Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ένα πολιτικό θρίλερ που έρχεται από το μέλλον
02/02/2022, 8:57 πμ

Ένα πολιτικό θρίλερ που έρχεται από το μέλλον

Από την Εύα Στάμου //

 

“Εκμηδένιση”, Μισέλ Ουελμπέκ, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2022

 

Ό,τι και αν σκέφτεται κανείς για την λογοτεχνική δεξιότητα, την προσωπικότητα, ή τον δημόσιο λόγο του Ουελμπέκ θα είναι δύσκολο να μην παραδεχθεί ότι πρόκειται για έναν συγγραφέα που εκφράζει στο έπακρο την εποχή του, καθώς χειρίζεται με τρόπο εξαιρετικό τα ζητήματα που απασχολούν τον σημερινό αναγνώστη, παραδίδοντας συχνά βιβλία, όπως το πρόσφατο μυθιστόρημα Εκμηδένιση, που μοιάζει να έρχονται από το μέλλον.

Μια σειρά από φλέγοντα θέματα – το δημογραφικό και το μεταναστευτικό, η τεχνητή αναπαραγωγή, οι νέες μορφές τρομοκρατίας, ο ρόλος της τεχνολογίας στη διαμόρφωση των κοινωνικών και πολιτικών συσχετισμών αλλά και των προσωπικών σχέσεων, ακόμα και οι επικείμενες προεδρικές εκλογές στη Γαλλία – θίγονται στο βιβλίο χωρίς ωστόσο κανένα από αυτά να αποσπά την αναγνωστική προσοχή από τον Πωλ, τον κεντρικό χαρακτήρα, η οικογενειακή ζωή του οποίου βρίσκεται στον πυρήνα της ιστορίας.

Ο Ουελμπέκ διατηρεί μια αξιοθαύμαστη ισορροπία ανάμεσα στα γεγονότα ενός πολιτικού θρίλερ που συνθέτουν από μόνα τους μιαν άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία–η οποία κινείται μεν στο πεδίο της πραγματικότητας, αλλά είναι διανθισμένη από στοιχεία επιστημονικής φαντασίας–και στο οικογενειακό δράμα του Πωλ, οικονομικού συμβούλου του Μπρυνό, υπουργού Οικονομικών, ο οποίος θέτει υποψηφιότητα για αντιπρόεδρος στις εκλογές του 2027.

Η ζοφερή και αδιέξοδη ατμόσφαιρα των κεφαλαίων όπου ο Πωλ, ο Μπρυνό και άλλα μέλη της κυβέρνησης έρχονται διαρκώς αντιμέτωποι με τεχνολογικές εξελίξεις που τους ξεπερνούν, μεταβάλλοντας αδιάκοπα τους όρους του οικονομικού και πολιτικού παιχνιδιού, διακόπτεται από την εξιστόρηση της προσωπικής ζωής του Πωλ: παρά τα οικογενειακά προβλήματα που αντιμετωπίζει υπάρχουν πάντα περιθώρια επιλογών που τελικά συνδιαμορφώνουν τις τύχες των ηρώων.

Η αποξένωση του Πωλ από την γυναίκα του, την Πρυντάνς, με την οποία εξακολουθεί να μοιράζεται την ίδια στέγη αν και δεν έχουν ερωτική επαφή για μια δεκαετία, η επί σειρά ετών απομάκρυνση από την οικογένειά του και η ξαφνική επιστροφή στο πατρικό σπίτι στο Σεν-Ζοζέφ-αν-Μπωζολέ με αφορμή το εγκεφαλικό του πατέρα του, θα αποτελέσουν σημαντικά κομμάτια της ιστορίας που, καθώς ξετυλίγεται, μας επιτρέπει να γνωρίσουμε μια πλειάδα από ενδιαφέροντες και πειστικούς χαρακτήρες.

Προς το τέλος της αφήγησης θα δοθεί απάντηση και στο ερώτημα αν οι πράξεις του Πωλ πηγάζουν από κάποιου είδους συναισθηματική αναπηρία που οφείλεται στην πρώιμη ανατροφή του, ή συνιστούν το αποτέλεσμα του σύγχρονου τρόπου ζωής των κατοίκων των μεγαλουπόλεων, όπου εκπαιδεύουν τον εαυτό τους να νιώθει αυτάρκης μες τη μοναχικότητά του.

Ο Ουελμπέκ συνδέει τη ζωή στο Παρίσι με μια σειρά από κοινωνικά δεινά και συναισθηματικά αδιέξοδα που απουσιάζουν από τη ζωή στην επαρχία, όπου ο αέρας είναι καθαρός, οι άνθρωποι ντόμπροι και αλληλέγγυοι, η καθημερινότητα απαλλαγμένη από τα άγχη ή τον ανταγωνισμό, και όπου η παγκοσμιοποίηση ή ο καπιταλισμός δεν φαίνεται να έχουν τον ίδιο αντίκτυπο στις ψυχές των ανθρώπων. Αυτή η κάπως εξωραϊσμένη, αν όχι ελαφρώς αφελής, μα ταυτόχρονα γοητευτική και παραμυθητική όψη της επιστροφής στις ρίζες, σε μια νοσταλγική Αρκαδία της παιδικής ηλικίας, η οποία απουσιάζει από άλλα βιβλία του συγγραφέα, μπορεί να λειτουργήσει για αρκετούς θετικά, ίσως όμως όχι και για κάποιους από τους πιστούς αναγνώστες του, αφού αναπόφευκτα μαλακώνει την αιχμηρότητα της ματιάς του Ουελμπέκ.

Ένα άλλο στοιχείο που μπορεί να φανεί προβληματικό είναι η εμφάνιση στερεοτυπικών γυναίκειων και ανδρικών χαρακτήρων, με έναν τρόπο που αρχικά δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί. Αν και στην Εκμηδένιση ο περιβόητος σεξισμός του συγγραφέα, για τον οποίο τόσο έχει κατηγορηθεί από την κριτική στο παρελθόν, δεν είναι τόσο έκδηλος όσο σε άλλα μυθιστορήματά του (βλ. Σεροτονίνη), δεν λείπουν ωστόσο τα παρωχημένα δίπολα για το τι σημαίνει ανδρισμός και θηλυκότητα.

Από τη μία έχουμε το αρνητικό πρότυπο της Ίντι, της συζύγου του νεότερου αδερφού, μιας απαιτητικής, ψυχρής, παραδόπιστης δημοσιογράφου, που προσπαθεί να επιβάλει τις απόψεις της και που με τον αυταρχισμό της έχει συμβάλει στην εξασθένηση του ανδρισμού του συντρόφου της, μέχρι την τελική του εκμηδένιση.

Από την άλλη έχουμε τη σεμνή, υπομονετική αδερφή του Πωλ, την Σεσίλ, που πιστή στα χριστιανικά ιδεώδη λειτουργεί υποστηρικτικά για ολόκληρη την οικογένεια καθώς και την ηρωική -αν και υστερική- Μαντλέν, σύντροφο του ετοιμοθάνατου πατέρα που αποδεικνύεται συγκινητικά αφοσιωμένη στον άντρα που αγαπά και αφιερώνει κάθε λεπτό της ημέρας στην φροντίδα του.

Με άλλα λόγια, η δυναμική δημοσιογράφος αποτελεί απειλητική φιγούρα που καταστρέφει τις ζωές των αντρών, ενώ οι χαμηλών τόνων και περιορισμένων απαιτήσεων, Σεσίλ και Μαντλέν,  παρουσιάζονται ως γυναίκες που μπορεί κανείς να εμπιστευθεί και που αξίζει σίγουρα να αγαπήσει.

 

Michel Houellebecq

 

Τα σοβαρά προβλήματα υγείας του πατέρα που τον καθηλώνουν σε αναπηρικό καροτσάκι θα γίνουν η αφορμή για να στηλιτεύσει ο Ουελμπέκ τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι πολίτες τρίτης ηλικίας στη Γαλλία. Μεγαλώνοντας σε μια κουλτούρα που το γήρας δεν αντιμετωπίζεται ως δώρο αλλά ως αρρώστια με συγκεκριμένα στάδια και συμπτώματα, οι άνθρωποι τρίτης ηλικίας ωθούνται συχνά εκτός της κοινότητας, και αναγκάζονται να διαμείνουν σε περίκλειστους χώρους που θυμίζουν νοσοκομείο ή φυλακή, διανύοντας τις τελευταίες μέρες τους μόνοι και ξεχασμένοι. Η τρίτη ηλικία βιώνεται σαν τιμωρία–τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ανθρώπου, οι επιθυμίες, οι ανάγκες, ακόμα και τα επιτεύγματά του, αγνοούνται. Από την στιγμή που ο παραγωγικός ρόλος τους τελειώνει, οι ηλικιωμένοι μετατρέπονται σε στερεότυπα, σταδιακά περιθωριοποιούνται και τελικά εκμηδενίζονται.

Με εκμηδένιση όμως απειλούνται στο μυθιστόρημα και οι πολίτες της Γαλλίας από νέες μορφές τρομοκρατίας που μπορεί να εκκινούν από φαινομενικά ακίνδυνες θεωρίες συνωμοσίας που πηγάζουν από δοξασίες και μυστικιστικές ιδεοληψίες που ανάγονται στην εποχή του Μεσαίωνα, αλλά με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας δημιουργούν ένα εξαιρετικά δυνατό και επικίνδυνο χαρμάνι, έτοιμο να εκραγεί στα χέρια ανεπαρκών πολιτικάντηδων και τεχνοκρατών.

Με εκμηδένιση απειλείται και η Γαλλική Δημοκρατία, τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των πολιτών σε σημείο που, σύμφωνα με τον Ουελμπέκ, να δικαιολογείται η  παρέμβαση εθνικιστικών ομάδων Ταυτοτικών -ο θαυμασμός του συγγραφέα δεν κρύβεται- που με τις επιθετικές (μα αναίμακτες) ενέργειές τους επιχειρούν να ξαναδώσουν στον Γάλλο πολίτη την αξιοπρέπειά του.

Υπάρχει διαφυγή από αυτή τη νοσηρή και απειλητική κοινωνική πραγματικότητα; Η επιστροφή στην επαρχία και τις αρχές που διέπουν τη ζωή των κατοίκων της, η οργανωμένη θρησκεία με τις συχνές επισκέψεις στην εκκλησία που μπορεί να λειτουργήσει λυτρωτικά ακόμα και για τους μη πιστούς, η αλληλεγγύη μέσω της δημιουργίας ενός ισχυρού κοινωνικού δικτύου και τελικά η αγάπη που μοιράζεται ένα ζευγάρι, δυο αδέρφια, ή μια οικογένεια, φαίνεται να αποτελούν για τον Ουελμπέκ τη μόνη ασπίδα στις κάθε είδους επιθέσεις που δέχεται ο σύγχρονος πολίτης μιας δυτικής δημοκρατίας.

Πρόκειται, κατά την άποψή μου, για μια συνηθισμένη συνταγή που σε κάποιους θα φανεί απλοϊκή ή συντηρητική ενώ σε κάποιους άλλους ως η μόνη ελπιδοφόρα στάση απέναντι σε ένα αβέβαιο και σκοτεινό μέλλον.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top