«Ατλαντίς: Η αλφάβητος της αυτογνωσίας»

Γράφει η Αγγελική Κομποχόλη // *

Κριτική στη μελέτη του Κωνσταντίνου Μπούρα «Ατλαντίς. Μυθ-Ιστορία», Αθήνα 2020, εκδ. Νίκας, σελ. 95.

Η μυθική μορφή του Άτλαντος, στους ώμους του οποίου στηρίχθηκε όλη η  γη, γίνεται για μένα η ιδανική εννοιολογική εκκίνηση για να μιλήσω για την «Ατλαντίδα», τη νέα στοχαστική δουλειά του ακάματου εργάτη του πνεύματος  Κωνσταντίνου Μπούρα, μία φιλοσοφική γη που πάνω της βαστάζει την περίσκεψη, τους προβληματισμούς και τους πνευματικούς μόχθους του συγγραφέα· αυτούς που –απλόχερα- μας καταθέτει σε τούτο εδώ το βιβλίο. «Ατλαντίς»,  το νέο πόνημα ενός σημαντικού ανθρώπου των Γραμμάτων, μία μελέτη φιλοσοφική, εμβριθής, θεμελιωμένη στην αρμονία και την ισορροπία του αρχαίου ελληνικού λόγου και των διδαχών του. «Τα πάντα γίγνονται κατ’ ἀριθμόν», έλεγε ο Πυθαγόρας, και στην αρχαία ελληνική πρακτική τα γράμματα, τα λίθινα αυτά «χαράγματα» του λόγου, ήταν και νότες και αριθμοί, αποτυπώνοντας άριστα την ευρυθμία του κόσμου που καλούνταν να εκφράσουν. «Θα δομήσω προκαταβολικά την αφήγησή μου σε 27 κεφάλαια, όσα ήταν και τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου», λέει ο συγγραφέας μας στην Εισαγωγή του, και με αυτόν τον τρόπο μας εισάγει «υποδόρια» στον κόσμο της αρχαίας ελληνικής αναλογίας και συμμετρίας, με πρώτη αναφορά –φυσικά- την αναφορά στο γράμμα Α, το γράμμα του ανθρώπου, καθώς μόνο αυτό αποτυπώνει ολοκάθαρα τον ανθρώπινο ήχο και γίνεται αφετηρία για την φωνολογική μετεξέλιξή του.

«Ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως φύλου, εθνότητος, κοινωνικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων, ιδεολογιών, αισθητικών και κανόνων συμπεριφοράς, έχει δυστυχώς ένα κατασκευαστικό ελάττωμα» (σελ. 11), την θνητότητα, όπως αφήνει να υπονοηθεί ο συγγραφέας, την φιλαυτία, όπως ομολογεί ο Πλάτωνας (Νόμοι 731 e), αυτήν την αγωνιώδη αντίδραση να καταργήσει μέσα του την αναπόφευκτη μοίρα τέλους μέσα από μία υπερβολή ζωής, μέσα από μία υπερβολική αγάπη ζωής, την αγάπη της δικής του ζωής. Σε τούτον τον υπαρξιακό εγκλωβισμό μόνο αντίδοτο η φιλοσοφία, η «ἐπιστήμη» που απεγκλωβίζει από την λήθη, γιατί «ἐπίσταται», γνωρίζει, στηρίζει, οδηγώντας στην «ἀ-λήθεια», με το στερητικό πρόθεμα «ἀ-» να προπορεύεται. Να, που η στέρηση εδώ καταργεί την «λήθη», την λησμονιά, και δημιουργεί ανάμνηση, κατά Πλάτωνα ανάμνηση αιωνιότητας, «παρουσίας ἀείζωης»(Πλ. Μεν. 79 e-81e). Τότε ο Χρόνος δεν γίνεται εχθρός αλλά σύμμαχος, σε ένα αέναο παιχνίδισμα ύπαρξης, στην ύλη θνητής, στο πνεύμα αθάνατης.

Η σύνδεση γίνεται με την «Φώτιση», «με την εξ αποκαλύψεως γνώση, την έμπνευση» (σελ. 15), όπως αποφαίνεται στην δική του κριτική αποτίμηση (εμβαπτισμένη όμως στην πολύτιμη αρχαιογνωσία) ο Κ. Μπούρας. «Ο χρόνος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα μαγικό τέχνασμα, ένα παιχνίδισμα, το «νοητικό σχέδιο πάνω στο οποίο πατάμε για να οριοθετούμε την ενέργειά μας και να νοιώθουμε ασφαλείς» (σελ. 14), ακριβώς γιατί «υπάρχουν κανόνες και νόμοι που ισχύουν και μας καθορίζουν, είτε τους κατανοούμε είτε όχι» (σελ. 15-16). «Αυτό που λέμε Τύχη είναι απλώς η αδυναμία, η ομολογία αδυναμίας εποπτείας των πάντων» (σελ. 16), ό,τι σοφά μάς προφυλάσσει από αυτό που μπορεί να γίνει φυλακή του μυαλού, η οίηση της  παντοδυναμίας.

Αγαπώ τις παραπάνω σκέψεις, τις σκέψεις του συγγραφέα. Τις αγαπώ για τις φιλοσοφικές εκκινήσεις που μου επιτρέπουν να κάνω. Και αναγνωρίζω την ανιδιοτέλειά τους. Είναι καρπός πολύχρονης, άοκνης αναζήτησης, αναζήτησης προσωπικής, η οποία όμως μού προσφέρεται γενναιόδωρα τροφοδοτώντας τα δικά μου φώτα πορείας, το μοναδικό αυτό δώρο της γραφής, εδώ του συγγραφέα, στην ατομική διερεύνηση. Είμαι ακόμη στο γράμμα Α, στο γράμμα της αρχής, και νοιώθω σαν ένα μικρό παιδί, οριοθετημένο στις μοίρες της ύπαρξής του, αυτές που καθορίστηκαν από μία θεία αναλογία, ερήμην του (ό,τι ο Κωνσταντίνος ονομάζει Τύχη), να προσπαθεί να ανακαλύψει εκ νέου το στίγμα του σε αυτό το επίγειο πέρασμα που λέγεται ζωή.

Ο Σωκράτης μιλούσε για την ανάμνηση, αυτήν την συνειδητοποίηση της θείας ουσίας, της αιωνιότητας μέσα μας, το ξύπνημα της οποίας μας μεταμορφώνει. «Άμα θυμηθείς το ένα, θα θυμηθείς και τα πολλά», έλεγε ο μεγάλος σοφός (Πλ. Μεν. 80 e– 81 d). Για να θυμηθείς όμως το ένα, πρέπει να ξεκινήσεις από το άλφα, την αφετηρία, και στις περισσότερες περιπτώσεις (σε όλες δηλαδή) χρειάζεσαι δάσκαλο, οδηγό, πνευματικό στήριγμα που θα κατευθύνει την σκέψη σου σε μία σοφή αλληλοδιαδοχή των γραμμάτων· θα την προάγει από το πρώτο στοιχείο εκκίνησης, το «άλφα» που προαναφέραμε, στο δεύτερο θεμελιώδες, στο «βήτα», για να φθάσουμε τελικά στο «ωμέγα», κατανοώντας το ετυμολογικό μονοπάτι της αλφαβήτου· κάνοντας το πέρασμα από την ανθρώπινη ατομικότητα στην παγκόσμια ύπαρξη (και στην υλική εκδήλωσή της, την φύση). Γιατί αν το Α είναι το γράμμα του ανθρώπου, που μόνο αυτός μπορεί να το προφέρει ολοκάθαρα, ακόμη κι αν του αφαιρέσεις όλα τα κέντρα λόγου και τις φωνητικές χορδές, το γράμμα της απόλυτης έκφρασης όλων των ανθρώπινων συναισθημάτων, το γράμμα της πρώτης αναπνοής και της τελευταίας επίγειας εκπνοής, αν το γράμμα Α και η εκφορά του είναι το δώρο της Δημιουργίας στον άνθρωπο, το γράμμα Β είναι αυτή καθ’ εαυτή η σύνδεση με τη φύση, το σύμφωνο, ο άναρθρος ήχος που κυριαρχεί σε αυτήν και μέσα του, γιατί και ο ίδιος είναι κομμάτι της φύσης, την οποία εκφράζει έλλογα με την αλφαβήτα του. «Βήττα», το γράμμα του «βήματος», του «βαδίζειν», του «βαίνειν», το πρώτο σκαλί, η πρώτη βαθμίδα «άναρθρης» φύσης στην στύλωση και στερέωση του «έναρθρου» πολιτισμού, η «β-άσις». «Πάμε!! Φύγαμε!!», φωνάζει ο συγγραφέας. Ο ενθουσιασμός του μας προτρέπει: «Προσδεθείτε, κι απογειωνόμαστε! Μην ανησυχείτε, δεν θα αποκαλύψω τίποτε που δεν πρέπει να λεχθεί. Δεν θέλω να σας τρομάξω σε καμμιά περίπτωση. Τα πιο πολλά θα συνυποδηλωθούν και άλλα θα μείνουν για πάντα στη Σιωπή. Γιατί έτσι πρέπει. Τα ιερά και τα όσια της Πανανθρώπινης Ψυχής έχουν τα δικά τους σεβαστά όρια» (σελ. 17).

Κωνσταντίνος Μπούρας

Ξεκινούμε, Κωνσταντίνε, το ταξίδι μας μαζί σου με πυξίδα τα δικά σου λόγια. Γράμμα Α: «Ο Άνθρωπος. Ο κάθε Άνθρωπος». Γράμμα Β: «Ο αμείλικτος Συμπαντικός νόμος» (σελ. 21), ο δίκαιος κριτής, αυτός που ο Πυθαγόρας όριζε ως «νόμο ἀντιπεπονθότος». Γράμμα Γ: «Ο Κόσμος ως κυματισμός, ο άπειρος δημιουργικός Νους», και το ανθρώπινο μυαλό κομμάτι του (σελ. 23). Γράμμα Δ: Το αναγεννητικό Φως, το «Φάος». «Εκεί που το Φως γεννά Σκότος και το Σκότος Φως» (σελ. 25). Γράμμα Ε: Η «Γνώση». Η «Φιλότητα». Η «Αγάπη άνευ όρων κι εντός ορίων». «Εκεί που η Δημιουργία ολοκληρούται» (σελ. 32). Γράμμα F: «Ο Έλικας». «Εκεί που το είναι και το μη είναι ταυτίζονται» (σελ. 34). Γράμμα Ζ: «Ζήτα και θα το βρεις». «Όλα εδώ είναι κρυμμένα» (σελ. 19). Γράμμα Η: το γράμμα του Ηλίου και της δημιουργίας, εκεί που «ήττα δεν υφίσταται» (σελ. 43). Γράμμα Θ: Οι μύστες (σελ. 44).  Γράμμα Ι: Η ατομικότητα, σταγόνα της παγκόσμιας σοφίας (σελ. 46). Γράμμα Κ: «Γιατί υπάρχουν πράγματα Άμλετ, σε γη και ουρανό, που η σοφία μας δεν τα φθάνει» (σελ. 48). Γράμμα Λ: «Μηδέν συν Άπειρον ίσον Ένα, Μηδέν επί Άπειρον ίσον Ένα», ή αλλιώς η θεϊκή προέλευση της ατομικότητας» (σελ. 50). Γράμμα Μ: «Μέμνησο, μέμνησο, μέμνησο. Ἐγώ εἰμί. Τίς εἶ; Οὔτις» (σελ. 53). Γράμμα Ν: Ανύψωση στον «Ανώτερο Εαυτό» (σελ. 56). Γράμμα Ξ: «Ο Μότσαρτ γελούσε δυνατά, αυθόρμητα, ξεκαρδιστικά. Ας ξαναγίνουμε παιδιά» (σελ. 58). Γράμμα Ο: «Ο τέλειος κύκλος». «Οι ρίζες των δένδρων» (σελ. 65). Γράμμα ΠΙ: «Στο τύμπανο το φοβερό, μην διστάσεις να πέσεις επάνω του με όλη σου τη δύναμη. Θα σε εκτινάξει σε άλλα σύμπαντα. Με όλη του την δύναμη» (σελ. 69). Γράμμα Q: «Το φως το ψαρεύεις με δίκτυ την αυταπάρνηση» (σελ. 72). Γράμμα Ρ: «Ζούμε χάρη στην ελπίδα. Και την κτίζουμε» (σελ. 74). Γράμμα Σ: «Ενέργεια άφθονη» (σελ. 76). Γράμμα Τ: «Ισορροπία» (σελ. 80). Γράμμα Υ: «Με λιακάδες και συννεφιές μέτρησα τη ζωή. Μου βγήκε σωστή» (σελ. 84). Γράμμα Φ: «Μην φοβείσθε το σκοτάδι. Αδέλφι είναι του Φωτός» (σελ. 86). Γράμμα Χ: «Το μεγαλύτερο διάνυσμα στη φύση» (σελ. 88). Γράμμα Ψ: Η αρχέγονη «τρίαινα Ποσειδῶνος», η «άρρηκτη Αγία Τριάδα» (σελ. 89). Γράμμα Ω: «Ἄνω θρώσκωμεν», άλμα στο ύψιστο (σελ. 91). Γράμμα Ϡ: «Τέλος και Αρχή». «Τελικά όλα είναι ένα». «Φανός στον Ουρανό». «Το έργο». «Το έργο μετράει» (σελ. 93).

«Όλη η μυστική γήινη αληθινή πορεία είναι εδώ» (σελ. 95).

* Η Αγγελική Κομποχόλη είναι Φιλόλογος- Δρ Πανεπιστημίου Αθηνών