Fractal
Home / ΒΙΒΛΙΟ / Η τραγικότητα του καζαντζακικού χορευτή
28/08/2019, 10:17 πμ

Η τραγικότητα του καζαντζακικού χορευτή

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //

 

 

Υπάρχουν στοιχεία τραγικότητας στον καζαντζακικό χορευτή Ζορμπά; Μήπως ο αχόρευτος καπετάν Μιχάλης κρύβει μια τραγικότητα, η οποία αποκαλύπτεται μέσω του χορού;

Η τραγικότητα των δυο ηρώων, του Ζορμπά και του καπετάν Μιχάλη, μπορεί να αναζητηθεί στις όψιμες τραγωδίες του Καζαντζάκηˑ στην τριλογία Προμηθέας Πυρφόρος, Προμηθέας δεσμώτης και Προμηθέας λυόμενος  (Ζορμπάς) και την Μέλισσα (καπετάν Μιχάλης).

Σύμφωνα με την Κυριακή Πετράκου ο αισχυλικός Προμηθέας αποτελεί σύμβολο ελευθερίας, η οποία επιδέχεται πολλές διαφορετικές ερμηνείες, όπως «την αντίσταση στην επιβολή και την αυταρχικότητα της εξουσίας, την απελευθέρωση από τα πάθη και τους πειρασμούς, την υπέρβαση των υλικών περιορισμών και την επικράτηση του πνεύματος, καθώς και την αποδοχή της υλικής υπόστασης[…] με προίκα τη σοφία που αποκομίσθηκε από τις προηγούμενες υπερβάσεις».[1] Ο Ζορμπάς ταυτίζεται εν μέρει με τον Προμηθέα εκφράζοντας, μέσω του χορού, κάποιες από τις διαστάσεις της προσωπικής ελευθερίας, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει και την τραγικότητά του.

Η αντίσταση στην επιβολή της θεϊκής εξουσίας φαίνεται στη φράση: «Τι μπορείς να μου κάμεις, Παντοδύναμε; Τίποτα[…]πρόφτασα και χόρεψα, και πια δε σ΄ έχω ανάγκη!». Η προσπάθεια υπέρβασης των υλικών περιορισμών, όπως η δύναμη της βαρύτητας, περιγράφεται στο χοροδρώμενο της αμμουδιάς: «Έβλεπα τον Ζορμπά να χορεύει[…]δαιμονικιάν ανταρσία[…]να νικήσει το βάρος και την ύλη[…]εωσφορική ιστορία του ανθρώπου», Η αποδοχή της υλικής υπόστασης αποτυπώνεται στην χορευτική παντομίμα με τον Ρούσο: «Άρχισε πρώτος ο Ρούσος[…]τουφέκια[…]πόλεμος[…]στοπ![…]δώστου να χορεύει». Απουσιάζει η έννοια της ελευθερίας ως απελευθέρωση από τα πάθη και τους πειρασμούς, διότι ο Ζορμπάς είναι ο απόλυτος εκφραστής τους.

Εκτός όμως από την προσωπική ελευθερία, το «εγώ» του χορευτή, υπάρχει και το «εμείς», δηλαδή η ελευθερία του αφεντικού για την οποία αγωνίζεται χορευτικά ο Ζορμπάς, όπως έκανε και ο Προμηθέας για τους ανθρώπους.[2] Το χοροστάσι στην αμμουδιά δείχνει ότι το αφεντικό ελευθερώθηκε πνευματικά, όχι όμως και σωματικά, καθώς δεν έπραξε τις βιωματικές διδαχές του Ζορμπά.

Ο χορός ως έκφραση της τραγικότητας του χαρακτήρα του Ζορμπά μπορεί να είναι είτε φανερός, όπως η περιγραφή για το χορό πάνω από το φέρετρο του παιδιού του είτε υφέρπων στα πλαίσια της σκηνικής δράσης. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα της παρακμιακής μαντάμ Ορτάνς που χορεύει με τον Ζορμπά, η οποία αντιπροσωπεύει την τραγικότητα του γήρατος και του κοινωνικού ξεπεσμού. Και στις δυο περιπτώσεις ο χορός λειτουργεί ως όριοˑ όριο ζωής-θανάτου (γύρω από το φέρετρο) και όριο ηλικίας σε σχέση με τη διάρκεια ζωής και την κοινωνική ανέλιξη ή καταπόντιση (μαντάμ Ορτάνς). Με άλλα λόγια, και στις δυο περιπτώσεις, η τραγικότητα οριοθετείται με τη βοήθεια του χορού.

 

 

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι ο χορός του Ζορμπά αλλάζει και προσαρμόζεται ανάλογα με τις καταστάσεις, τα βιώματα και τις δράσεις του πρωταγωνιστή. Με τον τρόπο αυτό, αλλάζει η χορευτική πράξη, η οποία εναλλάσσεται από αεικίνητη θύελλα σε παγωμένο άγαλμα. Αυτό που παραμένει σταθερό είναι το κοινό υπόβαθρο, η υλικότητα, δηλαδή το παραστασιακό χορευτικό σώμα, το οποίο εκφράζει προσωπικές αρχές, ιδέες και συναισθήματα.

Στον χαρακτήρα του καπετάν Μιχάλη ο Καζαντζάκης εμπνέεται από την τραγωδία Μέλισσα, η οποία παρουσιάζει τη σύγκρουση του πατέρα με το γιό και «την προσπάθεια αποδέσμευσης του ατόμου απ’ την πρωτόγονη έννοια του δεσμού του με το προγονικό παρελθόν που τον καταπιέζει».[3] Οι χορευτές τζουτζέδες ξεκουράζουν τον καπετάν Μιχάλη, καθώς προσπαθούν να τον ψυχαγωγήσουν για να ξεχάσει το ερωτικό πάθος, το οποίο αντιβαίνει με τον προγονικό κώδικα των ηθικών αξιών που τον θέλει πολεμιστή, όχι εραστή. Ο χορός των συμπρωταγωνιστών είναι η έκφραση αυτών των καταπιεσμένων συναισθημάτων, καθώς οι χορευτές χορεύουν αντ’ αυτού. Ταυτόχρονα, η ιστορία του σαιξπηρικού Οθέλου μεγεθύνει την αίσθηση της τραγικότητας που υπάρχει στην ψυχή του πρωταγωνιστή.

Ο χορευτής Ζορμπάς και ο αχόρευτος καπετάν Μιχάλης έχουν κοινές καταβολές, οι οποίες πηγάζουν από την ηρωολατρικό βαγκνερισμό της τραγωδίας Πρωτομάστορας των νεανικών του Καζαντζάκη.[4] Δεν είναι τυχαία η επιλογή της τριλογίας του Προμηθέα ούτε η σύγκρουση πατέρακαι γιού στη Μέλισσα, καθώς αμφότεροι οι πρωταγωνιστές αμφισβητούν τον Θεό (Προμηθέας) και τον πατέρα (έχει το ρόλο του Θεού στην οικογένεια). Το χορευτικό αλώνι μπορεί να αλλάζει και να μεταφέρεται από το ακρογιάλι στο υπόγειο του σπιτιού. Αυτό που δεν αλλάζει είναι η σύγκρουση και η αναμέτρηση Θεού και ανθρώπου. Με τον τρόπο αυτό, ο συγγραφέας αναζητεί την πρωτεϊκή πορεία προς το ανθρώπινο αρχέγονο της ζωής και της σκέψης.[5]

 

Βιβλιογραφία

  1. Bien P., Καζαντζάκης. Η πολιτική του πνεύματος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2001.
  2. Γλυτζουρής Α., Πόθοι αετού και φτερά πεταλούδας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2009.
  3. Γραμματάς Θ., «Ξαναδιαβάζοντας το έργο του Νίκου Καζαντζάκη», Διαβάζω (τ. 51), Αθήνα 1982.
  4. Πετράκου Κ., Ο Καζαντζάκης και το θέατρο, εκδ. Μίλητος, Αθήνα 2005.

 

Διαδικτυακές πηγές

  1. Ν. Καζαντζάκης, «Ο Αρχαιοελληνικός Μύθος στην παγκόσμια λογοτεχνία», http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/mythology/browse.html?tag=ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, 16/3/2018.

 

__________________ 

[1]. Κ. Πετράκου, Ο Καζαντζάκης και το θέατρο, εκδ. Μίλητος, Αθήνα 2005, σ. 394-395.

[2]. P. Bien, Καζαντζάκης. Η πολιτική…, ό.π., σ. 227-242.

[3]. Θ. Γραμματάς, «Ξαναδιαβάζοντας το έργο του Νίκου Καζαντζάκη», Διαβάζω (τ. 51), Αθήνα 1982.

[4]. Α. Γλυτζουρής, Πόθοι αετού και φτερά πεταλούδας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2009, σ. 275-307.

[5]. Ν. Καζαντζάκης, «Ο Αρχαιοελληνικός Μύθος στην παγκόσμια λογοτεχνία», http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/mythology/browse.html?tag=ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, 16/3/2018.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top