Fractal
Home / ΒΙΒΛΙΟ / Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Λογοτεχνικές αναφορές στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη [Μέρος Β]
07/02/2018, 12:59 μμ

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Λογοτεχνικές αναφορές στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη [Μέρος Β]

Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Μούσσας // *

 

 

Διαβάστε το Α’ Μέρος του αφιερώματος >>

 

 

Η μαρτυρική μορφή του τελευταίου αυτοκράτορα αποτέλεσε διαχρονική πηγή έμπνευσης για τον μεγάλο κρητικό δημιουργό.  Ο Καζαντζάκης φαίνεται πως ήδη από την αρχή της συγκλονιστικής λογοτεχνικής και φιλοσοφικής πορείας του  μετουσίωσε το παράδειγμα,  και την στάση ζωής, ιστορικών προσωπικοτήτων που καθόρισαν την εποχή τους και που  στάθηκαν κρίσιμοι για την εξέλιξη ολόκληρων λαών και τελικά διαμόρφωσαν –και συνεχίζουν να το κάνουν-την διανόηση καθώς και την πνευματική, την ατομική και συλλογική ολοκλήρωση.

 

[…]Σκέπεις ακόμα ψηλάθε την Πόλη σαν αϊτός  δικέφαλος και την κρατάς σαν αμνάδα στα νύχια σου και δε θες να σου ξεφύγει. Κάτου απ’ το μαρμαρωμένο προσκεφάλι, με τα κεντημένα σύμβολα της Αυτοκρατορίας, κείτουνται λαμπερά, έτοιμα πάντα, τα κλειδιά της Αγια – Σοφιάς, και θα σηκωθείς μια μέρα, σα θελήσεις εσύ, ω Δεσπότη των Ρωμαίων, να πας να λειτουργήσεις [1].                                                                                                         

 

Ο Νίτσε, ο Έγκελς, ο Μάρξ και ο Μπερξσόν. Κι από την άλλη ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Ακρίτας Διγενής και βέβαια ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, ο τραγικότερος όλων, ο στερνός ηγεμόνας της Πόλης των πόλεων και «ο πρώτος των Ελλήνων», όπως τον αποκαλεί ο Ελύτης. Ο Καζαντζάκης δεν αντιμετωπίζει τον Δραγάση Παλαιολόγο ως απλό ήρωα που έπεσε μαχόμενος. Αφιερώνοντας σε αυτόν την θεατρική τραγωδία « Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος»  θέτει ,όπως άλλωστε και σχεδόν  σε όλα του τα έργα, τα μεγάλα ερωτήματα που πάντα τον απασχολούσαν : η  ελευθερία και ο διαρκής αγώνας για την προάσπισή της, ο νυν υπέρ πάντων,  η πάλη που συχνά εξελίσσεται σε μοιραία σύγκρουση μεταξύ της κρατικής εξουσίας-ειδικά στην περίοδο του βυζαντίου αλλά και μετέπειτα – και της πανίσχυρης εκκλησιαστικής ,οι έριδες, οι περίφημες βυζαντινές μηχανορραφίες  οι  διχαστικές διαμάχες, η ποδηγέτηση και χειραγώγηση του λαού, η ψυχολογία του όχλου.

Κι από την άλλη η φαινομενική αντίθεση ανάμεσα στην δύναμη του υπεράνθρωπου και της παντοδυναμίας του Θεού.

 

2

 

[…]Ποιός μπορεί ν’ αντισταθεί στη φωνή σου; Άρατε πύλας! Και τα χρυσά μωσαϊκά θα τινάξουν απάνουθέτους σκιρτώντας το ασβέστινο σάβανο και θα βροντήσει ο θριαμβικός παιάνας της Στρατηγίνας: Τη υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια… και τα κρουσταλλένια πολυκάντηλα μονομιάς θ’ ανάψουν, και θα σταθεί πάλι στον άμβωνα, σοζυγιάζοντας τα δυο φτερά, το αγριοπερίστερο. Ω Ακρίτα, σαλεύεις τη χρυσή πατερίτσα σου σαν απελατίκι, κι οι στρατιές των ουρανών- Άγγελοι, Αρχάγγελοι, Θρόνοι, Εξουσίες, Δυνάμες, Κυριότητες, Χερουβείμ και Σεραφείμ – γύρα σου, Αρχηγέ, καρτερούν το Σύνθημα.[2]

 

Όμως ο Καζαντζάκης, δεν σταματά εκεί. Επανέρχεται ξανά και ξανά τοποθετώντας  τον Παλαιολόγο στο κέντρο των ηρώων που διαθέτουν όλα τα χαρακτηριστικά του ιδανικού ηγέτη, του ανθρώπινου μαχητή από σάρκα και οστά, με αδυναμίες, φόβους και στιγμές απελπισίας, που όμως θα παραμείνει απροσκύνητος, απτόητος και τελικά αήττητος στη λαϊκή συνείδηση.

 

[…] Θυμούμαι το μεσημέρι που στάθηκα κάτω από μιαν ανθισμένη ροδοδάφνη του Ευρώτα, ανάμεσα Σπάρτη και Μυστρά, ένιωσα τη φοβερή προαιώνια πάλη καρδιάς και νου.

Ακράτητη η καρδιά χίμηξε ν’ αναστήσει το χλωμό θανατογραμμένο κορμί του Βυζαντινού μας αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου  του Παλαιολόγου. Να ξαναγυρίσει πίσω τον τροχό του καιρού, στις 6 του Γενάρη του 1449, που εδώ απάνω στο Μυστρά ο Κωνσταντίνος δέχτηκε την αιματοβαμμένη λιγόζωη κορόνα της Πόλης[3].

 

Ο Καζαντζάκης συνδέει τον θρύλο, όχι με τον θρήνο, αλλά με την ελπίδα. Την προσδοκία που οδηγεί και κινητροδοτεί  τις αδούλωτες ψυχές όσων αγωνίζονται για κοινωνική δικαιοσύνη,  ατομική και συλλογική προκοπή, αλληλεγγύη και εν τέλει ελευθερία.  Αντιμετωπίζει το δραματικό φαινόμενο της ατομικής θυσίας ως μοναδική ευκαιρία ώστε να υπηρετήσει κανείς τα υψηλά ιδανικά του ανθρώπινου πνεύματος, να βρει και να ακολουθήσει όχι την οδό του μαρτυρικού θανάτου, αλλά την αποθεωτική πορεία της λυτρωτικής σωτηρίας, της «εξόδου» προς την Αθανασία.

 

Νίκος Καζαντζάκης

 

3

 

Ο αυτοκράτορας ταυτίζεται με την Πόλη και με το υπέρτατο σύμβολο της, τον μνημειώδες ναό της Του Θεού Σοφίας. Ένας ολόκληρος οικουμενικός ελληνισμός, σε κάθε του έκφανση , στο βάθος της συνειδήσεως  και στον πυρήνα της ψυχολογίας του, τοποθετεί αυτά τα δυο αδιαίρετα στοιχεία, ο αυτοκράτορας-δεσπότης και ο ναός του Θεού που μαζί με την καθαρή και φαινομενική μάταιη ελπίδα έρχονται και ξανάρχονται  όπως το ρυθμικά επαναλαμβανόμενο φως  ενός αόρατου φάρου, που στέκει στο μέσω της ιστορικής θύελλας, στο πέρασμα των καιρών σταθερός και σωτήριος δείχνοντας την πορεία όχι απλώς προς την δόξα, αλλά προς την ηθική και ατομική ολοκλήρωση.

 

[…] Σιγά σιγά, και με αναγάλλιαση, βούλιαζα στο μελάνι. Μεγάλοι ίσκιοι στριγμώνουνταν γύρα από το λάκκο της καρδιάς μου και ζητούσαν να πιουν αίμα ζεστό να ζωντανέψουν- ο Ιουλιανός ο Παραβάτης, ο Νικηφόρος Φωκάς, ο Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος, ο Προμηθέας. Μεγάλες βασανισμένες ψυχές που πολύ πόνεσαν στη ζωή τους κι αγάπησαν κι αντιστάθηκαν με αυθάδεια στο Θεό και στη Μοίρα[4].

 

Ο Παλαιολόγος για τον Καζαντζάκη, είναι περιφανής και ποθητός προορισμός, η Ιθάκη και συνάμα το πολύτιμο ταξίδι . Το βαθύτερο παράδειγμα  των ιδεωδών και το υψηλότερο της αρετής του αγωνιζόμενου ανθρώπου.

 

[…]Κι εσύ σιωπάς κι ανεσαίνεις, μαχόμενος μέσα στο πέτρινο κουκούλι της μεταθανάτιας μεταμόρφωσης – κι ως ανεσαίνεις, τρίζουν και σπούν τα σύνορα της Ελλάδας, γιατί ‘σαι εσύ το Γένος, κάτι πιο πλατύ και πιο βαθύ από τη φτενήν Ελλάδα, το Γένος μας το ανατολίτικο, το πλούσιο, ταραγμένο και πολύσπορο, το γιομάτο ανθρώπους, θεούς και τέρατα, το ακατάλυτο Γένος της Ρωμιοσύνης![5]

 

 

__________________

[1] Νίκος Καζαντζάκης. Συμπόσιον, σελ. 22

[2] Νίκος Καζαντζάκης. Συμπόσιον, σελ. 23

[3] Νίκος Καζαντζάκης. Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 174

[4] Νίκος Καζαντζάκης. Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 447

[5] Νίκος Καζαντζάκης. Συμπόσιον, σελ.23

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top