στη συνέχεια, ανοιχτά μάτια και αυτιά για μάθηση, καθώς είναι αδιανόητο ένας καλλιτέχνης να θεωρεί ότι επειδή έπαιξε ή σκηνοθέτησε κάποια έργα, ανακάλυψε το μυστικό του Σύμπαντος. Όχι, σωστός καλλιτέχνης είναι εκείνος που μέχρι να κατεβεί από τη σκηνή στα βαθειά του γεράματα, να εξακολουθεί να θέλει να μάθει, να διδαχθεί, να καλλιεργηθεί ως άτομο και προσωπικότητα. Το θέατρο είναι ένα διαρκές Πανεπιστήμιο, ένα σχολείο πολιτισμού, ο χώρος όπου πραγματώνεται η δια βίου μάθηση.

-Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να γίνει πλήρης αναφορά στους συντελεστές της παράστασης.

Το κείμενο όπως προείπαμε είναι του Γρηγόρη Χαλιακόπουλου, η σκηνοθεσία του Νίκου Χατζηπαπά, στο πιάνο παίζει ο Κώστας Χαδούλης και οι τέσσερις μας συνταξιδεύουμε με την ίδια λαχτάρα, επιθυμία και πίστη, να φέρουμε το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα. Κανέναν δεν ξεχωρίζω, αποτελούμε όλοι μας αναπόσπαστο κομμάτι μιας ενιαίας προσπάθειας. Η επιτυχία του ενός θα είναι επιτυχία όλων και το αντίθετο. Ο καθένας στο είδος του είναι εξαιρετικός, αλλά πάνω απ’ όλα είναι ωραίοι άνθρωποι και φίλοι.

-Κλείνοντας, υπάρχει κάτι στα σκαριά, βρίσκεστε σε συζητήσεις για επόμενη καλλιτεχνική δουλειά;

Ένα ένα θα μπει στη σειρά του. Μια επιθυμία μου είναι «Το Ταξίδι του Φερεϋντούν» να πάει όλο και σε περισσότερα παιδιά ως θεατρικό έργο από τον Σεπτέμβριο και μετά. Είναι έργο διαχρονικό. Επίσης η Δανάη να συνεχιστεί γιατί αξίζει ο νέος κόσμος να μάθει την σπουδαία αυτή γυναίκα και όλα όσα έζησε και βίωσε. Από κει και πέρα βλέπουμε, πολλά είναι αυτά που θέλω να κάνω, αλλά όταν ο άνθρωπος προγραμματίζει ο Θεός χαμογελά…

* Η Ελένη Αναγνωστοπούλου είναι Θεατρολόγος