Ταξιδεύοντας στο ίδιο κουπέ

Γράφει ο Τάσος Αγγελίδης- Γκέντζος //

Νόρα Πυλόρωφ – Προκοπίου «Συνένοχοι», εκδ. Ψυχογιός, σελ. 256

Για το μυθιστόρημα “Συνένοχοι” έχουν ειπωθεί και έχουν γραφεί αρκετά. Έχει διαβαστεί και αγαπηθεί από πολλούς αναγνώστες κι αυτό σαφέστατα είναι κάτι ευχάριστο και συνάμα ελπιδοφόρο για την ελληνική λογοτεχνία.

Δεν είναι αυτή η πρώτη του κριτική παρουσίαση!

Τι παραπάνω λοιπόν θα μπορούσα να προσθέσω εγώ σε αυτά… τα πολλά;

Θα προσπαθήσω να τις βάλω σε μια σειρά…

Διάβασα τους “συνένοχους” το καλοκαίρι που μας πέρασε. Θυμάμαι πως τότε το είχα κατατάξει στα “σκληρά” βιβλία. Και σήμερα πιστεύω πως είναι ένα σκληρό βιβλίο. Ένα βιβλίο λοιπόν… που δεν ήθελε να χαϊδέψει τα αυτιά των αναγνωστών, ένα βιβλίο που σεβόταν τον άνθρωπο και τις αξίες του, άρα και τον αναγνώστη.

Την υπόθεση του έργου και τους πρωταγωνιστές του τους είχα διαρκώς μέσα στο μυαλό μου για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ευρηματική η πλοκή του, η δράση δεν επέτρεπε να χαλαρώσουν οι αισθήσεις σου και να ξεστρατίσεις, πυκνό αφηγηματικά, πολύ καλά τα ελληνικά του, ζωντανός ο λόγος, οι χαρακτήρες – ήρωες ολοκληρωμένοι.

Με δυο κουβέντες ένα καλοδουλεμένο βιβλίο!

Σκληρό, αλλά καλοδουλεμένο! Ένα μυθιστόρημα, μέσα από το οποίο συναντάς την ευαισθησία και την αισθητική ιδεολογία της συγγραφέως!

Όταν η Νόρα μού πρότεινε να της το παρουσιάσω, της ζήτησα να μου δώσει ένα ακόμη βιβλίο για να το ξεφυλλίσω έτσι ώστε να είμαι έτοιμος για την παρουσίαση του στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Θεσσαλονίκης. Το δικό μου αφιερωμένο αντίτυπο το είχα αφήσει στην εξοχική μου κατοικία και η ανασφάλεια δεν μου επέτρεπε να το παρουσιάσω χωρίς να το ξαναδώ. Να του ρίξω μια ματιά ακόμη…

Σχεδόν δε χρειάστηκε. Οι σελίδες του βιβλίου γυρνούσαν και στο μυαλό μου καθόντουσαν αναπαυτικά οι εικόνες, οι ίδιες εικόνες με εκείνες του καλοκαιριού που μας πέρασε. Και πάνω τους… σκέψεις και προβληματισμοί. Οι ίδιες σκέψεις και οι ίδιοι προβληματισμοί! Και μετά σειρά είχαν τα αιχμηρά ερωτήματα… Τα ίδια αιχμηρά ερωτήματα!

Αναπάντητα ερωτήματα;

Μπορούν να απαντηθούν τα ερωτήματα, αν δεν υπάρξουν προτάσεις για κάποιες λύσεις;

Το μυαλό μου ταξιδεύει στο σήμερα.

Η αδιαφορία εξακολουθεί… να με λυπεί.

Θα με λυπεί και στο μέλλον!

Ο φανατισμός… με εξαγριώνει.

Και στο μέλλον θα με εξαγριώνει!

Το τυχαίο, αυτό που πιστεύουμε πως δε θα συμβεί ποτέ σε μας… με ξεπερνά. Δεν μπορώ να τα βάλω μαζί του!

Δεν μπορώ να προσεγγίσω φιλοσοφικά το τυχαίο με τον ίδιο τρόπο. Κάθε φορά μου παρουσιάζεται με άλλη μορφή, κάθε φορά μου κλείνει ειρωνικά το μάτι…

Τυχαίος ο χρόνος και ο τόπος;

Τυχαίος ο σκοπός και η αιτία;

Θυμήθηκα πως το καλοκαίρι στον Άγιο Λαυρέντη του Πηλίου, αυτό το έργο της Νόρας με είχε παραπέμψει… στον όρο “κοινωνιολογική φαντασία”. Οι συγγραφείς είναι γνωστό πως διαθέτουμε φαντασία! Και μπόλικη… Αυτή όμως η φαντασία – για την κοινωνιολογική μιλώ – είναι αλλιώτικη!

Και δεν έχει να κάνει η φαντασία αυτή με τον συγγραφέα, το βιβλίο, τον βιβλιοπώλη ή τον αναγνώστη, αλλά με τον άνθρωπο.

Η Νόρα φαίνεται πως αγαπά τον άνθρωπο!

Τον σέβεται!

Σαν να προσπαθεί να μας αναγκάσει να τον σεβαστούμε και εμείς.

Νόρα Πυλόρωφ – Προκοπίου

Λίγο έλειψε να αλλάξω τον ορισμό της… κοινωνιολογικής φαντασίας. Είχα συνδέσει λοιπόν το βιβλίο της Νόρας με την “κοινωνιολογική φαντασία”, δηλαδή με την ικανότητα των ατόμων να συνδέουν αυτό που συμβαίνει στην προσωπική τους ζωή με τα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα.

Εγώ συνέδεσα πράγματα που είδα στη δική μου ζωή και στις ζωές δικών μου ανθρώπων με τις σελίδες ενός βιβλίου, μέσα από τις οποίες ξεπηδούσαν τα ιστορικά γεγονότα του προηγούμενου αιώνα δίχως να κραυγάζουν για να κάνουν αισθητή την παρουσία τους και τα κοινωνικά γεγονότα επιμελώς καλυμμένα και την ίδια στιγμή ίσως επιμελώς ακάλυπτα.

Το βιβλίο έχει ιστορικά γεγονότα, αλλά και κοινωνικά… γεγονότα που με ταξίδεψαν αρκετά χρόνια πίσω.

Αρκετά χρόνια πίσω… στα δικά μου προεφηβικά χρόνια.

Κι εγώ κάποτε ταξίδεψα με ένα τρένο για τη Γερμανία!

Διαφορετικοί οι άνθρωποι μέσα στο κουπέ, στο τρένο…

Άλλες ιδεολογίες, άλλη αισθητική…

Διαφορετική η αισθητική αυτή από την αισθητική του αεροδρομίου!

Τότε υπήρχε μια χώρα που την έλεγαν Γιουγκοσλαβία…

Διαφορετική η οικογενειακή τους κατάσταση, οι τρόποι, οι ενδυματολογικές τους επιλογές αλλιώτικες, το άρωμα της αντίδρασης ίσως αλλότριο…

Κι όμως στα μεγάλα, στα σπουδαία, ίσως στα χυδαία… ο συμπεριφορισμός των ανθρώπων μάς εκπλήσσει.

Συνεννοούνται με τα μάτια οι συνένοχοι;

Μήπως μιλώ με γρίφους;

Όσοι διαβάσατε το ευρηματικό μυθιστόρημα της Νόρας Πυλόρωφ σίγουρα καταλαβαίνετε καλύτερα αυτά που κρύβονται κάτω από τα λόγια μου.

Επειδή κι εγώ γράφω, δε θα ήθελα σε μια κριτική παρουσίαση να σας αποκαλύψω το περιεχόμενο ενός βιβλίου.

Θα ξεκινήσω λοιπόν – επιτέλους θα ξεκινήσω – να σας περιγράφω κάποιες από τις σκέψεις του περασμένου καλοκαιριού.

Ο τίτλος είναι “Συνένοχοι” και όχι “Οι συνένοχοι”, παρόλο που ο τίτλος με το άρθρο θα μπορούσε να σταθεί και να περιγράψει – ίσως και ακριβέστερα – αυτά που ξετυλίγονται μέσα από τις σελίδες του παρόντος έργου. Ναι. Οι συνένοχοι στον συγκεκριμένο μύθο μπορεί να είναι μία γυναίκα με παιδιά, μια άλλη γυναίκα, ένας νεαρός άνδρας, ένας άλλος άνδρας…

Δεν έχουν σημασία τα ονόματα, ακόμα κι αν αυτά μας παραπέμπουν κάπου…

Η ονοματολογία του παρόντος έργου κινείται στα πρώτα επίπεδα μιας προσεκτικής ανάγνωσης.

Τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους οι συνταξιδιώτες, αλλά συνένοχοι!

Οι συνένοχοι σε ένα άλλο βιβλίο… σε μια άλλη στιγμή της καθημερινότητας θα μπορούσα να διορθώσω, άλλοι άνδρες και άλλες γυναίκες!

Πάλι δεν έχουν σημασία τα ονόματα.

Οι συνένοχοι στη ζωή… μπορεί και να διδάσκουν άθελά τους την ιστορία σε όλους εμάς…

Παραπάνω έκανα λόγο για συμπεριφορισμό…

Η συγγραφέας θεωρώ πως θέλησε με την παράληψη του άρθρου να μας προβληματίσει πάνω στο ερώτημα που πλανάται πάνω από τα κεφάλια μας: “μήπως τελικά όλοι εμείς είμαστε συνένοχοι… είμαστε οι συνένοχοι για όλα τα κακά που μας βασανίζουν στο εκάστοτε σήμερα;”

Γιατί μας βασανίζουν τα κακά…

Κάποιοι από μας θα αντιδράσουν…

“Συνένοχοι σε τι;” θα σπεύσουν να ρωτήσουν κάποιοι άλλοι. Κι αμέσως θα θελήσουν να ξεκαθαρίσουν τη θέση τους, ή να το πω και διαφορετικά… θα επιδιώξουν με δυο κοφτά λόγια να βγάλουν την ουρά τους από έξω.

Δε θέλουμε να λέμε πως είμαστε μέρος της μάζας, αλλά δεν είναι λίγες εκείνες οι φορές που προστατευόμαστε κάτω από τις βουβές φτερούγες της ομάδας…

Ο βουβός είναι με το μέρος κάποιου;

Μήπως η σιωπή είναι γειτόνισσα με την αποδοχή και είναι με το μέρος του ισχυρού;

Η μη θέση μήπως είναι η μέγιστη θέση που μπορεί να πάρει κάποιος;

Ο καθένας από εμάς μπορεί να σκεφτεί… καθώς διαβάζει τις σελίδες αυτού του εξαιρετικού μυθιστορήματος και να καταλήξει στα δικά του συμπεράσματα.

Πολλοί οι δρόμοι της ανάγνωσής του.

Κι έρχομαι πάλι στην “κοινωνιολογική φαντασία” και στις σκέψεις του καλοκαιριού. Συνδέω αυτά που συμβαίνουν στην προσωπική μου ζωή με γεγονότα ιστορικά και κοινωνικά.

Η δυναμική γραφή της Νόρας Πυλόρωφ είναι από μόνη της ένα γεγονός κοινωνικό. Η ίδια η συγγραφέας με τις αισθητικές της επιλογές και με τον έξοχο τρόπο με τον οποίο καταφέρνει να τις περάσει στο αναγνωστικό κοινό αναδύει… φέρνει στην επιφάνεια… την κοινωνικότητα και την επικοινωνία.

Μας δείχνει με τρόπο υποδειγματικό πως λειτούργησε μια κοινωνία απέναντι σε θέματα για τα οποία όφειλε να κραυγάσει.

Κάτω από μια πρώτη ανάγνωση κρύβεται μια δεύτερη και κάτω από τη δεύτερη μια τρίτη…

Εγώ σήμερα θέλησα να φτάσω στην πρώτη ανάγνωση…

Η δεύτερη θα ήθελε διπλάσιο χρόνο και η τρίτη τριπλάσιο…

Ο καθένας μας φτάνει μέχρι εκεί που μπορεί να αντέξει η συνείδηση και η μνήμη του.

Αυτός επιλέγει!

Αδιαφορία ή φόβος;

Φόβος ή αδιαφορία;

Ίσως και τα δύο μαζί;

Βλέπω κάτι που συμβαίνει στον διπλανό μου και δεν ενδιαφέρομαι; Ο καθένας μας – και σήμερα – έχει τα δικά του προβλήματα, ο καθένας από εμάς νοιάζεται για τα του οίκου του.

Οι πέντε πρωταγωνιστές είχαν τα δικά τους προβλήματα να λύσουν. Κι εμείς παλεύουμε καθημερινά με τα δικά μας! Κοινά τα προβλήματα μας…

Προβλήματα με τον σύζυγο ή με την σύζυγο, τα παιδιά, οικονομικές δυσκολίες, σχέσεις καλές, κακές, ουδέτερες… εκτός ή εντός γάμου, αλήθειες και ψέματα, υπερβολές, μικροπρέπειες… πάντα θα υπάρχουν.

Το ξέρουμε καλά πως υπάρχουν. Το σημαντικό είναι πώς καταφέρνεις να δώσεις όλα αυτά μέσα σε μία ιστορία; Να πετύχεις, ώστε να συγκινήσεις τον απέναντι δίχως ίχνος διδακτισμού, χωρίς να του κουνάς με νόημα το δάκτυλο!

Κι εμείς οι δάσκαλοι παρασυρόμαστε και κουνάμε συχνά το δάχτυλο.

Εκεί βλέπεις το ταλέντο του συγγραφέα. Να γίνονται ένα οι περιγραφές, οι αφηγήσεις και οι διάλογοι με την ιστορία σου και να νομίζεις πως όλα όσα διαβάζεις αποτελούν μια εξαιρετική αναπαράσταση της πραγματικότητας.

Να δεις τον εαυτό σου στα μάτια των ηρώων…

Η Νόρα τα καταφέρνει περίφημα σε όλα και της αξίζουν πολλά μπράβο!

Προχωρώ… Η ώρα περνά, θέλω να πω πολλά, έμεινα γύρω από έναν και μόνο άξονα και θεωρώ… πως ούτε με αυτόν έχω τελειώσει.

Σκέψεις… ενός πρώτου επιπέδου ανάγνωσης!

Κι αυτός που αδικείται κατάφορα πώς λειτουργεί; Είναι τόσο ανώτερος, ώστε να τα προσπεράσει όλα και να πάει παραπέρα; Πώς αντιδρά ένας άνθρωπος που χάνει την αξιοπρέπειά του και το δικαίωμα της επιλογής;

Είναι λογικό να θέλει να εκδικηθεί!

Και τα αρνητικά συναισθήματα έχουν κάποια λογική. Δεν έρχονται στα ξαφνικά και μας επισκέπτονται. Εμείς ή κάποιοι άλλοι προετοιμάζουμε την έλευσή τους.

Λέει η Νόρα στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: το ασυνείδητο δεν έχει χρόνους, ενεστώτα, παρατατικό, μέλλοντα. Έχει μόνο εικόνες.

Οι τύψεις έχουν εικόνες!

Να προσθέσω πως οι εικόνες αυτές είναι πολύχρωμες…

Κι αυτές οι εικόνες θέλω να πιστεύω πως δε φεύγουν τόσο εύκολα από τη μνήμη μας. Θέλω να το πιστεύω… Γιατί;

Αγαπώ τον άνθρωπο… όπως τον αγαπά και η Νόρα, πιστεύω βαθιά στον άνθρωπο και στις αξίες του.

Πολλά γεννούν το δέος, το μέγα δέος ο άνθρωπος γεννά!

Κι ο άνθρωπος εδώ είναι συγγραφέας με ονοματεπώνυμο!

Νόρα Πυλόρωφ – Προκοπίου!