Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Θαλασσινή προπαίδεια
21/10/2020, 10:09 πμ

Θαλασσινή προπαίδεια

Γράφει ο Απόστολος Θηβαίος //

 

Κώστας Αντύπας: “Υγρά κέλευθα: πλοία και ρότες στην ομηρική εποχή” Εκδ. 24 γράμματα

 

Τα Υγρά Κέλευθα Πλοία και Ρότες στην Ομηρική Εποχή, η εκλεκτή αυτή έκδοση των 24 Γραμμάτων συνιστά μια ειδικευμένη μελέτη, μια αναλυτική προσέγγιση της ναυσιπλοΐας και των μέσων της που εξελίχθηκαν ήδη από την εποχή του Χαλκού και διακόσμησαν την απαράμιλλη αφήγηση των ομηρικών κειμένων, υπηρετώντας, όχι την εμπορική φιλοδοξία αλλά την ανάγκη ενός κόσμου ισόποσα μοιρασμένου ανάμεσα σε θάλασσα και χώμα.

Ο συγγραφέας Κώστας Αντύπας που αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας αυτήν την εξαιρετική μελέτη δεν χρειάζεται τις συστάσεις του σημειώματος. Βαθύς γνώστης της ελληνικής φιλολογίας, ειδικευμένος στην ιστορία της Μεσογείου ο κ. Αντύπας φέρνει στο φως ένα άρτια, καταρτισμένο εγχειρίδιο για την ναυτοσύνη της ομηρικής εποχής. Οι μορφές των σκαφών, οι τεχνοτροπίες, οι πολιτιστικές αναλογίες ανάμεσα σε κόσμους που δεν συναντιούνται παρά στην καρδιά της ανθρώπινης ανάγκης και του θαλασσινού ορίζοντα, πλαισιωμένα όλα με την παράθεση λεπτομερών πηγών και επισημάνσεων συνθέτουν το περιεχόμενου των Κελεύθων. Το εξώφυλλο της έκδοσης, αντλώντας αποσπασματικά, ίσως από τις παραστάσεις ενός βυθισμένου αμφορέα, χαρίζει στον επίδοξο αναγνώστη μια αίσθηση ταξιδιού και γνώσης. Αυτό το ισάξια μοιρασμένο υλικό, διαμορφωμένο κάτω από τα φώτα του χρονικού  μπλέκει με την ιστορία, καθορίζοντας την έκταση και το ήθος της μυθολογίας που ως πυλώνας της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας, συνυπάρχει με όσα φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Ανάλογη φαντάζει και η συνεισφορά του Κώστα Αντύπα που από ένα άλλο μετερίζι, βυθίζεται στις αλλοτινές σημασίες και επιβεβαιώνει με κάθε τρόπο την ουσιώδη, επιστημονική του ιδιότητα.

Μια ματιά στα περιεχόμενα είναι ενδεικτική για την ευρύτητα του εγχειρήματος που ρεαλιστικοποιούν οι εκδόσεις 24 Γράμματα. Τα άλογα της Θάλασσας, Ανεμολόγια, Θύελλα και Λαίλαψ, τα επίθετα του ανέμου, κατακλυσμός και άλλα. Μια πρώτη επισκόπηση του μεσογειακού χώρου, όπως διαμορφώνεται χιλιάδες χρόνια πριν τις Μυκήνες πιστοποιεί την αναγκαιότητα των ανθρώπων να επιβληθούν στο υγρό στοιχείο. Τύποι πλοίων και προελεύσεις σκαφών και σκαριφήματα απαντώνται συχνά πυκνά στις σελίδες του πολύπλευρου, επιστημονικού έργου. Λέξεις, όροι, σπαράγματα μιας άλλης συγκυρίας που κοιμάται εδώ και αιώνες στα θεμέλια του Αιγαίου. Καράβια πολύζυγα, εκατόζυγα και πολυκληή που τώρα πια καθρεφτίζονται μονάχα στα ύφαλα φθαρμένων αμφορέων. Αντένες, αρματωσιές, γραντιά, βυθίσματα, κόμβος, καμάρια, στραγαλιές, τουρέλα. Και τι δεν παρελαύνει από τις σελίδες των Κελεύθων, ορολογίες που έχουν ριζώσει στα στόματα της ελληνικής ναυτοσύνης, αντλώντας την μυθική τους προέλευση μες από μυθιστορηματικές, σχεδόν τροχιές, καθώς η απόσταση μεγαλώνει, φανερώνοντας ταυτόχρονα την εγγύτητα της γλώσσας στις ρίζες των πραγμάτων.

Η εργασία του κυρίου Αντύπα κατορθώνει συνδυαστικά να αρθρώσει, όχι μόνο τον επιστημονικό λόγο αλλά και να διεγείρει το λαϊκό, καθώς λέγεται ενδιαφέρον. Αυτό που τροφοδοτείται από τον μύθο, την παράδοση και τελικά το είδος μιας μνήμης που εκτείνεται στα όρια πια ενός συνεκτικού της ελληνικής συνείδησης. Ταξιδευτές και ποιητές, νησιά που βυθίστηκαν και τοπωνύμια που καθιστούν περισσότερο αληθινή την αρχαία δοξασία, αρκούν για να κινήσουν το ενδιαφέρον του αμύητου αναγνώστη που γίνεται μάρτυρας της πιστής, ιστορικής καταγραφής, μιας επιστημονικής μαρτυρίας εμποτισμένης με όλους τους τελεστές αυτού του κόσμου που χάνει και βρίσκει τον βηματισμό του στο πέρασμα των αιώνων. Οδηγός του, πέρασμα και αφετηρία της παρούσας μελέτης η ανάρπαστη και αμείωτη γοητεία της ομηρικής Οδύσσειας. Η Ιθάκη, οι πηγές, το άλλοτε φημισμένο παλάτι που έγινε θέατρο μιας ανείπωτης σφαγής, τα χνάρια ενός ολόκληρου, μυθικού κόσμου ανιχνεύονται από τον κ. Αντύπα, καθώς αναζητά την σχέση του ανθρώπου με την μεσογειακή κοιτίδα του. Οι στίχοι του Ομήρου παραμένουν οι εξαίσιες αφορμές που οδηγούν τον συγγραφέα σε διαπιστώσεις, προσδίδοντας στο σύγγραμμά του μια διάσταση κοινωνική, στα πλαίσια της κατανόησης του τρόπου ζωής ενός βυθισμένου κόσμου.

 

Κώστας Αντύπας

 

Μεταφέρω από το περιεχόμενο μιας αληθινά γοητευτικής έκδοσης. Σύμφωνα με τον Ησύχιο, τα κόρυμβα ταυτίζονται με το άφλαστον και είναι γενικώς διακοσμητικά αντικείμενα στην πρύμνη και την πλώρη.

Ο Λορεντζάτος θεωρεί ότι τα κόρυμβα είναι κοσμήματα πάνω στο άφλαστον, αφού ο Έκτωρ θέλει να τα κόψει για να τα κρατήσει ως τρόπαιο. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο συγγραφέας της μελέτης υποκύπτει στην γοητεία της γλώσσας, αντικρίζοντας τα πράγματα με φιλολογικό ενδιαφέρον. Στις λέξεις και τις ορολογίες ανακαλύπτει κάθε τόσο την συνέχεια της γλωσσικής εξέλιξης, εκείνης που επιτρέπει στην ελληνική να ανασυνθέσει το παρελθόν, δανείζοντας την ίδια στιγμή στο μέλλον μια ιδέα από το μυστήριο και το ψυχορράγημα αυτών των λέξεων που έζησαν για πάντα μέσα από τα ομηρικά χείλη.

Η θάλασσα συνιστά ένα δεύτερο δέρμα για τον Κώστα Αντύπα, αυτόν τον μεσογειακό Άμλετ που κατοικεί από την αρχή τα σκόρπια νησιά του Αρχιπελάγους. Τα κατοικεί, με τον ασώματο και νοερό του τρόπο, μελετώντας τις τεχνικές ειδικεύσεις μιας πλοήγησης που μας οδηγεί έξω από το χρονικό και ως την καρδιά του μύθου. Ανάμεσα στην αμφιλεγόμενη, ομηρική Ιθάκη και την αιωνιότητα που μαίνεται εκεί έξω, ο Κώστας Αντύπας αντιτάσσει την εκδοχή της θάλασσας, τον ηρωισμό ενός δεσμώτη. Ο τρόπος που καταρτίζονται τα Υγρά Κέλευθα φανερώνει την φροντίδα του δημιουργού για την παρούσα έκδοση, φροντίδα που συμμερίζεται απόλυτα και κατά προτεραιότητα ο εκδοτικός οίκος των 24 Γραμμάτων, προτείνοντας παρόμοια πονήματα με θαυμαστό ενδιαφέρον για το πιστό στην ξεχωριστή ποιότητα, αναγνωστικό κοινό.

Αρνούμαι να πιστέψω πως το ταξίδι έχει τελειώσει. Ο Οδυσσέας τώρα τραβά με τα σπασμένα του φρένα σε στήλες Ηράκλειες, εξακολουθεί να κατοικεί το επίκεντρο της καινούριας ιστορίας που μας διδάσκει η σκαπάνη. Κανείς δεν τον αναζητά, κανείς δεν τον περιμένει να γλιτώσει από τον κόπο του ταξιδιού. Σηκώνεται αποφασιστικά και λύνει τα  ιστία, ενόσω ένας όρθιος αργαλειός, αποκύημα μιας παλιάς ληκύθου, φέγγει σε όλες τις κατευθύνσεις και κοινωνεί τον κόσμο που αφήνει ο ήρωας πίσω του. Τα πλοία που χάνουν την ρότα τους  και η Καλυψώ που γεννιέται από την αρχή, μαζί με την Αργώ του Εγγονόπουλου και ένα σωρό από παράξενες ορολογίες των ταξιδιών και των πελάγων.

Ο Κώστας Αντύπας και οι εκδόσεις 24 Γράμματα διαγράφουν την ίδια ρότα. Συνεχίζουν να ανοίγουν κέλευθα εμπρός στο χρέος, αντλώντας από τα σπαράγματα σύμβολα αιώνια και επίκαιρα, όπως την αιχμή ενός θυρεού, τις χρυσές άγκυρες με το κυανό σμάλτο, το πλοίο του Οδυσσέα. Ο συγγραφέας μοιάζει να ακολουθεί την οδυσσειακή πορεία, συγκρατώντας σαν φυλαχτό την σημασία του αιώνια πρωτόλειου, μεσογειακού κόσμου.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top