Fractal

Χίλιες και μία νύχτες στην Πράγα

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

«Νύχτες κάτω από την πέτρινη γέφυρα» του Λέο Περούτς, μτφ: Ιάκωβος Κοπερτί, σελ. 304, Εκδ. Πόλις

 

Όταν είχε κυκλοφορήσει προ καιρού στα μέρη μας το μυθιστόρημα του Λέο Περούτς «Ο μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας» (εκδ. Κίχλη), είχα υποσημειώσει προλογικά πως:  «Κάποιοι συγγραφείς είναι ‘’καταδικασμένοι’’ να δικαιώνονται αργά• οι καιροί τους, ως άλλη σουρντίνα, πνίγουν τον ήχο των προθέσεών τους και πρέπει να περιμένουν την επιβεβαίωση σε ύστερο χρόνο».

Η τωρινή έκδοση του βιβλίου «Νύχτες κάτω από την πέτρινη γέφυρα» (εκδ. Πόλις) επιβεβαιώνει την αξία του, ωστόσο, διαβάζοντας κανείς προσεκτικά το επίμετρο που κλείνει την έκδοση, μένει ξανά με την αίσθηση πως μια παράξενη αχλή ακολουθούσε τον Περούτς. Θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι ένας από τους χαρακτηριστικότερους συγγραφείς που δεινοπάθησε από τη σφαλερή παγίδα της παρανάγνωσης.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γραφτούν για το έργο του διφορούμενες κριτικές, συχνάκις αντικρουόμενες, και να χρειαστεί να περάσουν πολλά χρόνια για να λάβει μια θέση στον μεγάλο «Κανόνα» της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Ήταν, άραγε, ένας συγγραφέας που προτιμούσε να γράφει λαϊκά αναγνώσματα προς τέρψη του κοινού; Ήταν ένας μεταφυσικός ρέκτης του οποίου τα έργα βρίθουν συμβολισμών και δεύτερων αναγνώσεων; Ήταν ένα πρώιμο υβρίδιο του Φραντς Κάφκα και της Άγκαθα Κρίστι; Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο πολλάκις παραγνωρισμένος, και για αρκετές δεκαετίες αποσιωπημένος, Περούτς είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση στη γερμανόφωνη λογοτεχνία.

Ένας συγγραφέας που συνδύασε τον μαθηματικό λογισμό με το υπερβατικό, που αναζήτησε τα όρια της συγγραφικής εμπειρίας έξω από την τρέχουσα ροή της εποχής του και που, ναι, ενδιαφέρθηκε έντονα να γράψει ιστορίες (αυτή άλλωστε είναι και η πρωταρχική ανάγκη της λογοτεχνίας) δίχως όμως να λησμονεί πως σε κάθε ιστορία, σε κάθε αφήγηση, κρύβεται ένα παλιρροϊκό κύμα, μια τελετουργική μεταμφίεση του υπαρκτού κόσμου σε κάτι άλλο. Αυτό το άυλο «άλλο», η μυθοπλαστική κατασκευή, οι συμβολισμοί του και τα εννοιολογικά του πρόσημα, είναι που καθιστούν ένα έργο σημαντικό ή όχι.

Υπό αυτή την έννοια, ο Περούτς, και μόνο γι’ αυτά τα μυστικά και μυστηριώδη τεχνουργήματά του, αξίζει να διαβαστεί και να καταχωρηθεί στη χορεία των σημαντικών.

Οι συγκαιρινοί του τον κατέκριναν και, ωσαύτως, τον επαίνεσαν για το βιβλίο του «Νύχτες κάτω από την πέτρινη γέφυρα». Οι πρώτοι για το γεγονός ότι γράφει «ιστορικό μυθιστόρημα» σε μια εποχή που κανείς δεν ασχολείται με αυτό. Επιπροσθέτως, ότι η μπαρόκ γραφή του ήταν πλέον ξεπερασμένη και ότι το έντονο εβραϊκό στοιχείο στο εν λόγω μυθιστόρημα μάλλον προκαλούσε αμηχανία παρά άνοιγε έναν διάλογο για τα δεινά που υπέστησαν οι Εβραίοι. Από την άλλη, όμως, δεν μπορεί να μην εκθειάσει κανείς (και συνέβη στην κριτική της εποχής του), το μυστικιστικό θάλπος που καλύπτει τις ιστορίες του, την αφηγηματική δεινότητά του, την πιστότητα των χαρακτήρων και της εποχής και φυσικά την πρόθεσή του να υπονοήσει πολλά περισσότερα από αυτά που εξαρχής δηλώνονται.

Το βιβλίο δομείται σε 15 μεγάλα διηγήματα (στο όριο της νουβέλας), τα οποία όμως στο τέλος αποδεικνύονται κεφάλαια ενός ενιαίου corpus. Όχι μόνο γιατί οι ήρωες των επιμέρους ιστοριών εμφανίζονται ξανά σε μια άλλη ιστορία και όλοι μαζί οι ήρωες, κατά ένα τρόπο, εμπλέκονται μεταξύ τους, αλλά διότι είναι φανερή η αρχιτεκτονική του Περούτς (ιδού η μαθηματική του σκέψη) να οδηγήσει όλα τα νήματα προς έναν κεντρικό κόμπο. Κάπως έτσι, αν διαβάσει κανείς το βιβλίο από το τέλος προς την αρχή θα βρει ξανά το δρόμο του και τα βήματα που έκανε για να φτάσει στο τέρμα.

 

Leo Perutz

 

Μεταφερόμαστε στον 17ο αιώνα στην Πράγα όπου συνορεύουν δύο εντελώς διακριτοί, αλλά και τόσο εφαπτόμενοι, κόσμοι: ο πύργος και η αυλή του βασιλιά Ροδόλφου Β’ και η περίκλειστη Εβραιούπολη. Πρόκειται για έναν έξοχο συντονισμό χαρακτηριολογικών περιπτώσεων με την έννοια ότι ο Περούτς δεν δημιουργεί μόνο είδωλα, πρότυπα ή ευδιάκριτες φιγούρες (ο παράδοξος βασιλιάς που ενδιαφέρεται μόνο για έργα τέχνη, ο μυστικιστής ραβίνος ή ο τετραπέρατος εβραίος έμπορος Μάισελ), αλλά μελετά τον χαρακτήρα κάθε ανθρώπου. Μόνο; Μα, εδώ έχουμε να κάνουμε με τις χίλιες και μία νύχτες στην Πράγα. Η πανίδα του μυθιστορήματος είναι εξόχως ενδεικτική: αστρολόγοι, γελωτοποιοί, αυλικοί, μύστες, μάγοι, κλέφτες, λαφυραγωγοί, όμορφες δεσποσύνες και ένα πλήθος ανθρώπων παρελαύνει από το βιβλίο. Άλλοτε με λυρικό τρόπο, άλλοτε με δραματικό και ενίοτε με γκροτέσκο, ο Περούτς φέρνει στον νου τον Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, τον πρώιμο Κάφκα, τους αρχαίους θρύλους, την Καμπάλα, τους αποκρυφιστικούς μύθους και τον Πόε. Αν και το νήμα των ιστοριών δεν χάνεται, αντιθέτως υπάρχει μια ευδιάκριτη μαστοριά στο πώς αναπλάθονται, πάντα θάλλει κάτι «ετερόδοξο» μέσα τους που τις ξηλώνει στο τέλος. Έχουμε να κάνουμε με έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό από τον δικό μας όπου «βασιλεύει» η δεισιδαιμονία, ο αποκρυφισμός και το υπερβατικό. Ο Περούτς αποτυπώνει αυτός τον διττό κόσμο της Πράγας με έντονα χρώματα. Οι βυζαντινισμοί στο κάστρο του βασιλιά, η ανιμιστική ζωή στο γκέτο των Εβραίων και η υπέρβαση του λογικού προς χάριν των στοιχειών, των φαντασμάτων, των πεθαμένων που επιστρέφουν και του έρωτα ενός δεντρολίβανου με μια τριανταφυλλιά.

Το στοιχείο της παραμυθίας είναι έντονο, η αποτύπωση της εποχής έξοχη, ενώ ευδιάκριτη είναι η πρόθεση του Περούτς να εμπλέξει τα προσωπικά πάθη με την πορεία της πόλης και της χώρας. Η μετάφραση ανήκει στον Ιάκωβο Κοπερτί και η επιμέλεια στην Άννα Περιστέρη. Αξίζει να διαβαστεί και το επίμετρο της Μπρίτα Εκερτ για να κατανοήσει κανείς τον κόσμο στον οποίο κινήθηκε ο συγγραφέας, αλλά και την υποδοχή που έτυχε το έργο του όσο ζούσε και μετά.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top