Fractal
Home / ΒΙΒΛΙΟ / Ο σπόρος της Γενιάς του `30  καρπίζει ακόμα – Ηλίας Βενέζης: Με τη ματιά ενός αναγνώστη   
30/03/2021, 11:35 μμ

Ο σπόρος της Γενιάς του `30  καρπίζει ακόμα – Ηλίας Βενέζης: Με τη ματιά ενός αναγνώστη   

Γράφει η Άννα Ρω //

 

 

(Ο κύκλος των πεζογράφων)

 

 

 

 

        «Η τέχνη πριν γίνει τέχνη ήταν ζωή», είχε πει η Μέλπω Αξιώτη και είναι τα λόγια της το μελάνι και το χαρτί στο έργο του Ηλία Βενέζη. Κάθε αφήγημά του έχει κυρίως ως υπόβαθρο την ιστορία τής χαμένης πατρίδας του, που δεν ήταν άλλη από τη Μικρά Ασία.  

       Γεννημένος στο Αϊβαλί έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1922, ενώ διένυε τα δέκα οκτώ του χρόνια. Τα οδυνηρά βασανιστήρια που πέρασε στο 2ο τάγμα πολιτών αιχμαλώτων ήταν το εφαλτήριο για την μετέπειτα λογοτεχνική του πορεία. Εκεί, αναγκάστηκε να δουλεύει σε βαριά έργα κάτω από απάνθρωπες συνθήκες έως και την απελευθέρωσή του 14 μήνες αργότερα, όπου αφέθηκε ελεύθερος μαζί με είκοσι τρεις ακόμα επιβιώσαντες ενώ οι υπόλοιποι αιχμάλωτοι είχαν πεθάνει ή αγνοούνταν. Σε αυτή τη  θηριωδία των Τούρκων βασίστηκαν τα πρώτα αφηγήματά του. Πρόκειται για  μια εξιστόρηση μαρτυρική με τη διττή έννοια της λέξης, αφού μαρτυρεί τα φρικτά γεγονότα της περιόδου εκείνης και συγχρόνως η διαδικασία της συγγραφής τους,  δρα μαρτυρικά – βασανιστικά στον παθόντα συγγραφέα Ηλία Βενέζη. 

 

Και να, που έτσι  η Ζωή γίνεται Τέχνη, η οποία με τη σειρά της υπηρετεί έναν μεγάλο σκοπό, τη διαιώνιση της μνήμης. Όχι μιας μνήμης εκδικητικής, φέρουσας μίσος αλλά μιας μνήμης εποικοδομητικής που χτίζει συνειδήσεις για ένα ωραίο και υγιές μέλλον.  

       «Το μίσος είναι για τους αδυνάτους και εμείς έχουμε δυνατό κύτταρο», είχε πει ο Ηλίας Βενέζης. 

        Αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Μυτιλήνης τέλη του 1923, όπου βρισκόταν ήδη η οικογένειά του,  και αμέσως ενσωματώθηκε στη Λεσβιακή Άνοιξη που περιέκλειε τον λογοτεχνικό κύκλο του νησιού. Ο Στρατής Μυριβήλης, διευθυντής της εφημερίδας ¨Καμπάνα¨, τον παρακίνησε να γράψει για το δράμα που έζησε στα βάθη της Ανατολίας και ο Βενέζης ανταποκρινόμενος  στην πρότασή του, δημοσιοποίησε  μέσω της εφημερίδας, στο αναγνωστικό κοινό το μαρτύριό του σταγόνα – σταγόνα.  

        Λέω για την καυτή ύλη, για τη σάρκα που στάζει το αίμα της και πλημμυρίζει τις σελίδες του. Για την ανθρώπινη καρδιά που σπαράζει και όχι για την ψυχή, δεν υπάρχει περιθώριο για ταξίδι σε χώρους μεταφυσικής… Τίποτα δεν υπάρχει πιο βαθύ και πιο ιερό από ένα σώμα που βασανίζεται.»[1] 

        Με αυτές τις φράσεις αποκωδικοποίησε ο ίδιος τον γραπτό λόγο, αποδίδοντας του τη δύναμη που απορρέει από έναν άνθρωπο ο οποίος αν και έχει βιώσει το ύψιστο μέγεθος του πόνου, εξιστορεί με λιτό και καθηλωτικό τρόπο το  χρονικό «μιας βασανισμένης στιγμής της Ελλάδας». Το αφήγημα αυτό με τίτλο «Το Νούμερο 31328»  εκδόθηκε το 1931, αφού  απαλλάχτηκε από τη σκληρότητα των πρωτογενών περιγραφών, ενώ αργότερα ο Βενέζης το επιμελήθηκε ξανά, την περίοδο που η ανθρωπότητα ζούσε μια παρόμοια συνθήκη, εξαιτίας του 2ου παγκόσμιου πόλεμου, ένα παγκόσμιο πένθος, όπως αναφέρει ο ίδιος στην εισαγωγή της έκδοσής του. Το βιβλίο  «Το Νούμερο 31328», έχοντας ως προμετωπίδες των κεφαλαίων του αποσπάσματα από τους Ψαλμούς του Δαβίδ, 

        …είναι  η μαρτυρία μιας ώρας του ανθρώπου, η μαρτυρία όλου του θάρρους, της ευψυχίας, της σωματικής και ηθικής καρτερίας, της αγάπης για τη ζωή, προ πάντων όμως της αλληλεγγύης των ανθρώπων που βρέθηκαν σ` αυτή τη θεωρία του πόνου.[2]  

        Κατόπιν, το 1978, οι οδυνηρές καταστάσεις που περιγράφονταν στο βιβλίο αυτό, ενέπνευσαν το σενάριο  για την ταινία «1922» υπό την σκηνοθεσία του Νίκου Κούνδουρου. Η ταινία απέσπασε εννέα βραβεία στο 19ο  φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης καθώς και δύο βραβεία το 1982 στο κινηματογραφικό φεστιβάλ του Κέηπ Τάουν. 

       

        Ένα ακόμα σημείο αναφοράς στην πορεία του Ηλία Βενέζη ήταν ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και τα δεινά που προκάλεσε. Προσωπικότητα με ασίγαστο σθένος ο συγγραφέας, επέλεξε να τιμήσει την επέτειο τής είκοσι πέμπτης Μαρτίου 1943  απαγγελώντας το ποίημα «Ελευθερία» του Φρεντερίκ  Μιστράλ  στο προσωπικό της Εθνικής Τράπεζας, όπου και εργαζόταν.   

        Με την αυγή και η θάλασσα μενεξεδένια λάμπει,/ και με το φως τα πάντα ξανανιώνουν./Να η άνοιξη γυρίζει, να το χελιδόνι/στον Παρθενώνα ξαναχτίζει τη φωλιά του!/Πανίερη Αθηνά, τίναξε το πουλί σου/στ` αμπέλια μας απάνου τα σαρακωμένα./Κι αν πρέπει να πεθάνουμε για την Ελλάδα,/ θεία είν` η δάφνη!/ Μια φορά κανείς πεθαίνει. 

        Για αυτή την πράξη συνελήφθη από τα S.S και φυλακίστηκε στο μπλοκ C των φυλακών Αβέρωφ, απ` όπου αποφυλακίστηκε  μετά από την κατακραυγή του πνευματικού κόσμου της εποχής και κατόπιν παρέμβασης του  αρχιεπίσκοπου Δαμασκηνού. Ο συγγραφέας Ηλίας Βενέζης μετουσίωσε και αυτή την περιπέτεια του σε μαρτυρία με τη μορφή  θεατρικού  έργου υπό τον τίτλο ΜΠΛΟΚ C.  Το έργο ανέβηκε  το 1946 στη θεατρική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου υπό τη διεύθυνση του Πέλου Κατσέλη. 

 

 

 

        Ο Ηλίας Βενέζης έχει ήδη συσπειρωθεί με τον κύκλο των λογοτεχνών  της γενιάς του `30  από το 1932 που μετεγκαταστάθηκε στην Αθήνα, ενώ πολύ  νωρίτερα, το 1928, έχει αποσπάσει το 3ο βραβείο του περιοδικού  Νέα Εστία για το διήγημά του  «Ο Θάνατος», και στη συνέχεια το 1939 απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το έργο του «Γαλήνη», καθώς και τον έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών. Στο έργο αυτό αφηγείται γεγονότα  που αφορούν τη ζωή των προσφύγων ερχόμενων από τη Μικρά Ασία  στην Ανάβυσσο Αττικής, εκεί όπου σήμερα υπάρχει μια ακόμα αναβίωση χαμένης πατρίδας ονόματι Νέα Φώκαια.   

        Ο θάνατος, η αιχμαλωσία, τα βάσανα, ο ξεριζωμός, η καταστροφή, η προσφυγιά, η νοσταλγία, ο πόνος όλων αυτών, δομούν  το κέντρο βάρους του έργου του Ηλία Βενέζη. Δεκάδες διηγήματα το ένα μετά το άλλο  χαράζουν τη μορφή της αφήγησης αρχικά σκληρής, κοφτής, δημοσιογραφικής και εν τέλει αποκαλυπτικής, η οποία όσο ο συγγραφέας επανέρχεται  σε  γεγονότα που συμβαίνουν ως αποτέλεσμα της μικρασιατικής καταστροφής καταλήγει σε μια αφήγηση με χαρακτήρα παραμυθίας. Η εξέλιξη αυτή της αφηγηματικής θέσης στα  κείμενά του, είναι ίσως μια αναγκαστική προσωπική λύτρωση, μια  ασυνείδητη προσπάθεια να καταπραΰνει τον συνεχόμενο πόνο από την εισροή των προσφύγων και την άθλια διαβίωσή τους στη μητέρα πατρίδα καθώς και άλλων γεγονότων που έπλητταν την ανθρωπότητα στη συνέχεια. Ίσως μια παρηγοριά που αναζητά ο άνθρωπος αναπολώντας το μεγαλειώδες παρελθόν του, χωρίς  φυσικά να επιδιώκει την αποφυγή  της σκληρής  πραγματικότητας.  

       …Όταν βγήκε πια σε βιβλίο «Το Νούμερο 31328», δεν τολμούσα, δεν ήθελα να το ξαναδώ – τελοσπάντων η ζωή, όταν είσαι γερός και είσαι νέος, έχει τόση δύναμη, σού το επιβάλλει να θέλης να ξεχνάς… Ένα διάστημα ήταν η ανάγκη να ξαναζήση μές στη φουρτούνα του πολέμου και την οδύνη η εποχή της γαλήνης, να θυμηθής πως κάποτε υπήρχαν οι άνθρωποι, υπήρχαν οι γενναίες πράξεις, το αίσθημα και η καλοσύνη στη γη. Από μια τέτοια ανάγκη βγήκε το απλό  βιβλίο των καλών ανθρώπων, η «Αιολική Γη»[3] 

        Στερεωμένος πια στην αθηναϊκή κοινωνία ο Ηλίας Βενέζης, εκτός από υπάλληλος της Εθνικής Τράπεζας αρχικά, αρθρογραφούσε σε εφημερίδες και πολιτιστικά περιοδικά ενώ συνεργάστηκε με το   Εθνικό  Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (1954-1966). Υπήρξε ακόμα,  Γραμματέας και διευθύνων σύμβουλος του Δ.Σ. του Εθνικού Θεάτρου (1950-1952), διοικητικός διευθυντής και πρόεδρος της καλλιτεχνικής επιτροπής του (1964-1967), πρόεδρος του κινηματογραφικού φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (1963-1966) και συνέβαλε από αυτές τις θέσεις  στην πολιτιστική δραστηριότητα της χώρας. Η συνεισφορά του είναι διηνεκής καθώς υπήρξε  ιδρυτικό μέλος της Ομάδας των Δώδεκα Ελλήνων Λογοτεχνών, η οποία θέσπισε βραβείο για την ενίσχυση των νέων συγγραφέων πεζού λόγου, το μετονομαζόμενο  σε βραβείο Κώστα Ουράνη μετά τον θάνατό του.  

        Το μεγάλο κληροδότημα όμως, που άφησε ο Ηλίας Βενέζης  είναι η ιστορική μαρτυρία που κατέθεσε μέσω των έργων – αναφορών του, τα οποία με τη δύναμή τους κατάφεραν να επηρεάσουν τη συνείδηση των αναγνωστών. 

        Σχεδόν  το σύνολο του  έργου του αποτελεί ένα αφιέρωμα στο δράμα της Μικράς Ασίας και κέρδισε επάξια την προτίμηση του αναγνωστικού κοινού καθώς  έσπασε το φράγμα των ελληνικών συνόρων. 

 

 

 

 

        Η ανάγνωση των βιβλίων που ακολουθούν, ενισχύει αυτή την άποψη.   

  • «Ο Μανώλης Λέκας και άλλα διηγήματα» α’ έκδοση 1928 
  • «Το νούμερο 31328»: α’ έκδοση 1931,- 2011   
  • «Γαλήνη»: α’ έκδοση 1939, – 2011   
  • «Αιγαίο» α’ έκδοση 1941, – τελευταία έκδοση 1998  
  • «Αιολική Γη»:α‘ έκδοση 1943, – 2006   
  • «Ακήφ» διήγημα, – α’ έκδοση 1944 
  • «Μπλοκ C» δράμα σε τρεις πράξεις και τέσσερεις εικόνες. Πρώτη παράσταση στο θέατρο 5 Δεκεμβρίου 1945.α’ έκδοση σε βιβλίο 1946, τελευταία 1994  
  • «Ώρα Πολέμου» α’ έκδοση 1946, – τελευταία έκδοση 1996  
  • «Έξοδος. Χρονικό της Κατοχής»: α’ έκδοση 1950, – 1996   
  • «Οι νικημένοι» α’ έκδοση 1954, – τελευταία 1995  
  • «Ωκεανός»: α’ έκδοση 1956, – 1992   
  •  «Αρχιπέλαγος» α’ έκδοση 1969, – τελευταία 1991  
  • «Εφταλού» α’ έκδοση 1972, – τελευταία 1996  

Ο Ηλίας Βενέζης αν και κατέκτησε εν ζωή διακρίσεις και τιμές,  αποχώρησε από τον κόσμο τούτο το 1973, λίγους μήνες μετά από την αποχώρηση της Μέλπως  Αξιώτη δίνοντας στο  τέλος της ζωής του έναν ακόμη σκληρό αγώνα αυτή τη φορά  ενάντια στην ασθένειά του. 

 Το τραίνο έτρεχε – βέβαια τι άλλο θα `κανε. Πρώτη φορά έμπαινα σε σιδηρόδρομο. Έβλεπα όξω τους στύλους, τα δέντρα, τη γης֗ περνούσαν και σβήναν. Έτσι, σ` ένα τέτοιο δαιμονισμένο τρέξιμο, τα πράγματα χάνουν την προσωπικότητά τους. Γίνουνται ένα βουβός όγκος, κ` οι άνθρωποι που είναι ανάμεσά τους γίνονται μια πηχτή μάζα –  καρδιές, κόκαλα, δάκρυα. Είναι μια νέα και αλλόκοτη λύτρωση – γι` αυτό λοιπόν κάνουν οι νεόνυμφοι το ταξίδι του μέλιτος;[4]

Στην τυραγνισμένη μητέρα μου, σ΄ όλες τις μητέρες του κόσμου[5]

   

 

 

 

 

Βιβλιογραφία: 

  •  Mario Vitti, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 2003, 383-384. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι: 

 

 

Παραπομπές: 

  1. Απόσπασμα από  τον πρόλογο του συγγραφέα «Το Νούμερο 31328», Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας- 1992,αφιέρωση του συγγραφέα,σελ. 13 
  2. Απόσπασμα από  τον πρόλογο του Henri Liebrecht για το βιβλίο «Το Νούμερο 31328», Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας- 1992,σελ. 12 
  3. Απόσπασμα από  τον πρόλογο του συγγραφέα «Το Νούμερο 31328», Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας- 1992,αφιέρωση του συγγραφέα, σελ. 13,14
  4. Απόσπασμα από  το βιβλίο «Το Νούμερο 31328», Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας- 1992,αφιέρωση του συγγραφέα, σελ. 156
  5. Η αφιέρωση του συγγραφέα στο βιβλίο «Το Νούμερο 31328», Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας- 1992

 

 

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top