Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Τα χάικου του Βάλτερ Πούχνερ
23/04/2024, 9:25 μμ

Τα χάικου του Βάλτερ Πούχνερ

Γράφει η Λίλια Τσούβα //

 

 

 

 

Βάλτερ Πούχνερ, «150 Χάικου & Τάνκα, Ασκήσεις στην αυστηρή μορφή» (δίγλωσση έκδοση, ελληνικά/γερμανικά, εκδόσεις ΟΤΑΝ, 2023

 

Ο ομότιμος καθηγητής Θεατρολογίας στο ΕΚΠΑ και σημαντικός νεοελληνιστής Βάλτερ Πούχνερ, με έργο πολύπλευρο και διεθνώς αναγνωρισμένο, στο βιβλίο του «150 Χάικου & Τάνκα, Ασκήσεις στην αυστηρή μορφή» (δίγλωσση έκδοση, ελληνικά/γερμανικά, εκδόσεις ΟΤΑΝ, 2023), καταγίνεται με το είδος της ιαπωνικής ποιητικής φόρμας των χάικου, της πιο σύντομης μορφής ποίησης στον κόσμο.

Το χάικου που αναπτύχθηκε τον 16ο αιώνα στην Ιαπωνία, παρουσιάζει σήμερα τεράστια απήχηση σε ολόκληρο τον κόσμο. Εξωτερικά υπακούει στην τεχνική σύμβαση των δεκαεφτά συλλαβών οι οποίες κατανέμονται σε τρεις στίχους πέντε, επτά και πέντε συλλαβών αντίστοιχα (5x7x5). Στην αρχή γραφόταν παρατακτικά σε μία και μοναδική σειρά και περιλάμβανε υποχρεωτικά τη χρήση μιας λέξης που να δηλώνει εποχή (kigo), (για παράδειγμα ανθισμένες κερασιές για την άνοιξη, λιβελούλες για το καλοκαίρι, σκιάχτρα για το φθινόπωρο, χαλάζι για τον χειμώνα) και μιας λέξης τομής (kireji), ενός δηλαδή συλλαβογραφήματος (για παράδειγμα: ya, や), το οποίο λειτουργούσε ως ρυθμική και γραμματική παύση και έδινε συναισθηματική χροιά στη φράση που είχε προηγηθεί. Στο τάνκα προστίθενται δύο ακόμη επτασύλλαβοι στίχοι (5x7x5x7x7. Το 5x7x5 αποτελεί την «άνω φράση», το 7×7 την «κάτω φράση»).

Το χάικου διακρίνεται από συντομία και αποφθεγματικότητα, λυρισμό και περιπαικτικό πνεύμα. Ως προς το περιεχόμενο συνδέεται με τις αυθόρμητες και ειλικρινείς εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής, καταβυθίζεται στη νομοτέλειά της, στον κόσμο της φύσης, ενώ αποτυπώνει το στιγμιαίο. Άμεσα συνδεμένο με τη φιλοσοφία του Ζεν, αποτελεί «έκφραση του βιώματος του ακαριαίου της στιγμής» και της απουσίας νοήματος. Στόχος να απομακρυνθεί κάποιος από την αναζήτηση ερμηνειών και σκέψης. «Με το βίωμα τού τώρα να ξεπεράσει τη δομημένη συνείδηση, το παρελθόν και το μέλλον του σκεπτόμενου όντος».

Ο Βάλτερ Πούχνερ στο κατατοπιστικό του επίμετρο με τίτλο «Το συντομότερο ποίημα του κόσμου», παρακολουθώντας την άνθηση και τις μεταμορφώσεις του είδους στην Ελλάδα επισημαίνει την εξάντληση της παραγωγής στην τήρηση των φορμαλιστικών στοιχείων (των 17 συλλαβών στο χάικου και των 31 στο τάνκα) τη στιγμή που αυτά δεν ακολουθούνται πλέον ούτε στην ιαπωνική δημιουργία, όπως και την απόσταση που έχει λάβει παγκοσμίως από το ιαπωνικό πρότυπο με αποτέλεσμα να μιλάμε για σχεδόν αυτόνομη δημιουργία εμπνευσμένη από το ιαπωνικό χάικου. Αυτό συμβαίνει επειδή η δυτική διανόηση, που «διαβρέχει το καθετί με νόημα», είναι αδύνατο να συλλάβει το πνεύμα των χάικου «με το κενό νοήματος, τον αόριστο υπαινιγμό και το τεράστιο εύρος των πιθανών ερμηνειών που παραμένουν ανοιχτές».

Στην ουσία πρόκειται για Zen poetry. Ο διαλογισμός του Ζεν επιθυμεί την απόλυτη απουσία νοημάτων, «την ακαριαία σύλληψη του όλου μέσα στη στιγμή. Τη βίωση τού να μην είσαι πια ο εαυτός σου, να μην ερμηνεύεις, να μην σκέφτεσαι, να μην θέλεις να αλλάξεις κάτι, να είσαι η φύση σου και τίποτε άλλο». «Το χάικου είναι διαλογισμός» (Ζαζέν). Συνιστά κίνηση ανακούφισης από τα υπαρξιακά, αντίδραση στην προγραμματισμένη καθημερινότητα. Ως αντίληψη είναι ξένη προς την ευρωπαϊκή φιλοσοφική παράδοση (που στηρίζεται στον ορθολογισμό και στην απορία, στη διερεύνηση) και «άπιαστη για τον σκεπτόμενο άνθρωπο».

 

Walter Puchner

 

Τα 150 χάικου και τάνκα του Βάλτερ Πούχνερ, μεταφρασμένα και στα γερμανικά με το ίδιο ακριβώς σχήμα, δεν είναι απλές ασκήσεις, όπως από σεμνότητα αναγράφεται στον τίτλο. Αποτελούν συνθέσεις αισθητικής επάρκειας. Παραμένουν στις φορμαλιστικές προδιαγραφές στιχουργικής του είδους και χαρακτηρίζονται από μινιμαλισμό, έχουν ρυθμό και διαπνέονται από τη φιλοσοφία της ουσίας των πραγμάτων. Ασχολούνται με τον χρόνο και τις αυθόρμητες εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής, καταβυθίζονται στη νομοτέλεια του βίου, στον κόσμο της φύσης.

Μην πεις: αυτό/ είναι το χειρότερο·/ δεν ξέρεις ποτέ. (σελ. 19)

Μέρες ανθίζουν/ το πρωί ανοίγουν, βράδυ/ κλείνουν, κι από// τα χώματα του χρόνου/ μένει ματαιότητα. (σελ. 85)

Αναζητώντας ο ποιητής, μεταξύ άλλων, τη σχέση του χάικου με τα ελληνικά μικρά (το επίγραμμα, τα αρχαία και βυζαντινά «γνῶμαι», «αφορισμοί», «αποφθέγματα», τις παροιμίες, τη μαντινάδα), αναγνωρίζει την ασυμβατότητα της ελληνικής ποιητικής παράδοσης με το χάικου και προτείνει τα πεντάχορδα, τη λιτή φόρμα με «τα βαθιά νοήματα της γνωμολογικής παράδοσης, από τον Μένανδρο έως τη λαϊκή παροιμία, και από την αρχαία παροιμιολογία έως τη μαντινάδα», […] «την πεντάστιχη φόρμα του τάνκα, με ορισμένες τροποποιήσεις κοντά στην παράδοση της ευρωπαϊκής σκέψης, η οποία δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς νοήματα».

Χαμήλωσε ο φωτισμός/ το σύμπαν ανοίγεται/ είναι καιρός, αγαπητοί//

τα σαρκία να πλαγιάσουν/ να πλησιάσουν οι ψυχές. (σελ. 136)

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top