✔ Πασχαλία Τραυλού: «Ο συγγραφέας είναι ένας καταπονημένος δρομέας υπεραποστάσεων σ’ ένα δύσβατο αγώνα δρόμου»

Συνέντευξη στη Γιούλη Τσακάλου //

Η Πασχαλία Τραυλού γεννήθηκε στην Τρίπολη Αρκαδίας. Τα παιδικά της χρόνια άλλαζε συχνά τόπο διαμονής, λόγω των μεταθέσεων του στρατιωτικού πατέρα της. Από νωρίς ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, τη μουσική και τον γραπτό λόγο. Το 1988 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα, όπου σπούδασε ελληνική κλασική φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Τότε έκανε τις πρώτες συγγραφικές της απόπειρες με μικρά διηγήματα που δημοσιεύονταν σε τοπική εφημερίδα της Βέροιας. Αργότερα, παρακολούθησε διετή κύκλο μεταπτυχιακών σπουδών για τη λατινική ποίηση Ορατίου και Βιργιλίου, ενώ προσφάτως ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές της στο πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου με τίτλο “Φύλο και νέα εργασιακά και εκπαιδευτικά περιβάλλοντα στην κοινωνία της Πληροφορίας”, με ειδικότητα σε ζητήματα ενδυμασίας και εργασιακού χώρου. Είναι μέλος της Eταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά, ενώ διηγήματά της έχουν συμπεριληφθεί σε συλλογές. Έχει βραβευτεί για τη λογοτεχνική της παρουσία από το σύλλογο γυναικών “Εξάλειπτρον” το 2016 ενώ το βιβλίο της “Φτερά από Μετάξι” ήταν υποψήφιο για βραβείο αναγνωστών το 2008. Ανήκει στη συντακτική ομάδα του λογοτεχνικού περιοδικού “diavasame.gr”

-Κυρία Τραυλού, υπάρχει τελετουργία γραφής [συγκεκριμένος χώρος, χρόνος, συνήθειες] ή παντού μπορείτε να γράψετε;

Νoμίζω ότι κάθε μαγική διαδικασία έχει το τελετουργικό της. Καταρχήν, χρειάζομαι ησυχία ή πολύ απαλή μουσική. Ξυπνάω με ρολόι στις πέντε τα ξημερώματα, ετοιμάζω καφέ και ανάβω αρωματικά κεριά. Γράφω ως τις 7 που αναχωρώ για το γραφείο και διορθώνω αυτό που έγραψα κάθε βράδυ. Έχω τη γωνιά μου για γράψιμο. Αδυνατώ να γράψω στο κρεβάτι και παρότι έχω γραφείο, προτιμώ την κουζίνα που έχει θέα στον Υμηττό. Γαληνεύω κοιτώντας την εναλλαγή της νύχτας με τη μέρα. Είναι πολύ σημαντική προϋπόθεση η γαλήνη για την έμπνευση.

-Από το 2002 και το «Με μπαλαντέρ τη μοναξιά», μέχρι το 2020 και το «η Γιατρίνα», υπάρχουν διαφορές στη συγγραφική προσέγγιση μιας έμπνευσης και στον τρόπο γραφής σας;

Αλίμονο αν δεν υπήρχε. Κάθε συγγραφέας όπως κάθε άνθρωπος μεγαλώνει και ωριμάζει. Η γραφή δεν είναι παρά αντανάκλαση των κάθε είδους εμπειριών και συναισθημάτων μας. Ως εκ τούτου, θεωρώ ότι έπειτα από είκοσι χρόνια που γράφω έχω υποστεί ζυμώσεις ως χαρακτήρας που αποτυπώνονται και στο χαρτί μου ή μάλλον στην οθόνη του υπολογιστή μου. Έχω επίγνωση πια των αναστολών και των δυσκολιών της γραφής και αντιμετωπίζω πιο ψύχραιμα την όλη διαδικασία. Ξέρω σε κάθε στάδιο τι θα συναντήσω και πώς θα το διαχειριστώ. Δεν είμαι όσο ανυπόμονη ήμουν στην αρχή.

– Η ηρωίδα σας στο νέο σας πόνημα «Η Γιατρίνα» είναι ένα πρόσωπο υπαρκτό, η Σουζάνα Φαζέκας, που διχάζει την τοπική κοινωνία του Ναγκιρέβ μόλις εμφανίζεται στα τέλη του 1911 και διεκδικεί μια θέση στη μικρή πατριαρχική κοινωνία ως μαμή και πρακτική γιατρός, αγγίζει δε πολλά ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα. Θέλετε να μας μιλήσετε λίγο γι αυτό;

Η αλήθεια είναι ότι η συνάντηση με τη Σουζάνα Φαζέκας έγινε τυχαία και αναπάντεχα. Ερέθισε αμέσως το συγγραφικό μου κριτήριο καθώς συνδύαζε εκείνα τα χαρακτηριστικά που μου πρόσφεραν το βήμα για να θίξω κοινωνικά και ηθικά ζητήματα που πάντα με απασχολούν όπως τα καταστροφικά στερεότυπα των μικρών κοινωνιών, το θέμα της έκτρωσης, της ευθανασίας, των παραβιασμένων γυναικείων δικαιωμάτων τα δίσεκτα εκείνα χρόνια λίγο πριν και λίγο μετά τον α’ παγκόσμιο πόλεμο, η αντιμετώπιση του διαφορετικού απ’ την ανθρώπινη μικρόνοια, η επίδραση της θρησκευτικής και πολιτικής εξουσίας και οι τρόποι χειραγώγησης της μάζας. Με άξονα λοιπόν την εμβληματική φιγούρα της Φαζέκας οι ήρωές μου γίνονται φορείς προβληματισμών και ιδεών που ζωνταντεύουν μυθιστορηματικά δίχως στιγμή να δογματίζουν.

-Μυθιστόρημα εποχής, θυμίζει τη λογοτεχνική προσέγγιση και την αίσθηση της καζαντζακικής κοινωνίας, ιδίως στο «Χριστός Ξανασταυρώνεται»… αποτελεί ένα πολύ απαιτητικό είδος γραφής δεδομένης και της εξαντλητικής έρευνας που προϋποθέτει. Στην αφήγησή σας διαπλέκεται το πραγματικό με το φανταστικό; Η ηρωίδα σας τι προσπαθεί να ξεκλειδώσει μέσα της;

Σαφώς και υπάρχει διαπλοκή ρεαλισμού και μυθοπλασίας αφού πρόκειται για μυθιστορηματική βιογραφία διανθισμένη με άφθονα ιστορικά και ψυχογραφικά στοιχεία. Η Σουζάνα Φαζέκας προσπαθώντας να εκτονώσει την καταπίεση που έχει υποστεί και να γιατρέψει με την εκδίκηση και την ποινή τα τραύματά της, τελικά καταφέρνει σε μια έκλαμψη συνειδησιακής ωρίμανσης να κατανοήσει τη ματαιότητα της ανακύκλωσης της βίας όταν πια είναι αργά για επιστροφή στην αγνή εκδοχή της. Στην ουσία, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, η Σουζάνα Φαζέκας παρά τις πανούργες πράξεις της, αναζητούσε απεγνωσμένα την παραβιασμένη της παιδικότητα από τραυματικά βιώματα.

-Αναμφίβολα η ανασύσταση μιας εποχής είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση και εκεί φαίνεται η μαεστρία του κάθε συγγραφέα που θέλει να αναπλάσει το ιστορικό παρελθόν. Σε σας φαίνεται πως η ιστορική μυθιστορία ρέει ευθύγραμμα. Μιλήστε μας λίγο για τους κινδύνους που ενέχει ένα ιστορικό μυθιστόρημα;

Η διαχείριση του ιστορικού γεγονότος μέσα στο μυθιστόρημα χρήζει σεβασμού και χειρουργικού χειρισμού. Το ιστορικό γεγονός δεν μπορείς να το πειράξεις σε βαθμό παραμόρφωσης. Μπορείς όμως να εντάξεις ήρωες και περιφερειακή δράση μέσα στα πλαίσιά του. Έτσι ακριβώς το διαχειρίζομαι. Ελέγχω και διασταυρώνω τα δεδομένα μου και έπειτα διαμορφώνω το παράλληλο σύμπαν των ηρώων μου μέσα στην ιστορική ατμόσφαιρα που προσπαθώ να ανασυστήσω και η οποία οριοθετείται απ’ την αδιαπραγμάτευτη αλήθεια ενός συμβάντος.

-Υπάρχουν συγγραφικές εμμονές; Θέματα στα οποία επανέρχεστε, τεχνικές που χρησιμοποιείτε και ξαναχρησιμο-ποιείτε, γρίφους κι αινίγματα που προσπαθείτε μια ζωή γράφοντας να επιλύσετε;

Σπουδαία ερώτηση. Νομίζω πως κάθε συγγραφέας έχει τις συγγραφικές εμμονές του. Η έννοια της μητρότητας είναι νομίζω μία από τις δικές μου όπως και η έννοια της διαφορετικότητας μέσα στο διάβα του χρόνου, της γυναικείας οντότητας και των δεινών της όπως εξελίσσεται ιστορικά και πολιτισμικά. Σαφώς και γράφοντας λύνω γρίφους. Τους γρίφους των δικών μου σκοταδιών. Η γραφή για μένα είναι ένας τρόπος να ξορκίζω τους δαίμονές μου, να εξοβελίζω τη μελαγχολία και τους φόβους μου. Πάντα πίστευα και πιστεύω ότι η πληγή είναι το εργαλείο κάθε δημιουργού. Από αυτήν ωθείται προς την τέχνη και ασύνειδα υπηρετεί και θεραπεύει τον εαυτό του μέσα απ’ αυτήν.

-Όλα τα βιβλία σας αναλύουν «ιδιαίτερους» χαρακτήρες ηρώων. Ποια στοιχεία σας έλκουν σε ένα χαρακτήρα ώστε να τον καταστήσετε λογοτεχνικό και ποια θέματα σας ενδιαφέρουν περισσότερο;

Δεν υπάρχει τίποτε συγκεκριμένο. Μπορεί να με γοητεύσει ένας άνθρωπος της διπλανής πόρτας όπως αντίστοιχα μπορεί να θελήσω να «σμιλεύσω» λογοτεχνικά έναν υπερρεαλιστικό χαρακτήρα. Όλα είναι θέμα στιγμής, συγκυρίας και έμπνευσης. Πολλοί δε, ήρωές μου, είναι κολάζ διαφόρων προσωπικοτήτων που έχω γνωρίσει. Τους δημιουργώ αναμιγνύοντας «υλικά» γι’ αυτό και δεν είναι αναγνωρίσιμοι. Για παράδειγμα ο Θάνος στο «Με μπαλαντέρ τη μοναξιά» είναι υπαρκτό πρόσωπο το οποίο ωστόσο «λογοτεχνικά» το πείραξα σε τέτοιο βαθμό ώστε όταν ο ίδιος διάβασε το βιβλίο μου είπε ότι θα προτιμούσε να είχε ζήσει τη ζωή του ήρωά μου αντί για τη δική του.

-Μεταξύ μιας αρνητικής κριτικής από επαγγελματία κριτικό και μιας καλής από καταρτισμένο αναγνώστη ποια θα σας αγγίξει περισσότερο;

Και οι δύο θα με αγγίξουν. Οι κριτικές, καλές ή κακές μου προκαλούν κραδασμούς που συχνά με οδηγούν σε μια επανατοποθέτηση απέναντι στο έργο μου, σαν να ανοίγει ένα κρυφό παράθυρο και μπαίνει στο χώρο άπλετο φως. Είναι σπουδαία η συμβολή της κριτικής στον καλλιτέχνη υπό την προϋπόθεση να γίνεται από γνώστες του αντικειμένου και με καλή προαίρεση. Τις λαμβάνω πάντα υπόψη μου αλλά δεν με καθορίζουν. Έχω πια αποκτήσει τα απαραίτητα ψυχοδυναμικά «αντισώματα» για να διαχειρίζομαι μια διαφορετική επί της ουσίας άποψη και να την ξεχωρίζω από μια κακόβουλη πρόθεση. Εξάλλου, η λογοτεχνία χαρακτηρίζεται από τον υποκειμενικό χαρακτήρα της. Μια λογοτεχνική προσέγγιση διαφορετική από τη δική μου μπορεί να είναι εποικοδομητική και διαφωτιστική. Κι έπειτα, έχω πια την εμπειρία να αντιλαμβάνομαι πότε με στηλιτεύουν και πότε με κολακεύουν. Στα είκοσι χρόνια που είμαι στο χώρο συνειδητοποίησα πως ο συγγραφέας είναι ένας καταπονημένος δρομέας υπεραποστάσεων σ’ ένα δύσβατο αγώνα δρόμου. Ισόβια…

-Τί σημαίνει για εσάς λογοτεχνία; Για την ακρίβεια, τί θεωρείτε εσείς «καλή» λογοτεχνία; Υπάρχει καλή και κακή λογοτεχνία τελικά;

Προσεγμένος, συναρπαστικός λόγος, ενδιαφέρουσα πλοκή, ευρηματική υπόθεση και επιμύθιο. Ένα επιμύθιο που αναδεικνύει τον κάματο του δημιουργού να αναδείξει ένα θέμα δίχως να δογματίζει και καθιστώντας το μαγικά μέσω των λέξεων βιωματική εξ αποστάσεως εμπειρία, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται κάτι τέτοιο.

-Ασχολείστε με την παρουσίαση και την κριτική βιβλίων. Θα διστάζατε να παρουσιάσετε ή να κάνετε κριτική σ’ ένα βιβλίο που δεν σας άρεσε ως αναγνώστρια;

Επειδή έχω και τη συγγραφική ιδιότητα που σημαίνει ότι γνωρίζω προσωπικά πόσο επαχθής, πολύπλοκη και βασανιστική είναι η διαδικασία συγγραφής ενός βιβλίου, όταν δεν «συντονιστώ» με ένα έργο και δεν με καλύψει, δεν θα το παρουσιάσω για λόγους δεοντολογίας ή αν το κάνω θα αφορά κάποιον ξένο συγγραφέα και όχι Έλληνα.

-Στα βιβλία σας μπορεί να διακρίνει κανείς το «άρωμα» γυναίκας. Ποια από τις πρωταγωνίστριές σας είναι πιο κοντά στον χαρακτήρα σας;

Υποδύομαι όλους τους ήρωές μου. Έχω υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης απέναντί τους και γίνομαι αυτοί για να αποδώσω κάθε εμφανισιακή, εκφραστική και ψυχολογική τους λεπτομέρεια. Όπως προανέφερα, οι ήρωες και οι ηρωίδες μου είτε είναι γεννήματα φαντασίας είτε κολάζ υπαρκτών ανθρώπων. Όμως δεν αυτοβιογραφούμαι μέσω των βιβλίων μου και δεν έχω τολμήσει ακόμη να «πρωταγωνιστήσω» σε κάποιο βιβλίο μου έστω κρυμμένη πίσω από κάποιο μου ήρωα. Όλοι οι ήρωές μου είναι εγώ αλλά εγώ δεν είμαι απόλυτα κανένας τους. Ως άνθρωπος έχω στοιχεία ακόμη και με τη Σουζάνα Φαζέκας όπως μοιάζω και με τη Ροζαλία της τριλογίας της Στάχτης ή με τον Έκτορα Χρυσολορά στο Κλειδωμένο Συρτάρι χωρίς να είμαστε πανομοιότυποι ως χαρακτήρες.

-Όταν το συναίσθημα περνά στη «χάρτινη διάσταση» πόση «αφαίμαξη» θεωρείτε πως έχει υποστεί;

Βγαίνω αποδεκατισμένη από κάθε συγγραφική απόπειρα. Χρειάζομαι μέρες ίσως και ολόκληρο μήνα για να συνέλθω. Από την κούραση χάνω τα λόγια μου και δεν έχω διάθεση και αντοχή για συναναστροφές. Περνάω θα έλεγα ένα είδος επιλόχειας μελαγχολίας την οποία ευτυχώς γνωρίζουν τα αγαπημένα μου πρόσωπα και την υπομένουν. Ανακτώ σχεδόν πάντα τις ψυχικές δυνάμεις μου με ένα ταξίδι. Μετά τη γιατρίνα επισκέφτηκα το Άμστερνταμ. Ελπίζω σύντομα να μπορώ να συνεχίσω αυτή την προσφιλή μου συνήθεια.

-“Αν υπάρχει Θεός θα πρέπει να μου ζητήσει συγγνώμη”. Αυτή η φράση είναι γραμμένη απ’ το χέρι κάποιου κρατούμενου σ’ ένα τοίχο του Άουσβιτς. Αισθάνομαι τελικά ότι στο κατώφλι του 21ου αιώνα η ναζιστική θεωρία αποτέλεσε απλώς την παρένθετη μήτρα για να πάρει σχήμα ξανά η φρίκη. O ρατσισμός ακονίζει πάλι τα νύχια του. Υπάρχει ακόμα στις ανθρώπινες συνειδήσεις. Θέλετε να μας μιλήσετε λίγο γι’ αυτό μια που στα βιβλία σας υπάρχουν άπειρες αναφορές σ αυτό το θέμα;

Μακάρι να είχε εκλείψει ο ρατσισμός ως φαινόμενο και να μην χρειαζόταν να ασχολούμαι λογοτεχνικά μαζί του. Όμως στις μέρες μας αποδεικνύεται ολοένα και πιο τραγικά ότι ο ρατσισμός καλά κρατεί, μεταμφιέζεται, φοράει στολές εξουσίας, παίζει κρυφτό με τη δημοκρατία. Όσο υπάρχουν αυτές οι κηλίδες στον ανθρώπινο πολιτισμό τόσο η λογοτεχνία έχει χρέος να αναδεικνύει τα χιλιάδες δύσμορφα πρόσωπά του.

-Έχετε σκεφτεί ποτέ να μην γράψετε άλλο βιβλίο; Αν ναι, γιατί;

Φυσικά και έχω σκεφτεί να σταματήσω. Καταρχήν θαύμασα τη Χαρούλα Αλεξίου που είχε την αξιοπρέπεια και το σθένος να πει επίσημα ότι τελειώνει την ερμηνευτική της καριέρα. Θέλει αρετή και τόλμη μια τέτοια απόφαση ώστε να μην συρθείς, να μην εκπέσεις από το βάθρο σου, να μην φθαρείς. Γι’ αυτό κάθε φορά που γράφω ένα βιβλίο έχω πάντα την αίσθηση ότι είναι το τελευταίο μου. Το αισθάνθηκα και μετά τη Γιατρίνα. Ήδη όμως μια ιδέα γυροφέρνει το μυαλό μου. Η καταπόνηση της συγγραφής ενός βιβλίου με διαλύει κάθε φορά. Αλλά αντίστοιχα προς το παρόν με νικά και με ατσαλώνει μια νέα έμπνευση. Έχω επίγνωση όμως ότι κάποια στιγμή δεν θα υπάρχει ούτε έμπνευση ούτε δύναμη. Είναι αναπόφευκτο. Και τότε θα πρέπει παλικαρίσια να σταματήσω γιατί η τέχνη δεν είναι επάγγελμα αλλά μαγεία. Και η μαγεία δεν εκβιάζεται.

-Πολλοί ισχυρίζονται ότι η συγγραφική διαδικασία ισοδυναμεί με μοναξιά. Στην περίπτωσή σας;

Σαφώς η συγγραφική διαδικασία είναι μια εμπειρία μοναξιάς. Μιας μοναξιάς που εκπηγάζει απ’ την απαιτούμενη εσωτερίκευση για τη δημιουργία ενός βιβλίου και την «αντικοινωνική» κατά κάποιον στάση που οφείλει να τηρεί ο συγγραφέας για να αφοσιωθεί στο γραπτό του. Θα απαρνηθεί την εκδρομή, το ποτό, τον καφέ με τους φίλους προκειμένου να υπηρετήσει το βασανιστικό ερέθισμα που του απαιτεί να γράψει ένα βιβλίο. Προσωπικά δεν με απασχολεί ό,τι στερήθηκα για χάρη της συγγραφικής μου πορείας. Το μόνο αγκάθι μέσα μου είναι που αφαίρεσα χρόνο από τον γιο μου για να το κάνω αυτό.

-Αν έπρεπε να χαρακτηρίσετε το βιβλίο σας «Η Γιατρίνα» με τρεις λέξεις ποιες θα ήταν αυτές;

Ρεαλιστικό, ατμοσφαιρικό, επώδυνο. Και θα προσθέσω μια φράση ακόμη: τραγικά ειρωνικό…