Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η απόλυτη ελευθερία της βούλησης
29/04/2020, 12:45 πμ

Η απόλυτη ελευθερία της βούλησης

Γράφει η Εύα Στάμου //

 

Ισαάκ Μπασέβις Σίνγκερ, “Σώσα”, μετάφραση: Μιχάλης Πάγκαλος, Κίχλη 2019

 

Ο Σίνγκερ γεννήθηκε στη Βαρσοβία την περίοδο που η πόλη αποτελούσε ακόμη τμήμα τής Ρωσίας. Άρχισε να γράφει τις ιστορίες του στα πολωνικά γίντις και  όταν ο ναζισμός προέλαυνε στην Ευρώπη εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ όπου συνέγραψε πολλά ακόμα  βιβλία και καθιερώθηκε ως σημαντική μορφή της εβραϊκής διανόησης και του λογοτεχνικού κινήματος υπέρ της διατήρησης των γίντις. Όπως είχε αναφέρει σε μια συνέντευξή του: “Ανατράφηκα με τρεις νεκρές γλώσσες – εβραϊκά, αραμαϊκά, γίντις”.

Όπως και άλλα έργα του, η Σώσα γράφτηκε αρχικά στα γίντις και μεταφράστηκε αργότερα στα αγγλικά. Η ηθική, η φιλοσοφία, ο εβραϊκός μυστικισμός, ο τρόμος μπροστά στο ενδεχόμενο της Ναζιστικής εισβολής, η ζωή στο εβραϊκό γκέτο που περιγράφεται με ντικενσιανή γλαφυρότητα, είναι μερικά από τα θέματα με τα οποία ο Σίνγκερ καταπιάνεται σε αυτό το βιβλίο.

Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας μας, ο νεαρός συγγραφέας Άαρον Γκρέιντινγκερ –-ή Άρελε, όπως είναι το υποκοριστικό του–, αν και προέρχεται από οικογένεια Ραβίνων, αφήνει πίσω του την εβραϊκή συνοικία στην άκρη της πόλης αλλά και τις παραδόσεις της Χασιδικής Ορθοδοξίας, για μια ζωή πιο αστική, γεμάτη διανοητικές προκλήσεις και σωματικές ηδονές, ώσπου κατακτά επάξια μια θέση ανάμεσα στους ταλαντούχους αν και νευρωσικούς καλλιτέχνες και διανοούμενους της εποχής του. Η εμμονική προσκόλληση του Άαρον στην γειτονοπούλα του, την Σώσα, -ένα κορίτσι με κάποια μορφή διανοητικής υστέρησης-, από την παιδική του ήδη ηλικία μέχρι και τη στιγμή που ενήλικας πια την ξανασυναντά και σκέφτεται να την παντρευτεί και να επιστρέψει στο γκέτο, είναι ο κύριος άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η πλοκή.

Ο έρωτάς του για την Σώσα καθόλου δεν εμποδίζει τον Άρελε να δημιουργήσει σχέσεις με άλλες γυναίκες που ως προσωπικότητες βρίσκονται στον αντίποδα της αγαπημένης του. Η νεαρή υπηρέτρια στο σπίτι που νοικιάζει δωμάτιο γίνεται ερωμένη του χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια εκ μέρους του, ενώ η Ντόρα, υπέρμαχος του κομμουνισμού που όνειρό της είναι να διαφύγει στην Σταλινική Ρωσία, διατηρεί σχέση μαζί του ελπίζοντας να τον παντρευτεί αν και λόγω ιδεολογίας  δηλώνει πως είναι κατά του γάμου.  Η Τσέλια, μία πλούσια παντρεμένη κυρία της καλής κοινωνίας που μελετά φιλοσοφία, φλερτάρει έντονα μαζί του επιζητώντας την προσοχή και την αφοσίωσή του. Τέλος, η Μπέτυ, Αμερικανίδα ηθοποιός, βαθιά νευρωσική και ηθικά διεφθαρμένη, ερωμένη ενός πλούσιου γέρου που της έχει υποσχεθεί ότι θα αναλάβει την παραγωγή του επόμενου θεατρικού έργου στο οποίο θα πρωταγωνιστήσει, όχι μόνο  παρασύρει τον Άαρον στο κρεβάτι της, αλλά και μέσω της πρότασης γάμου και ενός εισιτηρίου για την Αμερική τού προσφέρει την λύση σε μια σειρά από οικονομικά και υπαρξιακά αδιέξοδα.

Μεγάλο τμήμα της αφήγησης εξελίσσεται δίχως ο αναγνώστης να γνωρίζει αν ο Άαρον θα αδιαφορήσει τελικά για την αφοσίωση της Ντόρας και αν θα αγνοήσει το ερωτικό ενδιαφέρον της Τσέλιας. Το σημαντικότερο όμως δίλημμα για τον ήρωα είναι αν θα απορρίψει την πρόταση της Μπέτυς να φύγει στις ΗΠΑ, προκειμένου να μείνει πιστός στην υπόσχεση γάμου που έχει δώσει στην Σώσα – επιλογή που μοιάζει εντελώς παράλογη τη στιγμή που επίκειται η εισβολή των Ναζί στην Βαρσοβία.

Η σχέση του Άαρον με την Σώσα άλλωστε προσκρούει τόσο στις αντιδράσεις των δικών του φίλων και συγγενών, όσο και στην δυσπιστία και ειρωνεία των γνωστών τής κοπέλας. Από όλες τις απελευθερωμένες, ευφυείς και ενδιαφέρουσες γυναίκες που τον περιβάλλουν εκείνος θα διαλέξει άραγε μια μικροσκοπική γυναίκα-παιδί, που μετά βίας γνωρίζει γραφή και ανάγνωση, φοβάται την σωματική διάσταση του έρωτα και δεν μπορεί η ίδια να τεκνοποιήσει; Θα επιλέξει να ζήσει με μια γυναίκα που η αναπηρία της, η φτώχεια, η ζωή στο γκέτο, καθώς και οι αυστηρές χασιδικές παραδόσεις με τις οποίες έχει γαλουχηθεί την έχουν εμποδίσει από το να αναπτυχθεί φυσικά και πνευματικά, έχοντας την καταδικάσει σε μια αιώνια παιδικότητα;

Ο μόνος τρόπος να κατανοήσει ο αναγνώστης τα διλήμματα του κεντρικού πρωταγωνιστή τής ιστορίας είναι να αποδεχθεί ότι το κείμενο έχει μια έντονα αλληγορική διάσταση, όπου η Μπέτυ συμβολίζει το κακό, την ερωτική διαστροφή, την ανηθικότητα και την παραβίαση κάθε αρχής της Χασιδικής Ορθοδοξίας, και η Σώσα την αγνότητα, την αθωότητα, την επιστροφή στην παιδική ηλικία της άγνοιας και της απόλυτης καλοσύνης. Επιπροσθέτως, ίσως ο στοχασμός του συγγραφέα να εστιάζει στην ελευθερία της βούλησης και την λήψη αποφάσεων που κάποιες φορές έρχονται σε αντίθεση όχι μόνο με την κοινή λογική, αλλά και με την ίδια την επιβίωση.

 

Isaac Bashevis Singer

 

Από την εποχή της πρώτης έκδοσής του το 1978 το βιβλίο έχει λάβει εξαιρετικές κριτικές, χωρίς να λείπουν και τα αρνητικά σχόλια που αφορούν κυρίως στη σεξουαλική σκηνή ανάμεσα στον πρωταγωνιστή και την Σώσα που από κάποιους μεταφράζεται ως σκηνή βιασμού. Η αθωότητα και η αφέλεια της κοπέλας, η απουσία κάθε ερωτικής επιθυμίας εκ μέρους της για τον Άρελε, την μετατρέπει σε άβουλο αντικείμενο στα χέρια του. Μπορεί αυτή η αναφορά να φέρνει στο νου κάποιων αναγνωστών την Λολίτα αλλά οι ουσιαστικές ομοιότητες της νεαρής Σώσας με το ανήλικο νυμφίδιο του αριστουργήματος του Ναμπόκοφ είναι πραγματικά ελάχιστες – κάτι που αντιλαμβάνεται όποιος έχει διαβάσει και τα δύο μυθιστορήματα.

Διαφωνώ με τους επικριτές τού Σίνγκερ ως προς αυτό το σημείο — θα έλεγα ότι η λογοτεχνία δεν έχει καμία υποχρέωση να ηθικολογεί, ενώ διατηρεί κάθε δικαίωμα να σκιαγραφεί χαρακτήρες με εμμονές, αδυναμίες, ακόμη και διαστροφές.

Αν υπάρχει κάτι που μπορεί να προβληματίζει αφηγηματικά είναι ζήτημα άλλης τάξεως: εκείνο που κατά τη γνώμη μου απουσιάζει σε κάποια σημεία του κειμένου είναι μια πιο ενδελεχής ανάλυση της προσωπικότητας του Άαρον για χάρη του αναγνώστη, ώστε να γίνει σαφές με ποιον τρόπο σκέφτεται ή το πώς διαμορφώνονται μέσα του οι ηθικές και πνευματικές συγκρούσεις που τον οδηγούν να πάρει συγκεκριμένες αποφάσεις.

Το βιβλίο στο σύνολό του είναι συναρπαστικό. Είχα πολύ καιρό να διαβάσω ένα μυθιστόρημα με τόσο αληθοφανείς χαρακτήρες και άρτιους διαλόγους. Ως έναν βαθμό αυτό οφείλεται στην εξαιρετική απόδοση στα ελληνικά της απαιτητικής γραφής του Σίνγκερ, σε γλώσσα ρέουσα και νοηματικά εναργή. Όπως και αν τοποθετηθεί ο αναγνώστης απέναντι στα θρησκευτικά, πολιτικά και ιδεολογικά ζητήματα που θίγονται από τον Σίνγκερ, η Σώσα είναι ένα μυθιστόρημα που αξίζει να διαβαστεί και από το ελληνικό κοινό.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top