Συμπυκνώσεις

Γράφει ο Σταύρος Σ. Σταμπόγλης //

Γιώργος Δουατζής: Ποιητική συλλογή «Χρόνου σκιά», Εκδόσεις στίξις, Αθήνα Δεκέμβριος 2018

«Α, δαιμόνια, που μας κρατάτε ζωντανούς

την ώρα που πάει να σβήσει κάθε ελπίδα »

Η νέα ποιητική συλλογή του Γιώργου Δουατζή θα πρέπει να θεωρηθεί ουσιαστική εξέλιξη στην ποιητική γραφή του. Όσον αφορά την φόρμα τουλάχιστον. Σύγχρονη φόρμα με περιεχόμενο που αναδίδει αρώματα ρομαντισμού και λυρισμού. Μην ξεχνάμε πως ο Ρομαντισμός είναι το θεμέλιο του Μοντέρνου. Πρόκειται για καθημερινό λόγο σε ολοκληρωμένη σύνθεση. Αιτιολογημένη ανάγκη γραφής. Μεστός λόγος. Γεμάτο «δοχείο» με σαφές περιεχόμενο. Μια εκ βαθέων εξομολόγηση που αγγίζει ως οικεία κατάσταση τον αναγνώστη και καταλήγει καταρράκτης παραινέσεων, καθώς η εκκίνηση από το προσωπικό αγκαλιάζει το γενικό.

Συμπύκνωση ιδεών για την εξέλιξη της προσωπικότητας, των σχέσεων, για την αξιοπρέπεια. Όχι δεν είναι θεοσεβούμενες οδηγίες περί την ηθικήν, αλλά σπόροι για την καλλιέργεια του αναγκαίου ήθους στην σύγχρονη εποχή.

Εδώ ο ποιητής δεν έχει την ανάγκη για αδιάφορα γεμίσματα που κρύβουν τα κενά ανάμεσα σε γενεσιουργούς στίχους. Πρόκειται για γραφή προερχόμενη από κόσμους, εποχές και προσωπικούς μετασχηματισμούς κατά τον αγώνα για την αξιοπρέπεια, την επιβίωση, την δημιουργία· κατά την ουμανιστική αντίληψη της συνέχειας εν μέσω δραματικών γεγονότων και αντιθέσεων, «Στάζει η μελαγχολία σαν ρετσίνι / οι συλλέκτες δεν το χρειάζονται πια / τα κρασιά ωριμάζουν σε κάδους αζώτου / η ζωή άνοστη χωρίς ζυμώσεις / ίσως της έδινε νόημα μια καταστροφή». Μια προφητική στροφή καταγράφοντας το παρόν.

Μα είναι ή θα πρέπει να είναι γνωστό πως ο Γιώργος Δουατζής μέσω της γραφής του εξασκεί και το λειτούργημα του Κοινωνιολόγου – Δημοσιολόγου. Η παρατήρηση, η μελέτη, η ανάλυση και η συμπύκνωση εξαγόμενων ήταν πάντα στο πλευρό της ποίησης από τις απαρχές της ανθρώπινης εξέλιξης. Από την αίσθηση  της θείας ουσίας, τις επτά ημέρες της δημιουργίας, την ελληνική  δραματουργία ως την πλουραλιστική εξέλιξη του οικουμενικού λόγου παρά την ποικιλία, τις αντιθέσεις, τις διαφορές, τις εκκαθαρίσεις.  Και όλα αυτά σε  ατμόσφαιρα ποιητικής πρόζας όπου ο ρυθμός συμβαδίζει με την ειλικρίνεια του απλού λόγου, «Για να μπω στη μάχη έπρεπε να αψηφήσω / καθημερινούς θανάτους / ν΄ αγνοήσω το  επερχόμενο οριστικό / να βρω νόημα ουσιώδες στα τόσα θολά και αφανή / και να εφεύρω τεχνάσματα, ιδέες επιβίωσης».

Ακόμη και τα ερωτικά για την οφειλόμενη ευγνωμοσύνη στην αγάπη είναι μέρος της αξιοπρέπειας κατά Δουατζή, καθώς η ύπαρξη κινά κάθε στιγμή εκ νέου ζωγραφίζοντας με αδρές γραμμές την έννοια «ορίζοντες». Μια τεθλασμένη που γεννά την ευθεία ή το αντίστροφο. Ερωτικός λόγος σε πρώτο επίπεδο, άρωμα γενεσιουργού μνημοσύνης και αναγκαία εμμονή ως στοιχείο σταθερότητας σε δεύτερη ανάγνωση, «Μιλώ και για τα όνειρα / που πήραν σάρκα και οστά / σαν την υπόσχεση ισοβιότητας της Άνοιξης / μπροστά στη βεβαιότητα της έλευσής σου / όταν η απουσία έντονη κάθε που σουρουπώνει / κι  ανθίζουν πάνω μου οι μυρωδιές / που ξέμειναν απ΄ το κορμί σου».

Πρόκειται για  ένα ενιαίο  ποιητικό έργο με ουσιαστικούς διαχωρισμούς κατά την σωματοποίηση. Σύνορα σχεδόν αόρατα, ακίνδυνα σύνορα, που ευνοούν την επικοινωνία ιδεών, πράξεων, καρτερίας και παραινέσεων χωρίς την αίσθηση  διδασκαλίας. Ένα ημερολόγιο γεγονότων, ευγένειας, ήθους. Ένα ημερολόγιο καταγραφής αναγκαίων συνταγών ευθύνης και συνευθύνης. Ένα ημερολόγιο καταγραφής προτροπών διασχίζοντας το αντικειμενικό χέρι-χέρι με την κατανόηση και την αποδοχή, στο καλό και στο κακό. Από τεχνική άποψη ο μετασχηματισμός του ρυθμού της πρόζας σε στίχους, σε στροφές και ποιητικά υποσύνολα, επιτυγχάνεται χάρις στην σχετική αφαιρετική. Συχνά νομίζεις πως διαβάζεις κανόνες ή οδηγίες σε σταυροδρόμια όπου η αρετή και η κακία  έχουν συγκρουστεί, έχουν συνθλιβεί, έχουν αναμιχθεί· όπου τα τραύματα και η αιμορραγία γίνονται σοφία που πρέπει να μεταλαμπαδευτεί, «Υπάρχει σας λέω φως, το βλέπω συνεχώς / αλλά, ως φαίνεται, μιλώ χαμηλοφώνως», και πιο δίπλα,  «Τότε, όμως, θα είναι αργά / διότι το αλλού θα είναι ανεπιστρεπτί εδώ», και πιο κάτω, «Πάρτε την τσακισμένη σκυτάλη / από τα κουρασμένα χέρια μας / και να ΄χετε καλό δρόμο / μιας και οι συγνώμες δεν ωφέλησαν ποτέ».

Εδώ η αφαίρεση δεν φθάνει μέχρι την άκρη του γκρεμού, δεν προσδίδει τεχνητά ελλειπτικό ύφος στις εικόνες και στις μεταφορές. Αντίθετα ελέγχεται το ελλειπτικό απελευθερώνοντας το περιεχόμενο απ’ την βαρύτητα  συμβόλων και πράξεων.  Πρωταγωνιστής είναι ο χρόνος.  Μα μπορεί η ποίηση να μετράει τον χρόνο; Μα υπάρχει ο χρόνος; Μα μπορεί ο χρόνος ν’ αποκτήσει σώμα; Μα πρέπει ν’ αποκτά σώμα ο χρόνος; Ο Γιώργος Δουατζής δίνει την καλύτερη απάντηση. Ναι η ποιητική διαδικασία είναι η καλύτερη επεξεργασία για την αποτύπωση του γίγνεσθαι από την εποχή των αρχαίων κειμένων έως το αέναο της άλλης ημέρας. Ο Χρόνος υπάρχει μόνο μέσα από εμάς ή αλλιώς ο Χρόνος στηρίζεται, θεμελιώνεται, στην ύπαρξη. Είναι η σκιά της ύπαρξης ο χρόνος. Έχουμε δηλαδή ένα  τίτλο συλλογής που ανταποκρίνεται με απόλυτη ακρίβεια στο περιεχόμενο. Ο Γιώργος Δουατζής υπονοεί ότι ο ποιητής υπάρχει και καθορίζει τα όρια του χρόνου περιχαρακώνοντας κάθε φορά την έκταση τής ανασκαφής. Αλλά η αιωνιότητα υφίσταται μόνο ως ασάφεια ενώ οι πράξεις μας είναι η σωματοποίηση της αιωνιότητας, «Και είπα / αξίζει τον κόπο τόση ενέργεια λείανσης / την κουβαλά αμέριμνο το βότσαλο / για ν’ αποκαλυφθεί η ομορφιά / που ξεπηδάει στην αμμουδιά / με την περίεργη ματιά του σκαπανέα».

Όλα  φαίνονται απλά, σχεδόν συνήθεις ή απλές διαδικασίες-τεχνικές μείξης και απόσταξης, αλλά εδώ η οδύνη είναι που καθορίζει την ποιότητα καθώς οι  μυλόπετρες αλέθουν ακόμη και το ελάχιστο, ακόμη και το σύντριμμα. Και οι σταγόνες φθάνουν συνταγή πνεύματος με ικανότητα ίασης. Βοτάνια και οίνοι για τη σωτηρία του ήθους και την ενίσχυση της καρτερίας ετούτοι οι στίχοι. Οι μυλόπετρες του Δουατζή παράγουν βασικά είδη επιβίωσης, αλεύρι και λάδι και αλάτι σκόνη. Οι μυλόπετρες του Δουατζή μας επιτρέπουν να φτάσουμε με πείσμα και ομορφιά εκεί που πηγάζει η ελπίδα του ουμανισμού, δηλαδή ο συνεχής εξανθρωπισμός μέσω της προόδου, του μαρτυρίου και της συντριβής, «Με βρήκαν βυθισμένο χάραμα / στ’ αποκαΐδια του ονείρου για κόσμο δικαιότερο / να ορθώνω το κορμί, τις στάχτες να τινάζω / εν συνειδήσει ηττημένος».

Γιώργος Δουατζής

Το καθήκον του ποιητή δεν είναι μόνο η αναζήτηση  της πρωτοπορίας. Η πρωτοπορία δεν είναι το πρωταρχικό καθήκον  του ποιητή. Αν η πρωτοπορία γίνει το πρωταρχικό καθήκον του ποιητή μπορεί να καταλήξει ένα αβέβαιο, αδύναμο και αναποτελεσματικό επίχρισμα αντί ικανή φόρμα. Η  πρωτοπορία, δηλαδή η έκφραση αθανασίας, με γραφειοκρατικές διαδικασίες ή συνταγές, όσο και καλή θέληση να υπάρχει, όσο και να βοηθάνε οι επιστημονικές περγαμηνές, δίχως την  αναγκαία ιστορική στιγμή δε μπορεί να υπάρξει. Άρα πρωταρχικό καθήκον του ποιητή είναι κυρίως η αναζήτηση της ουσίας καθημερινά και η ανάδειξη αξιωμάτων ανάλυσης. Όπου η ανάλυση παράγει και  διδάγματα, και φτάνει σύνθεση όσον αφορά την κατανόηση και την αποδοχή. Όπου το δίδαγμα, αφορισμός ουσιαστικά, δεν αλλάζει το παρόν, δεν επηρεάζει το μέλλον, αλλά καταπραΰνει τις αντιθέσεις υποβοηθώντας την διαδικασία μετάβασης. Αυτό υπονοεί ο ποιητής και μάλιστα με απόηχους λυρισμού παρά τη γυμνότητα του λόγου, «Δεν πέτυχα καλούς συνδυασμούς / μιας κι η αισθητική μια πολυτέλεια πια / αλλά τουλάχιστον ήταν ντυμένη / έστω με ράκη ισόβιας ελπίδας / που τα ‘παιρνε ο άνεμος μακριά / σε κάτι σκοτεινούς αιώνες».

Κίνηση δεν σημαίνει  διαδικασία επαναφοράς. Ο λόγος δεν είναι Ελατήριο. Δεν επιστρέφει πίσω συσπειρωμένος για να εκτιναχθεί πάλι στον θρίαμβο. Ο Λόγος δεν είναι μέρος της μηχανικής . Ίσως ο Λόγος δεν είναι απλά μέρος του Σύμπαντος. Ίσως ο Λόγος είναι το πείσμα του Σύμπαντος. Η σταθερότητα του σύμπαντος εν μέσω γενικευμένης αστάθειας. Τα «πείσματα», η στήριξη της ύπαρξης, όπως ακριβώς με ελαστικότητα δένεις ένα πλεούμενο στην αποβάθρα. Ο ρυθμός προέρχεται από την τριβή ανάμεσα στην  αστάθεια, την σταθερότητα. Αυτό το πείσμα, υπονοεί ο ποιητής, είναι η κινητήρια αλήθεια στην ποιητική του, «Που να σας ιστορώ τι βλέπω από δω, απάντησα / βρήκα, βλέπεις, πολύ σκληρό να πω / πως πάντα έρχεται μια νύχτα δίχως τέλος».

Ετούτη η συλλογή είναι συσσώρευση στοιχείων εξανθρωπισμού μέσα σε περιβάλλον διεθνούς αχρειότητας. Αχρειότητα που την καλύπτουμε με ότι ισχυρότερο διαθέτουμε, το εξελιγμένο ψεύδος, την κοσμοπολίτικη απάτη, την άρνηση επαλήθευσης. Ο ποιητής με πάθος ακολουθεί τη ζωή προσπαθώντας να φτάσει κάθε φορά σε κάποιο ανώτερο επίπεδο συνευθύνης. Συχνά στην γραφή αλά Δουατζή η απλότητα της αλήθειας σημαίνει ήθος. Η συλλογή «Χρόνου σκιά» είναι καταρχήν ένας κώδικας περί ήθους σε μια εποχή όπου το ήθος είναι το ζητούμενο, παρά την έντονη παραμυθία πως το ζητούμενο είναι η ανάπτυξη, «Και τέλος, συνηθίζεις / ταϊσμένος αίμα, σπέρμα και παραπληροφόρηση / τη σοφή ρήση του λαού ξεχνώντας / Όταν καίγεται το σπίτι του γείτονα / το δικό σου καπνίζει».

Τελικά εδώ τα ζητούμενα είναι η μετριοπάθεια και ο σεβασμός απέναντι στο αναπόφευκτο της εξέλιξης, παρά την κριτική στάση ως αναγκαία προϋπόθεση για έναν σύγχρονο πολίτη-ποιητή. Και μιλάμε για μια εξέλιξη ραγδαία γι’ αυτό ανευλαβή, όπου συνείδηση και ήθος σημαίνουν την αποδοχή προσωπικής ευθύνης. Ο Γιώργος Δουατζής  χρησιμοποιώντας απλή γλώσσα, με τρυφερότητα εκθέτει συλλογές γεγονότων και συναισθημάτων. Ό,τι ξεφεύγει κονιορτοποιημένο κατά τη διαδικασία επιβίωσης όπου συχνά θλιπτικές δυνάμεις υπερισχύουν. Αλλά δεν υπάρχουν μόνο λέξεις και ιδέες, υπάρχουν και εικόνες και μεταφορές με την σταθερότητα μιας φωτογραφίας. Κάθε δεδομένο στέκει ή μάλλον ίσταται όπως κάθε ίχνος απ’ τη σμίλη του γλύπτη στο μάρμαρο. Και το ακίνητο άγαλμα μετασχηματίζεται σε διαρκές μήνυμα της αιωνιότητας, μια κίνηση με στοιχείο ιερότητας. Αντιλαμβάνεται συχνά ο αναγνώστης μια προτροπή για ελεγχόμενη επιβράδυνση υπέρ της ομορφιάς. Κι αυτό είναι μάλλον ένα διπλό κόλπο του ποιητή· να πάρει το κοινωνικό σύνολο τον χρόνο του, να μην πιεστεί πέρα του ασφαλούς, να μην εξαντληθεί μπροστά στο αστραπιαία αλλεπάλληλο της εξέλιξης και να  κατανοήσει πως το ήθος πλέον για να μπορεί να ξανανθίσει χρειάζεται κανόνες και χρόνο. Ο ποιητής εδώ αποδεικνύει πως γνωρίζει ότι οι δέσμες του τεχνητού και ελεγχόμενου απόλυτα φωτός κατακρεουργούν την Ομορφιά του Σώματος συνθλίβοντας το πνεύμα, (εδώ η λέξη Σώμα με την καθολική της έννοια), απαντά στην αντίθεση με αντίθεση κρατώντας ασπίδα το ελεύθερο φως: «Έφτιαξα τεράστια την πόρτα και τα παράθυρα πολλά, ώστε να μπορεί πάντοτε ο ήλιος να λούζει με φως την ομορφιά σου». Έχω την άποψη πως εδώ η έννοια της λέξης «Ομορφιά» είναι κάτι ανώτερο από ερωτικός θαυμασμός. Είναι προσφώνηση για το Ιδανικό στην αγωνία της ύπαρξης ή της επιβίωσης αν θέλετε. Ολοκληρώνοντας τολμώ κάτι σαν αφορισμό: η συλλογή «Χρόνου σκιά» διαθέτει εξαιρετικό ουμανιστικό περιεχόμενο που υπερβαίνει της φόρμας και γι’ αυτό αφενός προσφέρει «δωρεάν» και απλόχερα τον αναγκαίο σήμερα κώδικα επαλήθευσης και αφετέρου όχημα με τροχούς ήθους για την κίνηση προς την άλλη ημέρα.

Σταύρος Σ. Σταμπόγλης

Αθήνα 25 Μαΐου 2019