«Το τραγούδι του Προφήτη», η γητεία της προπαγάνδας και ο κίνδυνος της πολιτικής ανατροπής

Γράφει η Αγγελική Σπηλιοπούλου //

 

Paul Lynch “Το τραγούδι του προφήτη”, Mετάφραση: Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου, εκδόσεις Gutenberg

Ο Ιρλανδός συγγραφέας Paul Lynch απέσπασε το βρετανικό λογοτεχνικό βραβείο Booker 2023 για το μυθιστόρημα του “Το τραγούδι του προφήτη”. Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση των Άγγελου Αγγελίδη και Μαρίας Αγγελίδου.

Όπως έχει δηλώσει σε συνεντεύξεις του ο συγγραφέας, το θέμα του μυθιστορήματος το εμπνεύστηκε από τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία και από την αντιμετώπιση που έτυχαν οι πρόσφυγες από τα κράτη της Δύσης.

Η ιστορία δομείται γύρω από την εξαμελή οικογένεια Στακ στο Δουβλίνο. Ο πατέρας της οικογένειας, Λάρι Στακ, είναι αναπληρωτής γενικός γραμματέας στο Σωματείο Διδασκάλων της Ιρλανδίας. Η μητέρα, Άιλις Στακ, μικροβιολόγος, εργάζεται στη Διεύθυνση Προσωπικού μίας ιδιωτικής εταιρείας. Τα τρία παιδιά τους-Μάρκ, Μπέιλι, Μόλι- βρίσκονται στην εφηβεία ενώ το τέταρτο, ο Μπεν, είναι ακόμη μωρό.

Η Ιρλανδία που μας περιγράφει ο συγγραφέας, από τις πρώτες κιόλας σελίδες, είναι καλυμμένη από το σκοτάδι ενός φασιστικού καθεστώτος. Η Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας Γκάρντα έχει δημιουργηθεί με στόχο την τήρηση της δημόσιας τάξης εντοπίζοντας παρεκκλίνουσες συμπεριφορές.

Η χώρα φέρεται να αντιμετώπισε δύσκολες καταστάσεις που απείλησαν πολίτες και το κράτος. Υπό αυτή την απειλή, τέθηκε σε ισχύ ο Νόμος Έκτακτης Ανάγκης, ο οποίος ψηφίστηκε από το ΚΕΕ (Κόμμα Εθνική Ένωση), ώστε να εξασφαλιστεί η σταθερότητα.

Όταν η Γκάρντα θα αναζητήσει τον Λάρι η Άιλις θα νιώσει τον κίνδυνο και τον φόβο να τρυπώνει στο σπίτι τους μαζί με τη σκιά που ρίχνουν οι δύο αστυνομικοί όταν τους ανοίγει την πόρτα του. Ο Λάρι ξαφνικά θα εξαφανιστεί. Όσες προσπάθειες εντοπισμού του κι αν έκανε η Άιλις κατέληξαν σε αδιέξοδο. Εικάζει πως βρίσκεται φυλακισμένος, ίσως σε κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Θα βρεθεί μόνη με τα τέσσερα παιδιά τους που βιώνουν μια πραγματικότητα απώλειας κάθε σταθερότητας. Ο  κόσμος τους ανατρέπεται και σταδιακά καθετί που θεωρούσαν δεδομένο αποδομείται. Στην ίδια πόλη ζει και ο πατέρας της Άιλις, Σάιμον. Μετά το θάνατο της μητέρας της, η Άιλις φροντίζει τον Σάιμον ο οποίος τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει συμπτώματα άνοιας.

Η κλιμακούμενη ένταση στη χώρα θα οδηγήσει σε έκρυθμες καταστάσεις. Μερίδα των πολιτών θα εναντιωθεί. Ένα σώμα ανταρτών θα σχηματιστεί κι ο εμφύλιος πόλεμος είναι  γεγονός. Η Άιλις, έχοντας χάσει τα ίχνη του συζύγου της, πρέπει να αντιμετωπίσει την ένταξη του πρωτότοκου γιου τους στους αντάρτες και τη μετέπειτα δική του εξαφάνιση. Το Δουβλίνο έχει μεταμορφωθεί σε εμπόλεμη ζώνη. Τα είδη πρώτης ανάγκης λιγοστά. Ακόμη και το νερό δυσεύρετο. Παντού γύρω τους καραδοκεί ο θάνατος. Η Άιλις καλείται να αποφασίσει αν θα παραμείνει στη ζώνη του πυρός, ελπίζοντας στην επιστροφή του Λάρι και του Μαρκ, ή αν θα φροντίσει για την ασφάλεια των τριών μικρότερων παιδιών της και του ηλικιωμένου Σάιμον.

Διαβάζοντας το μυθιστόρημα του Paul Lynch συνειρμικά γίνεται η σύνδεσή του με παλαιότερα μυθιστορήματα που πραγματεύονταν την εμφάνιση δικτατορικών/απολυταρχικών καθεστώτων. Εμβληματικά έργα όπως το 1984 του George Orwell, το Brave new world του Aldous Huxley, το Fahrenheit 451 του Ray Bradbury. Πρόκειται για δυστοπικά μυθιστορήματα που αναφέρονταν σε ένα μακρινό δυσοίωνο μέλλον και αποδείχθηκαν προφητικά σε μεγάλο βαθμό. Η μυθιστορία του Lynch δεν έχει το στοιχείο της δυστοπίας καθώς αφορά κοινωνίες και πολιτικά συστήματα που εδώ και δεκαετίες απαντάμε σε όλο τον κόσμο. Η άνοδος του φασισμού παγκοσμίως και η εμφάνιση του Covid 19 πυροδότησαν εξελίξεις που κατέλυσαν δημοκρατικά δικαιώματα.

Βασισμένο στην πραγματικότητα, το μυθιστόρημα του Lynch δείχνει πόσο εύκολα μπορεί μια δημοκρατία να μετατραπεί σε δικτατορία. Παρουσιάζει τη μεθοδολογία που εφαρμόζεται απο φασιστικά καθεστώτα ώστε να επιτευχθεί μέσω της προπαγάνδας, της δημιουργίας φόβου, αστάθειας και ανασφάλειας, η εκχώρηση από τους ίδιους τους πολίτες βασικών δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών. Δεν επιχειρεί να δημιουργήσει προσδοκία και αγωνία στον αναγνώστη, ούτε έχει το ρόπο της ππροφητείας. Αντίθετα, προειδοποιεί και υπενθυμίζει.. Όποιος παρακολουθεί επικαιρότητα γνωρίζει τι θα επακολουθήσει, ποια θα είναι η εξέλιξη στην πλοκή.

Ο ποιητικός του λόγος και ο επιδέξιος χειρισμός της γλώσσας δημιουργεί το απόλυτο αίσθημα ενός υφέρποντα κλιμακούμενου κινδύνου που καταλαμβάνει τους πρωταγωνιστές και ολόκληρη τη χώρα.

Χωρίς το αναμενόμενο να αφαιρεί από την λυρικότητα της αφήγησης, η  απουσία στοιχείων καινοτομίας και πρωτοτυπίας δύσκολα θα καθιερώσουν το εν λόγω μυθιστόρημα ως διαχρονικό λογοτεχνικό έργο. Παραμένει όμως σημαντικό λόγω του αφυπνιστικού του χαρακτήρα.

“…αν αλλάξουν αυτοί που έχουν τον έλεγχο των θεσμών, αλλάζουν αυτοί που έχουν τον έλεγχο των γεγονότων, αλλάζει η δομή της πίστης, ο έλεγχος αυτού για το οποίο όλοι συμφωνούμε, είναι απλό, Άιλις, πολύ απλό, η Ένωση αυτό κάνει, προσπαθεί ν’ αλλάξει αυτό που εσύ κι εγώ ονομάζουμε πραγματικότητα, θέλει να το θολώσει, σα να ‘τανε νερό, αν πεις πως ένα πράγμα είναι ένα άλλο, κι αν το πεις ξανά και ξανά πολλές φορές, στο τέλος έτσι θα ‘ναι, κι αν συνεχίσεις να το λες, ο κόσμος θα το δεχτεί, θα πει έτσι είναι, αυτή είναι η αλήθεια – δεν είναι καινούργιο αυτό, όχι ασφαλώς, καθόλου καινούργιο, αλλά τώρα το βλέπουμε να συμβαίνει γύρω μας, με τα μάτια μας και όχι μέσα στα βιβλία.”

Η κυβέρνηση του ΚΕΕ εκμεταλλεύτηκε την ανασφάλεια των πολιτών, όταν προέκυψε η απειλή που αντιμετώπισε η χώρα, ώστε να προχωρήσουν στην σταδιακή μεταβολή του πολιτεύματος σε δικτατορία. Εφαρμόζοντας την πάγια και συνήθη τακτική του διαίρει και βασίλευε προκαλούν εθνικό διχασμό. Ο Τύπος και ο δικαστικός κλάδος φιμώνονται, οι επικοινωνίες παρακολουθούνται, πολίτες εξαφανίζονται.

Η Άιλις προσπαθεί να διατηρήσει την οικογένεια ενωμένη, δεν αντέχει τη σκέψη της φυγής, της εγκατάλειψης της οικογενειακής εστίας. Ελπίζει στην επιστροφή του Λάρι και του Μαρκ, στην δικαίωση του αγώνα τους. Θα ήθελε να ξυπνήσει από τον εφιάλτη που τόσο πόνο της προκαλεί και που θα της προκαλέσει τη μεγαλύτερη οδύνη.

Ο Lynch επιλέγει να τοποθετήσει στον πυρήνα της αφήγησής του την Άιλις. Το μέλος εκείνο της κοινωνίας που είναι  εργαζόμενη, σύντροφος, μητέρα, τροφός, φροντίστρια, κόρη. Ενσαρκώνει όλους τους ρόλους της σύγχρονης γυναίκας. Είναι ο συνεκτικός ιστός του κοινωνικού κυττάρου της οικογένειας, ο συνδετικός κρίκος που εξασφαλίζει τη συνοχή και την ισορροπία.

Στον Σάιμον βλέπουμε τη μνήμη που  χάνεται μαζί με τη δημοκρατία και τα κεκτημένα δικαιώματα. Στο παρόν έχει παρεισφρήσει η αβεβαιότητα και το μέλλον φαντάζει επισφαλές και ζοφερό.

Αυτό που μοιάζει μακρινό και απίθανο μπορεί ανά πάσα ώρα να γίνει η δική μας πραγματικότητα. Η πιθανότητα να γίνει η ζωή μας όμοια με αυτή ανθρώπων που δυστυχούν σε πολλά μέρη του πλανήτη μοιάζει μηδαμινή και συνέπεια αυτού είναι να υποτιμούμε τον κίνδυνο όταν εμφανίζεται.

“Άιλις, άκουσέ με, ηρέμησε, η Γκάρντα είναι η Γκάρντα, δεν είναι η Στάζι, απλά πιέζουν όσο μπορούν, για να μας αναγκάσουν να κάνουμε πίσω, είμαστε δεκαπέντε χιλιάδες άνθρωποι και η κυβέρνηση ανησυχεί, αλλά δεν μπορούν να απαγορεύσουν μια πορεία δημοκρατική, θα το δεις.”

Το τραγούδι του Προφήτη, του γητευτή που μαγνητίζει και παραπλανά εξαπατώντας με την προπαγάνδα του, αναβιώνει τον μύθο του Αυλητή του Χάμελιν που με το τραγούδι του παρασύρει στο θάνατο τα θύματά του.

Ο Lynch μας υπενθυμίζει πως πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν αυλητές και πως όταν το κακό υπάρχει στη γειτονιά σου περίμενέ το και στην πόρτα σου.

Paul Lynch

 

Λίγα λόγια για το συγγραφέα:

Ο Paul Lynch είναι ο βραβευμένος με Booker συγγραφέας πέντε μυθιστορημάτων: PROPHET SONG, BEYOND THE SEA, GRACE, ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΧΙΟΝΙ και ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ ΤΟ ΠΡΩΙ.

Το ντεμπούτο του μυθιστόρημα RED SKY IN MORNING δημοσιεύτηκε με κριτικούς και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού το 2013. Ήταν φιναλίστ για το γαλλικό Prix du Meilleur Livre Étranger (Βραβείο Καλύτερου Ξένου Βιβλίου) και ήταν υποψήφιο για το Prix du Premier Roman (Πρώτο Μυθιστόρημα Βραβείο). Στις ΗΠΑ, ήταν το Βιβλίο του Μήνα του Amazon.com και εμφανίστηκε στο NPR’s All Things Considered, όπου ο Lynch χαιρετίστηκε ως “ένας δαμάσκηνος νεαρός δάσκαλος”. Ήταν βιβλίο της χρονιάς στους The Irish Times, στο The Toronto Star, στην Irish Independent και στην Sunday Business Post.

Το ΜΑΥΡΟ ΧΙΟΝΙ (2014) ήταν το Βιβλίο του Μήνα της Amazon.com. Στη Γαλλία κέρδισε το βραβείο γαλλικών βιβλιοπωλών Prix Libr’à Nous για το καλύτερο ξένο μυθιστόρημα και το εναρκτήριο Prix des Lecteurs Privat. Προτάθηκε για το Prix Femina και το Prix du Roman Fnac (Βραβείο μυθιστορήματος Fnac). Χαιρετίστηκε ως «αριστουργηματικό» από τους The Sunday Times, «αγριό και εκπληκτικό» από το The Toronto Star και εμφανίστηκε στο NPR’s All Things Considered όπου ο Alan Cheuse είπε ότι η γραφή του Lynch βρέθηκε «κάπου ανάμεσα σε αυτό του ποιητή Νόμπελ Seamus Heaney και του Cormac McCarthy». .

Το GRACE εκδόθηκε το 2017 με τεράστια διεθνή αναγνώριση. Η Washington Post αποκάλεσε το βιβλίο, «ένα συγκινητικό έργο λυρικής και ενίοτε παραισθησιολογικής ομορφιάς… που μοιάζει με υβρίδιο του «Τα σταφύλια της οργής» του Τζον Στάινμπεκ και του «Ο δρόμος» του Κόρμακ ΜακΚάρθι. Κέρδισε το Kerry Group Ιρλανδικό Μυθιστόρημα της Χρονιάς και προκρίθηκε για το Βραβείο Walter Scott και το Διεθνές Βραβείο William Saroyan. Στη Γαλλία προκρίθηκε για το Prix Jean Monnet για την Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, μεταξύ άλλων βραβείων. Ήταν βιβλίο της χρονιάς στους Guardian, Irish Independent, Kirkus and Esquire, Staff Pick στο The Paris Review και Editors’ Choice στο Book Review των New York Times.

Το BEYOND THE SEA δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2019 με μεγάλη αποδοχή από τους κριτικούς στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία, την Αυστραλία και τις ΗΠΑ. Η Wall Street Journal χαρακτήρισε το βιβλίο «μαγευτικό». Ο Guardian χαρακτήρισε το βιβλίο «τρομακτικό αλλά όμορφο», ενώ οι Sunday Times ανέφεραν ότι είχε «απήχηση του Μέλβιλ, του Ντοστογιέφσκι και του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ». Επιλέχθηκε ως βιβλίο της χρονιάς στην Irish Independent από τον Σεμπάστιαν Μπάρι ο οποίος χαρακτήρισε το βιβλίο «αριστοκρατικό». Το 2021, δημοσιεύτηκε με μεγάλη αναγνώριση στη Γαλλία, όπου κέρδισε το Prix Gens de Mers 2022.

Το PROPHET SONG εκδόθηκε προς ενθουσιασμό τον Αύγουστο του 2023 και κέρδισε το Βραβείο Μπούκερ καθώς και προκρίθηκε για το An Post Irish Novel of the Year. Η κριτική επιτροπή του Βραβείου Μπούκερ χαρακτήρισε το μυθιστόρημα «ψυχοθραυστικό… πραγματικά αριστοτεχνικό έργο». Ο John Boyne στο Sunday Independent αποκάλεσε το Prophet Song «εντελώς πρωτότυπο». Ο Observer χαρακτήρισε το βιβλίο «ένα κρίσιμο βιβλίο για τη σημερινή μας εποχή… λαμπρό, στοιχειωμένο». Το TLS το αποκάλεσε «βροντικά ισχυρό». Ο Guardian το χαρακτήρισε «επείγουσα, σημαντική ανάγνωση». Η Literary Review χαρακτήρισε το βιβλίο «ένα αριστοτεχνικό μυθιστόρημα». Ο Ρον Τσαρλς στην Washington Post αποκάλεσε το βιβλίο «προφητικό αριστούργημα».

Ο Paul Lynch γεννήθηκε στο Limerick το 1977, μεγάλωσε στο Co Donegal και ζει στο Δουβλίνο. Το 2024 διορίστηκε Distinguished Writing Fellow στο Πανεπιστήμιο Maynooth και εξελέγη στο Aosdána, το οποίο τιμά καλλιτέχνες που έχουν κάνει εξαιρετική συνεισφορά στις δημιουργικές τέχνες στην Ιρλανδία.

Βραβεία & υποψηφιότητες:

2024: Ευρωπαϊκό Βραβείο Strega: Επιλεγμένος κατάλογος

2023: Βραβείο Booker: Νικητής

2023: An Post Irish Novel of the Year: Shortlisted

2022: Prix Gens de Mers: Νικητής

2020: Λογοτεχνικό Βραβείο Ireland Francophonie Ambassadors: Νικητής

2019: Βραβείο Jean Monnet για την Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία: Επιλεγμένη λίστα

2019: Prix Littérature Monde: Επιλεγμένη λίστα

2019: Grand Prix de L’Héroïne: Επιλεγμένη λίστα

2018: Kerry Group Ιρλανδικό Μυθιστόρημα της Χρονιάς: Νικητής

2018: The Walter Scott Prize for Historical Fiction: Shortlisted

2018: Το Βραβείο Γουίλιαμ Σαρογιάν για τη Διεθνή Συγγραφή: Επιλεγμένο

2016: Prix Libr’à Nous για το καλύτερο ξένο μυθιστόρημα: Νικητής

2016: Prix des Lecteurs Privat: Νικητής

2016: Λογοτεχνικό βραβείο Ireland Francophonie Ambassadors’ Literary Award: Shortlisted

2015: Prix Femina: Longlisted

2015: Prix du Roman Fnac: Longlisted

2014: Prix du Meilleur Livre Étranger (Βραβείο Καλύτερου Ξένου Βιβλίου): Επιλεγμένος

2014: Prix du Premier Roman (Πρώτο Βραβείο Μυθιστορήματος): Longlisted

2013: Bord Gais Ιρλανδικά βιβλία της χρονιάς: Επιλεγμένα

[πηγή: paullynchwriter.com]