Fractal
Home / ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ / Όταν ο Μπουρντιέ σκιαγράφησε αριστοτεχνικά το ακαδημαϊκό σύστημα: Το μνημειώδες “Homo Academicus”
28/08/2019, 10:17 πμ

Όταν ο Μπουρντιέ σκιαγράφησε αριστοτεχνικά το ακαδημαϊκό σύστημα: Το μνημειώδες “Homo Academicus”

Γράφει ο Μανώλης Πέπονας // *

 

 

Στην ιστορία της γραφής τα αριστοτεχνικά δομημένα κείμενα δεν σπανίζουν. Άνθρωποι με ταλέντο στον χειρισμό της πένας ανέκαθεν πετύχαιναν την αναπαράσταση μιας κάποιας πραγματικότητας, ικανής να συνεπάρει τον αναγνώστη. Κάποιοι μάλιστα συγγραφείς σκιαγράφησαν τόσο ωμά και συνάμα έντεχνα τον κόσμο τους, ώστε διαμόρφωσαν τις προϋποθέσεις για την αλλαγή του: τα έργα του Ντίκενς για παράδειγμα επηρέασαν σημαντικά τη βρετανική κοινωνία, αναγκάζοντας τις κυβερνήσεις του Γκλάντσον και του Ντισραέλι στην λήψη μέτρων προς ανακούφιση των λαϊκών στρωμάτων. Πράγματι, ελάχιστα μα συνάμα αξιοσημείωτα είναι τα αριστουργήματα εκείνα που αναλύουν την ίδια τους την εποχή με τόλμη, τα γραπτά δηλαδή που αποδομούν τον κόσμο τους με μια οργισμένη δυναμική ικανή να ανατρέψει τα ριζωμένα θέσφατα. Ένα τέτοιο κείμενο φιλοτέχνησε ο Πιερ Μπουρντιέ.

To “Homo Academicus” παρότι εκδόθηκε το 1984 αποτελεί έκφραση του αποήχου του Μάη

του ‘68 και της προσπάθειας του Μπουρντιέ να αναλύσει τις συνέπειές του. Ο ίδιος, την περίοδο εκείνη δίδασκε στο College de France, παραδοσιακό προπύργιο του γαλλικού ακαδημαϊσμού. Η πορεία του μέχρι την καταξίωση μόνο ομαλή δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί: γεννημένος σε ένα μικρό γασκονικό χωριό ανήλθε επιστημονικά εκφράζοντας αρκετές φορές ριζοσπαστικές απόψεις, ενώ συχνά κατηγορήθηκε πως υπερπροέβαλλε τον εαυτό του στα ΜΜΕ. Όντας κάποτε κάθε άλλο παρά εύπορος και έχοντας εξαρχής την κάπως ακατάληπτη διάλεκτο που χρησιμοποιούσε ως μειονέκτημα, ο Μπουρντιέ δεν ξέχασε ουδέποτε την καταγωγή του συναναστρεφόμενος με μετανάστες εργάτες και παραδίδοντας ελεύθερες διαλέξεις εντός και εκτός Γαλλίας.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Μπουρντιέ επιχείρησε να αναλύσει τον ακαδημαϊκό χώρο “εκ των έσω”, να μετατρέψει δηλαδή το πανεπιστήμιο από ερευνητικό υποκείμενο σε αντικείμενο έρευνας. Για τον εν λόγω διανοούμενο εξάλλου το πανεπιστημιακό πεδίο είναι ένας στίβος μάχης, εντός του οποίου επικρατούν αυστηρά καθορισμένες ιεραρχίες. Οι υψηλά ιστάμενοι καθηγητές, κάτοχοι του πολιτισμικού κεφαλαίου και κατέχοντες κυρίαρχη θέση στα πλαίσια της πνευματικής παραγωγής, βρίσκονται σε έναν πόλο αντίθετο τόσο με τους κάθε είδους καλλιτέχνες όσο επίσης με τους διαφόρους οικονομικούς παράγοντες (βιομηχάνους, τραπεζίτες, κα). Με βάση αυτή τη διάκριση ο Γάλλος κοινωνικός επιστήμονας θεωρεί πως η αυτονομία του πανεπιστημιακού πεδίου εξαρτάται από την απόσταση που διατηρεί από τους άλλους δύο πόλους: έτσι οι καθηγητές των διαφορετικών τμημάτων κατανέμονται μεταξύ του πόλου της οικονομικής και πολιτικής δύναμης και του πόλου των πολιτισμικών αγαθών.

Γενικότερα, αυτό που δεν πρέπει να μας διαφεύγει είναι πως για τον Μπουρντιέ ο ακαδημαϊκός χώρος είναι ένα πεδίο με δικούς του κανόνες: ένας φοιτητής για παράδειγμα δεν πρέπει να δημοσιεύει αυτόνομα, οφείλει να πειθαρχεί και -ει δυνατόν- να ανήκει εκ των προτέρων σε κάποια πνευματική ή κοινωνική ελίτ, καθώς επίσης να ασκεί επιλεκτική κριτική εστιασμένη σε δυνητικούς αντιπάλους. Οι κανόνες αυτοί οπωσδήποτε ποικίλλουν, δομικό τους στοιχείο όμως αποτελεί η πίστη μεταξύ καθηγητή-πάτρωνα και σπουδαστή-πελάτη. Αυτή η κάπως απλουστευτική fidelitas των δύο πλευρών εμπεδώνεται ιδίως στο στάδιο εκπόνησης μιας διδακτορικής διατριβής κατά τον Μπουρντιέ, είναι όμως απαραίτητη προϋπόθεση καθ’ όλη τη διάρκεια της πανεπιστημιακής ζωής.

Ο σπουδαστής-πελάτης, εφόσον επιθυμεί να ανέλθει στο συγκεκριμένο πεδίο, υποχρεώνεται de facto να απεμπολήσει την αυτονομία του εντασσόμενος στο άρμα του πάτρωνά του. Πρόκειται δηλαδή για μια σχέση εξουσίας, η οποία αν διαρραγεί τα αποτελέσματα είναι ολέθρια ιδίως για τον πιο αδύναμο εκ των συμβαλλομένων: αυτός βρίσκεται μοιραία απροστάτευτος εντός ενός αδηφάγου ημιαυτόνομου συστήματος, αντιμετωπίζεται δε σχεδόν ως αποστάτης θρησκευτικής αίρεσης. Το εντυπωσιακό μάλιστα σε αυτή την άμυνα του πεδίου είναι πως επιστρατεύεται ένα πλήθος όπλων συχνά στερούμενων ηθικών αναστολών.

Το σύστημα όμως λειτουργεί ιδανικά μόνο υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Είναι κατά τον Μπουρντιέ ευάλωτο τόσο απέναντι στην αύξηση των φοιτητών, όσο επίσης στις διάφορες οικονομικές ή πολιτικές κρίσεις. Κι αυτό γιατί, έχοντας στη βάση του καθαρά πελατειακές σχέσεις, το ακαδημαϊκό πεδίο αδυνατεί να ανταποκριθεί στις επιταγές του όταν ο πάτρωνας δεν μπορεί να υλοποιήσει τις -πολλές φορές ανομολόγητες- υποσχέσεις του. Μοιραία λοιπόν οι αποστάτες αυξάνονται καθώς τα περιθώρια ανέλιξης στενεύουν και το σύστημα δέχεται όλο και βιαιότερα χτυπήματα. Ένα τέτοιο χτύπημα ήταν ο Μάης του ‘68.

Συμπερασματικά λοιπόν, ο Μπουρντιέ περιγράφει αριστουργηματικά τα κριτήρια και τους μηχανισμούς του ακαδημαϊκού πεδίου-συστήματος. Σύμφωνα με αυτόν, η πορεία από την αύξηση των φοιτητών μετά τη δεκαετία του 1950 στη Γαλλία έως το ξέσπασμα του Μάη του ‘68, θεωρείτο σχεδόν προδιαγεγραμμένη λόγω ακριβώς των εσωτερικών κανόνων που επικρατούν εντός του πανεπιστημιακού χώρου. Το “Homo Academicus” αποτελεί λοιπόν πέρα από μια εμβριθή κοινωνιολογική ανάλυση, έναν αξιοσημείωτα θαρραλέο σύμβουλο, ικανό να δημιουργήσει έναν ευρύ κριτικό αναστοχασμό στους κόλπους του σήμερα.

 

 

* Ο Μανώλης Πέπονας είναι ιστορικός κατά σπουδή και βούληση. Λέει πως γράφει «sine ira et studio», μα δεν τον πιστεύει κανένας. Έχει γράψει και βιβλία.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top