«Σταλακτίτες είναι τα αποστάγματα στο σπήλαιο του πνευματικού και ψυχικού κόσμου»

Γράφει η Βίκυ Αναγνώστη // *

 

Ευαγγελία Ι. Δαμουλή, «Σταλακτίτες φωτο-γραφής». Εκδόσεις Κοράλλι, Αθήνα, Οκτώβριος 2023.

Ας παρατηρήσουμε πιο συγκεκριμένα τον κόσμο της αγαπητής ποιήτριας. Προσεγγίζοντας λοιπόν σημειολογικά  την ποιητική συλλογή “Σταλακτίτες φωτο-γραφής” βρέθηκα μπροστά σε ένα αναπάντεχο πλούτο εικόνων- λέξεων που με κατέπλησσε διαρκώς, καθώς το θησαύρισμα τους  εμπεριέχει έναν κόσμο που δεν σταματά στα όρια της καταγεγραμμένης ορατής πραγματικότητας, αλλά που ταξιδεύει και πέραν αυτού σε μία υπέρ πραγματικότητα, τον κόσμο του υπεραισθητού, είναι αυτό που εντάσσεται στον υπερρεαλισμό.

Ξεκινώντας από τον θαυμάσιο σε ευρηματικότητα και πρωτοτυπία τίτλο του βιβλίου νιώθουμε από την πρώτη στιγμή, ότι η ποιήτρια μάς εισάγει στον κόσμο της γνώσης, καθώς οι Σταλακτίτες είναι τα αποστάγματα αυτής στο σπήλαιο του πνευματικού και ψυχικού κόσμου, ενός κόσμου που διαμορφώνεται μέσα από τη λειτουργία και κατα-γραφή, όσων οι αισθήσεις προσλαμβάνουν και αποτυπώνουν ως  φωτό- γραφή.

Επιβεβαιώνεται περίτρανα μάλιστα εδώ η ρήση του αρχαίου μας ποιητή  Σιμωνίδη του Κείου ο οποίος αποκαλούσε. «Την μεν ζωγραφίαν ποίησιν σιωπώσαν, την δε  ποίησιν ζωγραφίαν λαλούσαν». Ας παρακολουθήσουμε αρχικά μέσα από κάποιους στίχους πως  καταγράφουν  οι αισθήσεις τις εικόνες, τις ζωγραφιές.  Στο ποίημα “Μαγική εικόνα” σελίδα 18 γράφει η ποιήτρια:

Άνοιξη//  κότσυφας στην καμινάδα/ τριανταφυλλιά στον κισσό/ πορτοκαλιάς και νερατζιάς αρώματα στις γειτονιές, τιτιβίσματα πουλιών//  χαρές στο πεύκο, κρυφτό στο γέρικο κορμό του ,πασχαλιά, Λουίζα, αγιόκλημα /// το ποδηλατάκι του Μπάμπη γύρω από το πηγάδι/ αναρριχήσεις στη συκιά, το κλάξον του γαλατά, το βράδυ, στο δρόμο ένα φράγκο η βιολέτα κλπ .

Εικόνες πολύχρωμες, εικόνες οπτικοακουστικές, οσφρητικές και ταυτόχρονα κινητικές που ξεκλειδώνουν τις μνήμες μας από έναν όμορφο κόσμο.

Υπέροχες λέξεις- εικόνες που” αναδύονται ως μικρούτσικες παιδίσκες”, όπως τις αποκαλεί ο υπερρεαλιστής ποιητής Αντρέας Εμπειρίκος. Μέσα λοιπόν από την αυτόματη γραφή των απροσδόκητων συνειρμών τής ποιήτριας κινητοποιούνται με τη σειρά τους οι δικοί μας συνειρμοί για να μας ταξιδέψουν σε έναν  οικείο κόσμο μετατοπίζοντας το συναισθηματικό φορτίο, για να νιώσουμε κι εμείς τους δικούς μας ψυχικούς κραδασμούς.

Η επιλογή αυτών  των λέξεων- εικόνων -συμβόλων συνδυάζεται άριστα με την πλούσια θεματολογία της συλλογής που περιλαμβάνει αφιερώματα και αναφορές σε σημαίνοντα πρόσωπα, στη μυθολογία με τους συμβολισμούς της, την ειρήνη, τον πόλεμο, την προσφυγιά, την πείνα, την ιστορία της Κύπρου, ενώ κάποια  άλλα η αγαπητή Λίτσα τα αφιερώνει στα  οικεία της πρόσωπα, τους γονείς, το σύζυγο, το γιο τους, αλλά και στον έρωτα, τη μοναξιά, τον φόβο, τον θάνατο, την υπαρξιακή αγωνία.

Υπάρχουν επίσης αναφορές σε τοπωνύμια φορτισμένα με βιώματα και ιστορικές μνήμες, όπου μπορεί κανείς να διακρίνει την επίδραση του ελληνικού και ευρωπαϊκού φιλοσοφικού στοχασμού.  Άλλοτε επί μέρους  τοπία ή στοιχεία της φύσης  καταδεικνύουν την αγάπη της για  αυτή, αλλά και ενίοτε λειτουργούν ως σύμβολα  συμμετέχοντας, σε δρώμενα ατομικά ή κοινωνικά.

Κι όλα ταύτα μέσα από την βιωματική αισθητοποίηση που εμείς προσλαμβάνουμε με την αντιληπτική μας ικανότητα και την ανάγουμε στο νοητικό  επίπεδο, γιατί όπως μας λέει ο Αριστοτέλης «κι αν κάποιος κάτι θέλει να αποδείξει σχετικά {με αυτό εννοεί το υπέρτατο αγαθό} μάλλον δεν πρέπει να μεταχειριστεί τα αθέατα πράγματα, αλλά για τα αφανή να μεταχειριστεί τα προφανή και για τα νοητά τα αισθητά».

Προς επίρρωση των παραπάνω ας δούμε κάποιους σχετικούς στίχους από τη σελίδα 12 στο ποίημα “Η ταυτότητα” που μιλάει για την Μάχη της Κρήτης, που έχει ως μότο τον στίχο “οι ήρωες περπατούν στα σκοτεινά» από το ποίημα του Γ.Σεφέρη. Γράφει η ποιήτρια:

«Είκοσι χρονών νέος // πολύ νέος, μονάκριβος γιος/ καινούργια η στολή γυαλιστερά τα κουμπιά/ φύλλο πορείας μακρινό πολύ μακρινό,.. φτάσατε…. συννέφιασε ο ουρανός//  με όπλα, ξύλα, αξίνες ,πέτρες αμυνθήκατε// τα χέρια σηκώσατε ψηλά και έπειτα το Οχυρό και γύρω-γύρω η θάλασσα // αλύπητα έκαιγε ο ήλιος» […]

Και στη σελίδα 14 γράφει με τίτλο «Το ψωμί»  για την πείνα στην διάρκεια του πολέμου του ’40 …διαβάζουμε τους στίχους:

” Γερανούς γέμισε ο ουρανός σκορπιούς η άμμος, κουρούνες τα γείσα των σπιτιών /Δύο μαγιών παιδάκι ο Απόστολος ξυπόλητος με το πάνινο τόπι του, Λαμπερός ο στρατιώτης.. ολοστρόγγυλο το ψωμί σαν της μάνας τα μάγουλα.

Μία λέξη ήξερε ψωμί ψωμί, μάνα δεν είχε// άπλωσε το χέρι ζήλεψε το ψωμί

μια μπότα του σημάδεψε το πρόσωπο κλωτσώντας την ψυχή ….»

Στη δίχως φλυαρίες ποίηση της αγαπητής Λίτσας Δαμουλή μπορούμε να έχουμε μία ή πολλές αναγνώσεις, μπορούμε να πετύχουμε μικρές ή μεγάλες ανακαλύψεις,. Αυτό βέβαια εξαρτάται  πάντα από το γνωστικό υπόβαθρο που διαθέτουμε. Μια μεγάλη ανακάλυψη ή αποκάλυψη για εμένα ήταν:

Στη σελίδα 55 όπου η ποιήτρια  αναφέρεται στη Νίκη του Παιωνίου του Μενδαίου, ένα άγαλμα αριστούργημα μεγάλων διαστάσεων που βρέθηκε στην αρχαία Ολυμπία και η ποιήτρια την προβάλλει ως τη Νίκη που μεταλαμπαδεύει το Ολύμπιο φως. Στην προκειμένη περίπτωση η Νίκη συνοδευόμενη μάλιστα από τον αετό δίνει την αλληγορική σημασία της τιθασεύσεως του πεπρωμένου. Ο τίτλος είναι «Στης αμυγδαλιάς τον τόπο»:

«Έτρεχαν ανέμελα σε πεύκα, κουκουναριές, κυπαρίσσια, ελιές, ο Ερμής και  η Νίκη, δρόμους πολλούς περπάτησαν σε πολιτείες και χωριά, από τον ήλιο πυρωμένα// νοτισμένα τον ιδρώτα τον ανθρώπων. Στην ανθισμένη αμυγδαλιά, σε ηφαιστείου τόπου ήρθαν, /// σε χέρια άξια και δυνατά το ιερό φως παρέδωσαν ελευθερώνοντας πλήθος περιστέρια.»

Και για τους νέους της εποχής της με εικόνες από την Γαλλία όπου έζησε σπουδάζοντας, διαβάζουμε στη σελίδα 47 με τίτλο «Άδεια παραμονής»:

«… bistro, γκαρσόνια με γκρεναντίν, κομψές κυρίες, κρουασάν, η Ιρέν με το καπέλο, η Συλβί στο σταθμό για Βαλάνσ-Μαρσέγι- Αιξ.

Στη σελ. 33  με τίτλο «Έξοδος κινδύνου» αναφέρεται στην αγωνιστικότητα των νέων στη Γαλλία και στην τρομοκρατική επίθεση στο Μπατακλάν.

Ευαγγελία Δαμουλή

Οι «Σταλακτίτες φωτο-γραφής» με λιτά εκφραστικά μέσα, χωρίς κραυγές, χωρίς εξάρσεις του βιωμένου πάθους, αλλά με δωρικότητα κλιμακώνουν την κινητικότητα, ώστε η εναλλαγή των εικόνων και στίχων να έχουν χαρακτηριστικά μιας κινηματογραφικής ταινίας που μόνο η φαντασία και η παντοδυναμία του ονείρου μπορούν να συναγωνιστούν. Η μεγάλη ποικιλία λοιπόν στην εικονοποιία δημιουργεί αυτό που ονομάζουμε λογοτεχνική σκηνογραφία. Το ποίημα στη σελ 50 αναφέρεται στους μακρινούς Οθωνούς με τίτλο, «Φωτεινή συντροφικότητα» όπου θίγεται το υπαρξιακό τοπίο της μοναξιάς, αλλά εμείς παρατηρούμε και την σκηνογραφία και ένα σχήμα ασύνδετο:

“Στην ανεμοδαρμένη κορυφή ανεμίζει ο φαροφύλακας/  σύντροφοι τα βράχια τα σπάρτα, τα καραγάτσια, οι φραγκοσυκιές, τα αγριοκούνελα, οι χελώνες τα  σαλιγκάρια, τα γεράκια, οι γλάροι. Με τα κιάλια ο φαροφύλακας στη στεριά αγναντεύει, φωτεινό σινιάλο στα πλοία στέλνει,// το φως με τον ήχο τους ανταποδίδουν, χάνονται σιωπηλά ,// έπειτα μοναξιά… το τίμημα της ασφάλειας».

Άλλα μορφολογικά χαρακτηριστικά με τα οποία ο ποιητικός λόγος διανθίζεται είναι οι προσωποποιήσεις, ο μεταφορικός λόγος, η συνυποδήλωση. Επίσης η ποιήτρια μας… κάνει χρήση ως επί ο πλείστον του γενικού και γ΄ πληθυντικού προσώπου αποφεύγοντας έτσι την αυτοαναφορικότητα του α’ προσώπου, {εκτός ελαχίστων περιπτώσεων όπως στα ποιήματα για τους γονείς της}. Στα ασύνδετα σχήματα οι φράσεις εμπεριέχουν ρήματα και άλλοτε μόνο επίθετα και ουσιαστικά, όπου εμείς προσθέτουμε το δικό μας ρήμα για να συμμετέχουμε αυθόρμητα, χωρίς να υπάρχει ο  διδακτισμός. Θα ήθελα να σταθώ σε αυτό το χαρακτηριστικό παράδειγμα με το ασύνδετο σχήμα το οποίο λαμβάνει χώρα μέσα σε ατμόσφαιρα a pleine haleιne (με μία ανάσα)… όπου λείπει παντελώς το ρήμα. Στη σελίδα 16 με τίτλο “Αγνοούμενος”:

/στα λιόδεντρα σφαίρες/ χειροβομβίδες στον κάμπο/ πούρα αγγλικά, ουίσκι σκωτσέζικο/ /

από την Μελβούρνη τα γραμματόσημα/ άσπρες μπότες  χαράδρες/ ακυβέρνητες πολιτείες/δίχτυα για λιόδεντρα ή παγίδες ανθρώπων /– Τα χέρια πίσω από το κεφάλι! / ένας σκισμένος χάρτης Creta 20 Μαΐου 1941».

Το  επόμενο  ποίημα που με συγκίνησε ιδιαίτερα βρίσκεται στη σελίδα 17 “Χαρουπιάς αφήγηση” Το ποίημα είναι αφιερωμένο στον Πάτρικ-λι Φέρμορ τον Βρετανό συγγραφέα, σεναριογράφο, φιλέλληνα, στρατιώτη του Β’ παγκοσμίου πολέμου ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αντίσταση στην Κρήτη απέναντι στις δυνάμεις του Άξονα στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Ας παρατηρήσουμε  εδώ το ρόλο του θεού  Ερμή, που εκτός από αγγελιαφόρος γνωρίζουμε ότι είναι και ψυχοπομπός:

«Σιδερένια τα φτερά του Ερμή στην Ολυμπία βιαστικός με ασέβεια το κηρύκειο έμπηξε.

Για Κνωσσό πέταξε δεν ήταν πια ο Μίνωας στο θρόνο του/ για Ζάκρο και Μάλια τράβηξε […]το δίσκο της Φαιστού στον Πάτρικ δώρισε εμφατικό παράσημο ανδρείας… Χαρούπια πέταξε στον πεσμένο στα λιόδεντρα να κορέσει την πείνα του/ μάρτυρας σε όλα // ο  ουρανός και η γαλάζια θάλασσα».

Αγαπητοί φίλοι μελετώντας την θεματολογία και τα υφολογικά γνωρίσματα της παρούσης  ποιητικής συλλογής συνειρμικά ήρθε στη σκέψη μου  η περίφημη ρήση του Γάλλου λόγιου κ΄ μαθηματικού George Louis Buffon “Ύφος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος “le style est  l’ homme měme” δηλαδή με άλλα λόγια καθένας εκφράζεται από το έργο του αφήνοντας σ’ αυτό την ανεπανάληπτη σφραγίδα του”. Η φράση αυτή έκτοτε υπήρξε το σήμα κατατεθέν του ατόμου.

Έτσι το ύφος λοιπόν, η σφραγίδα της αγαπημένης μας ποιήτριας, της εξαιρετικής, φιλολόγου, επιστήμονος κ΄ συγγραφέως Ευαγγελίας Δαμουλή είναι ο πλούσιος πνευματικός και ψυχικός της κόσμος που εκφράζεται με πολλή ευαισθησία και απλότητα, αλλά συνάμα με τρόπο που αφυπνίζει αισθήσεις κ΄ συνειδήσεις, αφήνοντας  το ποιητικό της αποτύπωμα αυτό των Σταλακτιτών φωτό-γραφής ανεξίτηλο στις καρδιές μας και στο στοχασμό μας, ώστε να γίνουμε μύστες των στίχων της.

* Η Βίκυ Μπούρη-Αναγνώστη είναι Φιλόλογος-Αρχαιολόγος, ποιήτρια. Μέρος της ομιλίας της κατά την 1^η παρουσίαση της ποιητικής συλλογής της Ευαγγελίας Ι. Δαμουλή «Σταλακτίτες Φωτογραφής» στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών στις 13 Απριλίου 2024.