✔ Ο Πάβλο Νερούδα δολοφονήθηκε με διαταγή Πινοσέτ

Γράφει η Αγγελική Κώττη //

 

«Θα με σκοτώσουν, όπως τον Λόρκα». Είναι Σεπτέμβριος του 1973, ο Πάβλο Νερούδα βρίσκεται στο σπίτι του στην Ισλα Νέγρα, και στον ωκεανό πλέει ένα πολεμικό πλοίο. Το σπίτι αυτό, βρίσκεται ακριβώς πάνω από την παραλία. Στη Χιλή, ο στρατηγός Πινοσέτ έχει ανατρέψει και δολοφονήσει τον πρόεδρο Σαλβατόρ Αλιέντε, με ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Ο Νερούδα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, αν και άρρωστος από μεταστατικό καρκίνο, ετοιμάζεται να φύγει για το Μεξικό, από όπου θα πολεμήσει τη δικτατορία.

Δεν θα προλάβει. Στις 11 Σεπτεμβρίου έγινε το πραξικόπημα και στις 23 θα τον βρει ο θάνατος. Τον δολοφόνησαν, επιμένουν κοντινοί του άνθρωποι. Επρεπε να περάσει μισός αιώνας για να βεβαιώσουν οι επιστήμονες πως, ναι, ο Νερούδα είχε δεχτεί θανατηφόρα επίθεση με «βιολογικό», κρυφό όπλο.

Δύο δικαστές και τρεις επιστημονικές ομάδες ερεύνησαν για περισσότερο από μια δεκαετία τα αίτια θανάτου του ποιητή. Ο ανιψιός του δήλωσε πριν από λίγες ημέρες πως το βακτήριο Clostridium botulinum, βρέθηκε το 2017 σε γομφίο του ποιητή. Υστερα από αναλύσεις δύο ανεξάρτητων εργαστηρίων στη Δανία και στον Καναδά, διαπιστώθηκε πως το βακτήριο είχε περάσει στον οργανισμό του ποιητή ενώ εκείνος ήταν εν ζωή.

Ο πολφός του δοντιού είναι ένα σημείο στο οποίο δεν μπορεί να παρέμβει ο άνθρωπος, αλλά και ο Χρόνος (αν δεν μιλάμε για δεκάδες χιλιάδες έτη φυσικά). Αποτελεί μαρτυρία τεράστιας σημασίας και οδηγεί σε πολλές αποκαλύψεις. Με αυτό τον τρόπο, επί παραδείγματι, ο Μανόλης Παπαγρηγοράκης και η ομάδα του διαπίστωσαν, από τον πολφό δοντιού της «Μύρτιδας» ότι η θανατηφόρα επιδημία στην Αθήνα του Πελοποννησιακού Πολέμου οφειλόταν στον τυφοειδή πυρετό.

Το εργαστήριο στον Καναδά είχε τον πλήρη γομφίο και ένα τμήμα του κρανίου. Της Δανίας, είχε μηριαίο οστό και κοπτήρα, στον οποίο υπήρχε λιγότερο Clostridium botulinum. Το γεγονός ότι ανευρέθηκε το ίδιο βακτήριο και από τα δύο εργαστήρια, λειτουργεί ως καταλύτης.

Ο οδηγός του, ο ίδιος που τον μετέφερε από την Ισλα Νέγρα στο Σαντιάγο της Χιλής (απόσταση 100 χιλιομέτρων) μαζί με τη Ματίλντε Ουρούτια, σύζυγο του Νερούδα, έχει επανειλημμένα πει ότι κάποιος άγνωστος, με λευκή μπλούζα ωστόσο, του έκανε μια ένεση στο νοσοκομείο, ύστερα από την οποία πέθανε. Η μαρτυρία του οδηγού, έκανε ο Κομμουνιστικό Κόμμα Χιλής, του οποίου ο Νερούδα ήταν μέλος, να υποβάλει καταγγελία το 2011.

Ο γιατρός που έκανε την ένεση, ονομαζόταν, Δρ. Πράις. Οσο και αν έψαξαν στα αρχεία, όχι μόνο του νοσοκομείου αλλά και της Χιλής, δεν εντοπίστηκε γιατρός με αυτό το όνομα. Ούτε στην Ιατρική Σχολή εντοπίστηκε να έχει φοιτήσει. Ο γιατρός που συνήθως τον κούραρε, ο Σέρχιο Δράπερ, του έκανε μια ένεση διπυρόνης μπροστά στη Ματίλντε. Ο Νερούδα παραπονέθηκε για κάψιμο. Όπως λένε επιστήμονες, εκείνα τα χρόνια, αυτό συνέβαινε. Αλλά δεν έχει καμία σχέση με την ύπαρξη του θανατηφόρου βακτηρίου».

Οι έρευνες ολοκληρώθηκαν, λοιπόν, και ο Ροντόλφο Ρέγιες, ανιψιός του Νερούδα, δικηγόρος, έκανε την ανακοίνωση για το βιολογικό όπλο. Στις 15 Φεβρουαρίου, τα πορίσματα κατατέθεσε στην εισαγγελέα Πάολα Πλάζα, η οποία εξετάζει τις συνθήκες του θανάτου, από την Χιλιανή γιατρό Γκλόρια Ραμίρεθ. Το έγγραφο, ωστόσο, δεν είναι δεσμευτικό για την απόφαση που πρέπει να λάβει η δικαστής, αφού πρέπει να σταθμίσει τη γνώμη αυτών των ειδικών με τις εκατοντάδες μαρτυρίες και τα παρασκήνια που συνθέτουν τον φάκελο.

Το έγγραφο, ωστόσο, δεν είναι δεσμευτικό για την απόφαση που πρέπει να λάβει η δικαστής, αφού πρέπει να σταθμίσει τη γνώμη αυτών των ειδικών με τις εκατοντάδες μαρτυρίες και τα παρασκήνια που συνθέτουν τον φάκελο. Ως επίσημη αιτία θανάτου είχε οριστεί η «καχεξία λόγω καρκίνου». Ωστόσο, λένε τώρα κάποιοι ειδικοί, ο Νερούδα ζύγιζε περί τα 90 κιλά τότε, άρα κάθε άλλο παρά καχεκτικός ήταν.

Οι κοντινοί του άνθρωποι είναι απολύτως βέβαιοι πως δολοφονήθηκε και μάλιστα κατ’ εντολήν του Πινοσέτ. Ο στυγνός δικτάτορας δεν ήθελε να βγει από τα σύνορα της χώρας και να τον έχει απέναντί του στον σκληρό όπως προβλεπόταν αγώνα κατά του καθεστώτος του. Αλλωστε, ο Νερούδα το είχε ξανακάνει, από την Αργεντινή, από όπου πολέμησε και πάλι εναντίον άλλου αντιδημοκρατικού καθεστώτος το οποίο είχε επιβληθεί στη Χιλή.

Στις 11 Σεπτεμβρίου, το προεδρικό μέγαρο βομβαρδίζεται και ο πρόεδρος Αλλιέντε δολοφονείται. Ορδές εισβάλλουνστην Ισλα Νέγρα, ξυλοκοπούν τη Ματίλντε, αναστατώνουν τα πάντα, καίνε τα βιβλία του Νερούδα. Η κατάσταση της υγείας του χειροτερεύει δραματικά. Τον μεταφέρουν στο Σαντιάγο, στο νοσοκομείο, όπου και εκπνέει, τα ξημερώματα της 23ης Σεπτεμβρίου. Στην τελευταία κατοικία του τον συνοδεύουν ελάχιστοι φίλοι και αμέτρητοι φαντάροι με αυτόματα. Ο τύραννος τον φοβάται ακόμα και νεκρό.

Και έχει δίκιο. Ο τάφος του θα είναι κάθε μέρα στολισμένος με λουλούδια και το σπίτι της Ισλα Νέγρα, που η Ματίλντε άφησε επίτηδες ανάστατο μετά την εισβολή, ως «ενθύμιον βαρβαρότητας», θα γεμίσει συνθήματα- αιτήματα ελευθερίας. Το 1992, οπότε η δημοκρατία αποκαταστάθηκε στη Χιλή, τα οστά του ποιητή και της Ματίλντε μεταφέρθηκαν στην Ισλα Νέγρα και το σπίτι είναι πλέον μουσείο.

Εν αναμονή, λοιπόν, της δικαστικής απόφασης, και ενώ γνωρίζουμε από τα πορίσματα ότι όντως δηλητηριάστηκε, ας θυμηθούμε μερικά πράγματα για τον ποιητή.

Σύμφωνα με τους μύθους που κυκλοφορούν για κείνον, εντός και εκτός Χιλής, ο Πάβλο Νερούδα έλκει την καταγωγή από τους Ιντιος, την καταπιεσμένη μειονότητα των ιθαγενών της χώρας του. Πολέμησε με το όπλο στο χέρι υπέρ της ισπανικής δημοκρατίας, όταν αυτή δοκιμαζόταν σκληρά. Η ποιητική του συλλογή «Ισπανία στην καρδιά» τυπώθηκε σε χαρτί που είχε γίνει από πολτοποιημένα ματωμένα πουκάμισα Ισπανών και από τις σημαίες.

Στην Ισπανία, όπου είχε βρεθεί ως πρέσβης, στάθηκε στο πλευρό των Δημοκρατικών, οι οποίοι πολεμούσαν τον Φράνκο, είχε επαφή με την θρυλική γενιά του ’27. Όμως, η πρώτη επαφή δεν τον χαροποίησε και τόσο. «Θεέ μου, τι μεγάλος, κακός ποιητής!» αναφωνεί ο Χιμένεθ. Αλλά ο Λόρκα, θα φανεί πιο γενναιόδωρος. Θα τον χαρακτηρίσει ποιητή «με γυμνασμένες αισθήσεις, που ζει σ’ έναν κόσμο τον οποίο ελάχιστοι μπορούνε να διακρίνουν.» Ποιητή «που βλέπει τη φιλοσοφία μέσ’ απ’ το θάνατο κι αντλεί έμπνευση κι έκσταση μέσα απ’ τον ανθρώπινο πόνο, που γράφει πιο πολύ με αίμα, παρά με μελάνι.»

Ο Φεδερίκο έχει πέσει μέσα. Ο Πάβλο Νερούδα θα δηλώσει, πολλά χρόνια μετά: «Δεν μπορώ να ξεχωρίσω τη ζωή από εκείνους που υποφέρουν». Και θα τονίσει στους στίχους του: «Γιατί ο άνθρωπος είναι πλατύτερος από τη θάλασσα κι απ’ τα νησιά της,/ και πρέπει να πέσεις μέσα του σα σ’ ένα πηγάδι/ για ν’ αναδυθείς από την άβυσσο με μια φλέβα μυστικό νερό/ και καταποντισμένες αλήθειες.». Στο τέλος, θα ακολουθήσει την τύχη του Λόρκα. Θα δολοφονηθεί άνανδρα από ένα ολοκληρωτικό καθεστώς.

Ο νομπελίστας ανακλήθηκε από την Ισπανία, όπου πρόλαβε να έρθει σε επαφή με το κομμουνιστικό κίνημα, και στάλθηκε ως διπλωμάτης στο Παρίσι. Το «Κάντο Χενεράλ», ως σύλληψη, είναι ένα γεγονός που αρχίζει να ριζώνει μέσα του.

Μια «ελληνική» παρένθεση εδώ. Στο Παρίσι και πάλι, είχε ακούσει τρία κομμάτια από αυτό το μεγαλειώδες έργο του, μελοποιημένα από τον Μίκη Θεοδωράκη. Βιαζόταν ν’ ακούσει ολοκληρωμένο το έργο, κατά τη διάρκεια μιας περιοδείας του συνθέτη στη Λατινική Αμερική. Θα απήγγειλε, μάλιστα, ο ίδιος, τα μελοποιημένα αποσπάσματα στη συναυλία του Μπουένος Αϊρες. Η δραματική κατάσταση της υγείας του δεν του το επέτρεψε. Ο Μίκης, αμέσως μετά τη συναυλία τον πήρε τηλέφωνο και του είπε πως οι νέοι παραληρούσαν και φώναζαν το όνομά του. Ο Νερούδα ζήτησε συγγνώμη που δεν μπόρεσε να πάει και υποσχέθηκε ν’ απαγγείλει στο Σαντιάγο.

Ενώ όλα ήταν έτοιμα για την ιστορική συναυλία, ο Μίκης δέχεται ένα τηλεφώνημα από τον γραμματέα του Αλλιέντε, ο οποίος του ζητά να μην πάει εκείνες τις μέρες στη Χιλή, επειδή «υπάρχουν κάποια μικρά προβλήματα. Θα τα λύσουμε, και σε μερικές μέρες θα σας καλέσουμε». Σε μερικές μέρες έγινε το πραξικόπημα. Κάτι λιγότερο από έναν χρόνο μετά, η Ελλάδα είχε απαλλαγεί από τη δικτατορία, όμως στη Χιλή βασίλευε ο τρόμος.

Η συναυλία αναβλήθηκε για είκοσι χρόνια. Ηταν Απρίλιος του 1993, όταν το έργο παρουσιάστηκε στο Σαντιάγο, με τους ακροατές των δύο συναυλιών να παρακολουθούν με μέγιστη συγκίνηση.

Μια μέρα πριν από την πρώτη παρουσίαση, ο Μίκης με τη Μυρτώ και με Ελληνες δημοσιογράφους, επισκέπτεται για προσκύνημα το σπίτι της Ισλα Νέγρα και τον τάφο όπου έχουν μεταφερθεί τα οστά. Χτυπά τη μικρή καμπάνα που βρίσκεται σε αψίδα στην είσοδο, και μένει με το στόμα ανοιχτό. «Σε αυτό τον τόνο έχω γράψει το Κάντο Χενεράλ, μάς λέει».

Προχωρούμε. Βλέπουμε το σπίτι, το γραφείο του ποιητή, το «μπαρ» που είχε στήσει ο Νερούδα στην είσοδο, γεμάτο ακρόπρωρα πλοίων, για να σερβίρει τους φίλους του- ντυμένος, μάλιστα, με ειδική στολή. Βγαίνουμε στο πίσω μέρος, όπου οι τάφοι, πρασινάδα, και ένας φράχτης μπροστά στον απέραντο ωκεανό. Η άμμος μεσολαβεί ανάμεσα στο σπίτι και στη θάλασσα.

Ο Μίκης είχε ζητήσει να ακουστεί πάνω από το μνήμα το κομμάτι «Ερχονται τα πουλιά» από το «Κάντο Χενεράλ». Και τότε, καθώς ακούγονται οι πρώτες νότες, ένας κοκκινολαίμης έρχεται από τον ωκεανό (από το πουθενά, δηλαδή) και πέφτει νεκρός μπροστά στα πόδια του συνθέτη.

Αν θέλεις, μην πιστέψεις στη μεταφυσική!