Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο φιλο… φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν
27/02/2019, 12:59 πμ

Ο φιλο… φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //

 

Εντγκάρ Μορέν «Γνώση, Άγνοια, Μυστήριο», μτφρ. Γιάννης Καυκιάς, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2018.

 

Ο τίτλος του ολιγοσέλιδου πονήματος του Γάλλου στοχαστή Εντγκάρ Μορέν κρύβει και ταυτόχρονα αποκαλύπτει ένα ενδιαφέρον νοητικό παιχνίδι, καθώς η σειρά και η νοηματική αλληλουχία των λέξεων «Γνώση-Άγνοια-Μυστήριο» αλλάζει θέσεις μέσα στο κείμενο.

«Όποιος αυξάνει τη γνώση του, αυξάνει την άγνοιά του», σύμφωνα με τον Friedrich Schlegel ή «[…] αίσθηση[…]των προόδων μιας νέας άγνοιας σε κάθε πρόοδο της γνώσης», σύμφωνα με τον Μορέν. Από την αρχή του δοκιμίου γίνεται φανερό ότι ο Γάλλος στοχαστής είναι οπαδός της ηπειρωτικής φιλοσοφίας (το άλλο μεγάλο φιλοσοφικό ρεύμα είναι η αναλυτική φιλοσοφία της γλώσσας με θεμελιωτή τον Λούντβιχ Βιτγκεστάϊν), δηλαδή της μεταφυσικής-υπαρξιακής αναζήτησης, η οποία έχει σημαντικούς σταθμούς τον προσωκρατικό φιλόσοφο Ηράκλειτο, τον Hegel (19ος αιώνας) και τον Μάρτιν Χάιντεγκερ (20ος αιώνας). Η επιχειρηματολογία του ξεκινά με τον κόσμο των ψευδαισθήσεων, καθώς ήδη από την εποχή του Πλάτωνα (μύθος του σπηλαίου), αλλά και στις Βέδες, γνωρίζουμε ότι η πραγματικότητα, όπως την αντιλαμβάνεται ο πεπερασμένος κόσμος των ανθρώπινων αισθήσεων, απλά δεν υπάρχει. Ο Καντ απέδειξε θεωρητικά ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος οργανώνει τα πράγματα όπως τα προσλαμβάνουν οι αισθήσεις.

Στον 20ο αιώνα η «Θεωρία της Σχετικότητας» του Αϊνστάιν απέδειξε ότι ζούμε σε έναν κόσμο τεσσάρων (τουλάχιστον)  διαστάσεων, καθώς ο χρόνος είναι η τέταρτη διάσταση και η ύλη δεν υπάρχει. Έτσι, καταργήθηκε το τρισδιάστατο νευτώνειο σύμπαν (ο μακρόκοσμος και η μακροφυσική ) με τις βαρυτικές δυνάμεις και σήμερα μιλάμε για τις κβαντικές μικροκλίμακες (μικροφυσική), όπου ο χώρος και ο χρόνος εξαφανίζονται και η ύλη αποτελείται από ενεργειακά πεδία. Συνεπώς ένα σωματίδιο, σύμφωνα με τον Bohr, μπορεί να είναι πότε σωματίδιο και πότε συχνότητα και να βρίσκεται ταυτόχρονα σε δύο τόπους.

Με άλλα λόγια, έχουμε μια υπερπολύπλοκη πραγματικότητα, όπου «το χάος δεν είναι μόνο προγενέστερο του κόσμου, είναι εντός του κόσμου». Μέσα σε αυτήν την πραγματικότητα το σύμπαν υπάρχει ως ισορροπία αρμονίας-δυσαρμονίας, ομόνοιας-διχόνοιας, σύμφωνα με τον νόμο των αντιθέτων του Ηράκλειτου. «Το σύμπαν είναι πάντα νεογέννητο και πάντα μελλοθάνατο». Εδώ ο Μορέν συμμερίζεται την άποψη του Marc Halevy ότι το σύμπαν έχει οικοδομηθεί με βάση την αρχή της ανάδυσης. Όλα τα χαρακτηριστικά του είναι αναδυόμενα (χρόνος, χώρος, πραγματικότητα, βαρύτητα, ηλεκτρομαγνητισμός).

Η αναφορά του συγγραφέα στην έμβια δημιουργικότητα εκκινεί από την πρώτη μεγάλη εφεύρεση, τη φωτοσύνθεση, ακολουθεί η «τέχνη της μεταμόρφωσης» (σπόρος-φυτό, αυγό-ζώο) και καταλήγει  στο σώμα του Homo Sapiens. Αυτός ο Homo Sapiens είναι ταυτόχρονα εγωκεντρικός και κοινοτικός, μοναχικός και κοινωνικός.

 

Εντγκάρ Μορέν

 

Ακολουθεί η μελέτη του εγκεφάλου και του ανθρώπινου πνεύματος που οδηγεί τον Μορέν στη διαπίστωση ότι υπάρχουν τρία μυστήρια: του ασυνειδήτου (φροϋδικό με απωθημένα, φόβους, επιθυμίες και των νευρώνων με μια μικρή αναλαμπή συνείδησης), του οργανισμού μας και της ταυτότητας (μνήμη, πρόγονοι, εμβρυϊκή ζωή). Το πνεύμα είναι μυθο-ποιητικό, προσδίδει σε μια ψυχική πραγματικότητα μια φυσική πραγματικότητα. Με τον τρόπο αυτό, σύμφωνα με το  Γάλλο στοχαστή, δημιουργεί θεούς, θρησκείες, ιδεολογίες, λογοτεχνία.

Στο τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο μετά-ανθρωπότητα, παρόλα τα λαμπρά επιτεύγματα της ανθρώπινης δημιουργίας και τη γνώση που αποκτήθηκε, εκφράζει την ανησυχία του για την απειλούμενη εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους, λόγω της παγκοσμιοποίησης και του απάνθρωπου σύγχρονου τεχνοκρατικού πολιτισμού που παραμερίζει τον ίδιο τον άνθρωπο.  Τελικά, «Το σπίρτο που ανάβουμε μέσα στο σκοτάδι δεν φωτίζει μόνο ένα μικρό χώρο: ταυτόχρονα αποκαλύπτει το απέραντο σκοτάδι που μας τριγυρίζει» (Εντγκάρ Μορέν).

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top