«Έπρεπε να τον αφήσει ελεύθερο να κάνει το ταξίδι του»

Γράφει η Μαρία Παρ. Σταθέα // *

Για το μυθιστόρημα της Κατερίνας Γυφτάκη «Ταξιδιώτες της βροχής», εκδ. Χάρτινη Πόλη

Συνήθιζα, ως φιλόλογος, να παροτρύνω τους μαθητές μου να διαβάζουν  και  εξωσχολικά βιβλία και λογοτεχνία – εκτός από τα σχολικά εγχειρίδια –. Παρ’ όλα αυτά, αν μετά τις πρώτες 25-30 σελίδες ανάγνωσης δεν τους προσείλκυε ένα βιβλίο, τους συμβούλευα, να το εγκαταλείπουν, για να μην κινδυνεύσουν να μισήσουν όλα τα βιβλία που γράφονται. Παίρνοντας όμως στα χέρια το μυθιστόρημα της Κατερίνας Γυφτάκη «Ταξιδιώτες της βροχής», των εκδόσεων «Χάρτινη Πόλη», πρέπει να ομολογήσω ότι μου κίνησε το ενδιαφέρον και απορρόφησε τη σκέψη μου από τις πρώτες κιόλας πέντε σελίδες του.

Oι «Ταξιδιώτες της βροχής» είναι για ένα καλογραμμένο έργο, με γλώσσα απλή καθομιλούμενη, που ρέει σαν φρέσκο νερό, σαν τα καθάρια νερά της βροχής και της θάλασσας που αναφέρονται σ’ αυτό. Καθαρή σκέψη, ενδιαφέρουσα βασική υπόθεση και εντυπωσιακές παράπλευρες ιστορίες των προσώπων που εμπλέκονται σ’ αυτήν. Το ύφος χαρακτηρίζεται από ρομαντική διάθεση και σε κάποια σημεία φθάνει να γίνεται ρεαλιστικό και δραματικό. Οι διάλογοι μεσολαβούν στην αφήγηση με απόλυτη φυσικότητα και βρίσκονται σε πλήρη συνάφεια με τους ήρωες του μυθιστορήματος, ενώ οι χαρακτήρες των προσώπων παρουσιάζονται απόλυτα συμβατοί με το περιβάλλον, όπου περιγράφεται ότι ζουν. Η συγγραφέας ιχνηλατεί κάθε σημείο της προσωπικότητάς τους, προχωρώντας στο βάθος της ανθρώπινης ψυχής με προσοχή και τρυφερότητα, τηρώντας εκεί που πρέπει το μέτρο.

Η συγγραφέας επίσης πετυχαίνει ώστε όλα μέσα στο βιβλίο να διατηρούνται σε μιαν αξιοζήλευτη ισορροπία: καταιγίδες, πόλεμος, λυγμοί, τραγωδίες, πάθη και θάνατος εναλλάσσονται ισόρροπα με  νηνεμία, γαλήνη, ενθουσιασμό και ευτυχισμένες στιγμές. Παρασύρεται κανείς σ’ έναν κόσμο παράξενα όμορφο, ανάμεσα σε βουνά και θάλασσες, ειδυλλιακά τοπία με πρόσχαρες ανατολές, με ρομαντικά ηλιοβασιλέματα στις ουαλικές ακτές και απόκοσμες βραδιές στα μισοφώτιστα σοκάκια του Στρασβούργου ή της μακρινής Σαγκάης. Ταλαντεύεται ο αναγνώστης ανάμεσα στις ενοχές των προσώπων της ιστορίας και στην απελευθέρωσή τους από όσα τους ταλανίζουν. Άλλοτε νοιώθει πως πλησιάζει και πρόκειται να αναδυθούν μπροστά του οι θαλασσοδαρμένοι πειρατές του Μεσαίωνα, τα κάστρα και οι θρύλοι των ιπποτών ή κάποιος πολιτισμός της εξωτικής Άπω Ανατολής.

Προσωπικά ως αναγνώστρια χάθηκα μέσα στον μαγικό τρόπο που παρουσιάζει ή ερμηνεύει τα πράγματα η συγγραφέας συνδυάζοντας το φανταστικό με τα πραγματικά ιστορικά στοιχεία, στοιχεία που αποκαλύπτουν άγνωστες ζωές ανθρώπων και εφιαλτικές στιγμές από τις τύχες μακρινών λαών στην άλλη άκρη του κόσμου λίγο πριν την έναρξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Η ίδια βέβαια διατυπώνει τις σκέψεις πως ο φανταστικός κόσμος εμπεριέχει τον πραγματικό και το αντίθετο, πως οι άνθρωποι, εμείς, λειτουργούμε σαν ένα ηλεκτρομαγνητικό κύκλωμα λόγω της ύπαρξης τεράστιων μαγνητικών πεδίων γύρω μας, πως οι ιστορίες των συγγραφέων είναι μικροί σπόροι, μερικοί από τους οποίους ανθίζουν και πως κάποια όνειρα ίσως μετατρέπονται σε θαλάσσια κύματα!

Βαθειά συναισθηματική φόρτιση κυριαρχεί σε όλο το μυθιστόρημα, καθώς το χαρακτηρίζουν εκρήξεις συναισθημάτων. Ο  εσωτερικός κόσμος των προσώπων περιγράφεται παντού εντυπωσιακά και επιτυχημένα. Οι ήρωες του μυθιστορήματος ακροβατούν ανάμεσα σε αντιθετικά συναισθήματα αγωνίας και ανακούφισης, χαράς και απελπισίας, ελπίδας, ματαίωσης και απογοήτευσης. Βιώνουν τις διαβαθμίσεις ενδιαφέροντος, επιθυμίας, λαχτάρας, πόθου, ερωτικού πάθους, ανιδιοτελούς αγάπης, λατρείας, εμπιστοσύνης, πίστης, αφοσίωσης και αυτοθυσίας. Μια συγκλονιστική ευαισθησία και μαζί δομημένη σκέψη παρουσιάζονται σχεδόν μέσα από κάθε κεφάλαιο, έτσι που να σε αποζημιώνει η ανάγνωση, ενώ η αγάπη και ο έρωτας αποτυπώνονται με τον πιο γλυκό και ανάλαφρο τρόπο, χωρίς τίποτε το προκλητικό στην κάθε περιγραφή αλλά με περιγραφές όπου ο έρωτας καταλήγει σε τραγούδι, απελευθέρωση και αναζήτηση ζωής.

Ένα άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο στο μυθιστόρημα είναι οι εξαιρετικές περιγραφές που κάνει η Κατερίνα Γυφτάκη. Μέσα από αυτές, που είναι μικρές σε έκταση και καίριες κάθε φορά, ώστε να μην αποδυναμώνουν την πλοκή μα να εντείνουν το ενδιαφέρον για την συνέχεια, παρακολουθεί κανείς όλες τις αισθήσεις να εκτοξεύονται και να βρίσκονται σε επιφυλακή, να αναλύονται και να ‘ανθίζουν’ σαν πολύφυλλο άνθος. Όραση, ακοή, γεύση, όσφρηση, αφή εκφράζονται ποικιλότροπα: Τα χρώματα του ορίζοντα κάθε στιγμή της μέρας, το βαθύ μπλε της νυχτερινής Ουαλίας, τα μάτια με το χρώμα από κυκλάμινα στη βροχή, τα χρυσαφένια κύματα που στέλνει η θέρμη του ήλιου, τα παιχνιδίσματα του φεγγαριού στις πλαγιαστές στέγες των σπιτιών του Στρασβούργου, τα μουντά περιγράμματα των νησιών σαν φαντάσματα που πλησιάζουν στην παραλία, τα χρώματα και οι ήχοι της καταιγίδας, οι ριπές των ανέμων, τα ξυλιασμένα δάχτυλα από τη θύελλα, οι μουσικές από βιολιά και οι κέλτικες μελωδίες, οι ήχοι των γλάρων πάνω από τη θάλασσα, το άρωμα από τις ανθισμένες κερασιές, η ευωδιά της μυρωμένης νύχτας και της θάλασσας που αποσύρεται με την άμπωτη, η ασημένια καταχνιά του απογεύματος, τα χρώματα της δύσης που λυώνουν σαν ηφαιστειακή λάβα, το είδωλο της κοπέλας στον ξύλινο θολό καθρέφτη, η βροχή σαν μια θάλασσα από χειροκροτήματα στο τέλος μιας συναυλίας,  τα χρώματα της ζωής, η γεύση του φιλιού των ερωτευμένων, η υγρή αίσθηση ποίησης στην ατμόσφαιρα… Ανεπανάληπτες εικόνες, ευρηματικές μεταφορές και παρομοιώσεις, που επιβεβαιώνουν αυτό που σε κάποιο σημείο η Κατερίνα Γυφτάκη τονίζει: «τίποτα δεν μένει κρυφό υπό το βλέμμα του συγγραφέα … γιατί οι συγγραφείς εκπαιδεύονται στην παρατήρηση…»

Και η συγγραφέας σαν αγαθό ξωτικό με υπερφυσική δύναμη, σαν ένα έξοχο πλάσμα εξωπραγματικό, μια ύπαρξη αέρινη που περιβάλλει και κατέχει τον κόσμο γύρω της, μοιάζει να γνωρίζει, να περνά πάνω από πράγματα, τοπία, πρόσωπα, καταστάσεις και να μας φέρνει σε επικοινωνία μαζί τους με τον πιο αναπάντεχο τρόπο, συνδέοντας και συνέχοντας τον ορατό και τον αόρατο κόσμο με τις σιωπές και τα μυστικά των σπιτιών και των παραμυθιών τους.

Συχνές μέσα στο βιβλίο και οι αναφορές σε μεταφυσικά θέματα. Στον μυστικό κήπο των σκέψεων της συγγραφέως, ο θάνατος φαίνεται να παίζει το δικό του τραγικό παιχνίδι και να απασχολεί σε διάφορα σημεία την Κατερίνα Γυφτάκη. Αποφαίνεται πως ο θάνατος είναι ένα ταξίδι αλλά το όλο ζήτημα είναι το πώς θα τον αποτρέψουμε όσο μπορούμε. Και ακόμα, με μεταφυσική βεβαιότητα η συγγραφέας τονίζει πως κάποτε θα συναντηθούν οι ζωντανοί με τους αγαπημένους νεκρούς: «έπρεπε να τον αφήσει ελεύθερο να κάνει το ταξίδι του. Κάποια μέρα θα του το εξηγούσε από κοντά». Και γι’ αυτό πιθανόν η νεκρή αδερφούλα στο μυθιστόρημα ζητά να την αφήσουν να φύγει χωρίς να την τυραννά η απεγνωσμένη σύνδεση με τον γήινο κόσμο, ενώ οι ψυχές των ναυτικών – σύμφωνα με την συγγραφέα – μοιάζουν να αντιφεγγίζουν τη νύχτα σαν φαναράκια ανάμεσα στα κύματα της φουρτουνιασμένης θάλασσας.

Μέσα σε όλον τον προβληματισμό και τις μεταφυσικές ανησυχίες εμπλέκεται το κυρίαρχο ζήτημα των αναμνήσεων, που απασχολούν επίσης την Κατερίνα Γυφτάκη. Αναμνήσεις πικρές και οδυνηρές, δυνατότερες κι απ’ τον θάνατο, που στοιχειώνουν το άτομο και το καταδικάζουν να θυμάται χωρίς να μπορεί ούτε η ζωή να τις νικήσει, κι άλλες, γλυκές και πολύτιμες, που αναβιώνουν το όμορφο παρελθόν, περνούν σε μια ξεχωριστή νοητή σφαίρα και μένουν αγαπημένες κι αναλλοίωτες, καθώς ο κόσμος προχωρεί και αλλάζει. Μας λέει η συγγραφέας μέσω της ηρωίδας της: «πολλές φορές σκέφτομαι πως, παρ’ όλο που έχω τόσες αναμνήσεις εδώ, το αληθινό μου σπίτι πλέει ακόμη σε μια σχεδία κάπου στα βάθη μιας απέραντης θάλασσας. Έχω πια εξοικειωθεί με την ιδέα ότι τίποτα δεν θα είναι ξανά το ίδιο. Ό,τι χάθηκε, χάθηκε για πάντα. Οι παιδικές μου εικόνες δεν είναι παρά διάφανα φαντάσματα, μακρινές αγαπημένες σκιές, που πασχίζω να κρατήσω, αν και μου ξεγλιστρούν τόσο εύκολα, που τρομάζω μήπως τις χάσω μια μέρα ολότελα …». Και αλλού πάλι: «καμιά φορά, συνήθως μεσημέρι, ξαπλώνω στο κρεββάτι μου, κλείνω τα μάτια μου και εισπνέω αναμνήσεις. Έχουν τη δική τους μυρωδιά η καθεμιά. Αρώματα βανίλλιας, κέδρου, βασιλικού…».

Κατερίνας Γυφτάκη

Υποθέτει κανείς ότι μέσα στο έργο της συγγραφέως περνούν αδιόρατα και αντικατοπτρίζονται δικά της βιώματα, αυτοβιογραφικά στοιχεία και νοήματα, πραγματικά ή μεταφυσικά, – ζω με τις λέξεις και τις σκέψεις, γράφει για την Φοίβη του έργου της, – ζητήματα που την έχουν προβληματίσει, έχουν κατασταλάξει μέσα της, έχουν τακτοποιηθεί κι έχουν γίνει γι’ αυτήν πεποιθήσεις ή ιερές αναμνήσεις, πράγματα που τα έχει πλέον εκλογικεύσει, που δεν την εγκαταλείπουν ποτέ αλλά και που ίσως δεν την πονούν πολύ πια και δεν θέλει να τα λησμονήσει. Μέσα από τους «Ταξιδιώτες της βροχής» και τα νάματα που σταλάζουν, λοιπόν, βγαίνουν ανακουφισμένοι ψυχικά όχι μόνον οι ήρωες της ιστορίας αλλά και οι αναγνώστες – και γιατί όχι και η ίδια η συγγραφέας –, απαλλαγμένοι όλοι από κάθε είδους δύσκολες καταστάσεις και δεινά, έχοντας σχεδόν κερδίσει την αριστοτελική ‘κάθαρση’.

Έτσι, η ολοκλήρωση της ανάγνωσης  αφήνει μια πληρότητα, μια γεύση ανακουφιστική και ονειρεμένη στον αναγνώστη μαζί με την ευχαρίστηση για το καλό, το αισιόδοξο τέλος, το κλασικό «happy end», που υπάρχει και στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα και που συχνά όλοι έχουμε ανάγκη και επιζητούμε όχι μόνο στα βιβλία αλλά και στις ζωές μας.

Καταλήγοντας, θεωρώ ότι σε αυτό το έργο της, στους «Ταξιδιώτες της βροχής», η Κατερίνα Γυφτάκη, ζυγίζοντας στον γραπτό της λόγο την φαντασία με την πραγματικότητα, με το τάλαντο που την διακρίνει και την εξαιρετική της έμπνευση, μπορεί να μας δίνει έργα υψηλής λογοτεχνικής αισθητικής και αξίας.

Προσωπική εξομολόγηση: αν και κατά καιρούς έχω διαβάσει σε λίγες μόνο ώρες μιας μέρας πάμπολλες σελίδες ενός βιβλίου, στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα επιβράδυνα ηθελημένα και συστηματικά την ανάγνωση, γιατί γευόμενη την ομορφιά του καλού πεζού λόγου, δεν ήθελα να το τελειώσω γρήγορα, καθώς ένοιωθα να αιχμαλωτίζομαι από το έργο και βυθιζόμουν στο γοητευτικό σύμπαν της γραφής του.

* Η Μαρία Σταθέα, με καταγωγή από την Καλαμάτα, είναι φιλόλογος-συγγραφέας, μέλος της Ένωσης Μεσσηνίων Συγγραφέων (Ε.Μ.Σ.), της Διεθνούς Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών (Δ.Ε.Ε.Λ.) και εκλεγμένο τακτικό μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών (Ε.Ε.Λ.). Έχει εκδώσει μέχρι σήμερα δώδεκα βιβλία (ποίηση, λαογραφικά, περιβαλλοντικά, παιδικά), ενώ έχει συμμετοχή με έργα της σε πολλούς συλλογικούς τόμους.