Ο παραμυθιακός λόγος στη σύγχρονη εποχή
Γράφει ο Δημήτρης Φιλελές //
Δημήτρης Β. Προύσαλης: «Άσεμνα, σεξουαλικά λαϊκά παραμύθια», Εκδόσεις Απόπειρα, 2023
Γεννηθήκαμε μέσα στο σώμα μας. Και δεν μπορεί παρά να το αγαπάμε με όλα του τα φυσικά προτερήματα ή ελαττώματα. Όμως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις -ανθρώπινα, δηλαδή, κατασκευάσματα- μας επέβαλαν, καθεμιά με τον τρόπο της, το ένδυμα, το ”φύλλο συκής”, ή, αν θέλετε, τη σεμνότητα, ή, αν προτιμάτε, το αίσθημα ντροπής γι’ αυτό που είμαστε. Εκπαιδευτήκαμε να πιστεύουμε ότι οφείλουμε να κρυβόμαστε, ενώ η φύση μας είναι αντίθετη σ’ αυτό. Η φύση μας επιθυμεί να ζούμε σώμα με σώμα, να το θαυμάζουμε, να μας διεγείρει, να νιώθουμε τη φυσική έλξη και να θέλουμε το ένα σώμα να μπει μέσα στο άλλο – και όταν αυτό συμβαίνει, να γίνεται ο κινητήριος μοχλός της ζωής αλλά και της διαιώνισης του είδους. Όσο πιο συντηρητικές υπήρξαν ή εξακολουθούν να είναι οι κοινωνίες, βαφτίζοντας ως ηθικό το αφύσικο και ως λογικό το παράλογο, τόσο οι άνθρωποι θα βρίσκουν τρόπους για να ακολουθήσουν τον δρόμο που η φύση τους επιτάσσει.
Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι κινούμενες από τους θρησκευτικούς κανόνες απαγορεύσεις αίρονται κατά τη διάρκεια της αποκριάτικης περιόδου. Η χριστιανική θρησκεία, υιοθετώντας τις διονυσιακές γιορτές των Ελλήνων και τις αντίστοιχες των Ρωμαίων (Κρόνια, Λουπερκάλια, Σατουρνάλια), αποδέχεται το γλέντι και το ξεφάντωμα, που συνοδεύεται κατά τόπους από τη λατρεία του φαλλού, ως συμβόλου γονιμότητας και ευημερίας (Μπουρανί, το καρναβάλι του Τυρνάβου).
Αφού, λοιπόν, κρύβουμε ή φοβόμαστε ή απαγορεύεται να δείξουμε το σώμα μας, βρίσκουμε τρόπους να μιλάμε γι’ αυτό, σκαρώνοντας από ανάγκη “Άσεμνα, σεξουαλικά λαϊκά παραμύθια”, όπως τιτλοφορείται το νέο βιβλίο του Δημήτρη Προύσαλη, όπου μπορούμε να σπάμε τους κανόνες της ευπρέπειας και της αιδημοσύνης, λέγοντας ιστορίες σεξουαλικής συνεύρεσης και στυτικής λειτουργίας των γεννητικών οργάνων με το όνομά τους. Ιστορίες με διάθεση εύθυμη, ιστορίες προκλητικές, ιστορίες -γιατί όχι- ερωτικά διεγερτικές, χωρίς τον φόβο μήπως ο λόγος μας χαρακτηριστεί με αρνητικό πρόσημο. Εξάλλου, όπως όλοι γνωρίζουμε, οι άνθρωποι εμφανίζουμε πολλών λογιών ανάρμοστες συμπεριφορές στη διάρκεια του δημοσίου και ιδιωτικού μας βίου, που δίνουν στα παραμύθια αυτής της κατηγορίας το αναφαίρετο δικαίωμα να αποβάλουν τον μανδύα του καθωσπρεπισμού και να λένε τα πράγματα με το όνομά τους.
Συνεχίζοντας τη μακρά πορεία του στη λαογραφική μελέτη και καταγραφή, που αισίως συμπληρώνει δύο δεκαετίες, ο Προύσαλης υλοποιεί με επιμέλεια και επιλεκτικότητα ένα υλικό που συλλέγει και επεξεργάζεται εδώ και πολλά χρόνια. Με μεθοδικότητα και επιστημονική μεθοδολογία αναζητά, κατατάσσει και ταξινομεί παραμύθια απ’ όλο τον κόσμο που προσεγγίζουν την ανθρώπινη σεξουαλικότητα με τη λαϊκή σοφία και την εμπειρία ζωής, που η αρχή της χάνεται τόσο βαθιά στον χρόνο, όσο και η ύπαρξη των πρώτων ανθρώπων. Η επιστήμη και η λαϊκή σοφία ισορροπούν χωρίς αστάθεια μέσα από τον τρόπο γραφής, ώστε η αποτύπωση στο χαρτί να διατηρεί ολοζώντανη την αίσθηση της προφορικότητας του λόγου.
Μια σημαντική επίσης συμβολή των άσεμνων σεξουαλικών λαϊκών παραμυθιών είναι η απoενοχοποίηση των λέξεων. Οι παραμυθάδες αυτοδίκαια αναφέρονται στα γεννητικά όργανα άλλοτε με χαρακτηρισμούς όπως: το πράμα του / της, το απαυτό του /της, το εργαλείο του, το παλούκι, η χαραμάδα, τα παραπόρτια κ.ά και άλλοτε με τα αυθεντικά λαϊκότροπα ονόματά τους. Όσο για την ερωτική συνεύρεση, άφθονες είναι οι εκφράσεις, όπως: το πήδημα, το καβάλημα, τη βάτεψε, τη βόλεψε, την έβαλε από κάτω κ.ά.
Και όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί μαζί, που, αν μη τι άλλο, προκαλούν την ευθυμία, χωρίς να κινδυνεύουν –τουλάχιστον στην εποχή που ειπώθηκαν- ως σεξουαλική παρενόχληση, αποτελούν παράλληλα και ένα είδος πρώιμης λαϊκής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και γίνονται οδηγός για την ομαλή μετάβαση από την παιδική αθωότητα στην ενηλικίωση και στη σεξουαλική ωρίμανση.
Γιατί, ας μου επιτραπεί να σημειώσω, ο χαρακτηρισμός «γεννητικά όργανα» είναι ελλιπέστατος και δηλώνει μόνο ένα συγκεκριμένο λειτουργικό μηχανισμό του ανθρώπινου σώματος. Αλίμονο αν τα «όργανα» αυτά υπήρχαν μόνο για τη διαδικασία της αναπαραγωγής του είδους. Είναι τόσο σημαντική η ύπαρξη και η λειτουργία τους σε ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου, που η απουσία ή η αχρηστία τους μπορεί να προκαλέσει σοβαρές σωματικές και ψυχικές παρενέργειες.
Δεν είναι, άλλωστε, συμπτωματική η εξειδικευμένη αναφορά των παραμυθιών σε καλόγερους και χήρες, σε ανθρώπους δηλαδή που για κάποιο λόγο, προσωπικής απόφασης ή αναγκαστικών συνθηκών, απέχουν από την ερωτική ζωή. Είναι όμως, όπως φαίνεται, τόσο έντονη η επιθυμία τους να γευτούν την ερωτική συνεύρεση, που οι μεν καλόγεροι αθετούν τον όρκο τους, οι δε χήρες λησμονούν ή παρακάμπτουν τη μνήμη του μακαρίτη όσο διαρκεί η ερωτική ηδονή. Για να αποενοχοποιηθεί, εκτός από τα λόγια, και η ερωτική πράξη, που είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης.
Είναι τόσο ευφάνταστα, ευτράπελα, αλλά και αληθινά όλα τα παραμύθια της συλλογής, που είναι δύσκολο να επιλέξει ο αναγνώστης εκείνα που για κάποιο λόγο ξεχωρίζουν. Μετά την ανάγνωση, Τα τρία φιλαράκια (Υεμένη, σελ. 67), Οι τρεις ευχές (Αίγυπτος, σελ. 122), Βάζοντας όσα λείπουν (Σάμος, σελ. 142), Η χήρα και ο υπηρέτης της (Χίος, σελ. 187), Το πονεμένο δάχτυλο (Νορβηγία, σελ. 213), Τρεις κόρες στον νερόμυλο (Κορέα, σελ. 245), και Όχι! (Ρωσία, σελ. 270), είναι αυτά που αξίζει τον κόπο να διαβαστούν με ιδιαίτερη προσοχή.
Δημήτρης Β. Προύσαλης
Θεωρώντας τα άσεμνα περιεχόμενα αυτού του βιβλίου, με ιστορίες λαϊκές απ’ όλο τον κόσμο, σημαντικά για την επιστήμη της λαογραφίας αλλά και για το ευρύ αναγνωστικό κοινό, ας μου επιτραπεί να υπενθυμίσω ότι υπάρχουν και τα αντίστοιχα αινίγματα, προσθέτοντας ένα λαογραφικό επιδόρπιο από τον πλούτο τους με σεξουαλικά υπονοούμενα, έτσι όπως τα έχω ακούσει από το στόμα της μητέρας μου και τα έχω καταγράψει στη μνήμη μου.
Το πρώτο:
Πάμε να υπνώσουμε / το μακρύ μες στο σχιστό να χώσουμε
να ενωθούμε τρίχα με τρίχα / να νιώσουν τα κορμιά μας γλύκα!
Καλά το καταλάβατε: Πριν κοιμηθούμε, πρέπει να κλειδώσουμε και να ενωθούν τα βλέφαρά μας για να απολαύσουμε τον ύπνο.
Το δεύτερο:
Σου τη δείχνω και φοβάσαι, σου τη βάζω και πονάς
μα σαν χύνω το λαδάκι, αχ τι ευχαρίστηση!
Ασφαλώς δεν πρόκειται για κάτι περισσότερο από την ένεση με τη βελόνα, που μας θεραπεύει όταν ρίχνει το φάρμακο.
Ίσως μ’ αυτή τη σύντομη τροφοδότηση προκύψει και ένα ενδιαφέρον πόνημα αινιγμάτων από τον συγγραφέα, σε αναμονή του δεύτερου τόμου των «Άσεμνων Σεξουαλικών Λαϊκών Παραμυθιών».
Και μία τελική επισήμανση, σχετική με την αξία του παραμυθιακού λόγου στη σύγχρονη εποχή, την εποχή της αστραπιαίας διάδοσης των fake news. Ενώ τα fake news επιδιώκουν να αντιληφθούμε την πλαστή εικόνα ως πραγματικότητα, τα παραμύθια, με τα «ψέματά» τους, με το ειδικό βάρος της λαϊκής σοφίας και της αποκρυσταλλωμένης εμπειρίας ζωής, στοχεύουν στην αποκάλυψη και τη γνώση της αλήθειας. Ίσως σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, τα χρειαζόμαστε στην καθημερινότητά μας.
Ετικέτες: Βιβλιοκριτική
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
-
-
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ: Ο θάνατος ποτέ δεν βάζει τέλος
23/04/2024, 9:51 μμ -
Παρακείμενα: «Ωδή στην ηρωική παράδοση και ταυτόχρονα καταδίκη»
23/04/2024, 9:50 μμ -
Ο ‘δράκος’ κοιτούσε τη λίμνη
23/04/2024, 9:48 μμ -
Η αλχημιστική φαντασία της Μπουραζοπούλου
23/04/2024, 9:47 μμ -
Ο Δημήτρης Νόλλας συνεχίζει
23/04/2024, 9:45 μμ
ΘΕΜΑΤΑ
-
«Το σκοτάδι μέσα στον άνθρωπο»
Γράφει η Ελένη Γκίκα // Romy Hausmann «Perfect day», Μετάφραση: Δέσποινα Κανελοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο «Σκέφτομαι πως μπορεί ν’ αλλάξουν τα πάντα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Ότι η ζωή μας όπως την ξέρουμε απέχει καμιά φορά μόλις μια ανάσα
Περισσότερα -
Πρωτοπρόσωπα και διαχρονικά
Γράφει ο Μάνος Κοντολέων // Ιουλία Περσάκη «Κατοχή και Πείνα» – Ιστορίες της κάθε μέρας, Βιβλιοπωλείο της Εστίας Ο χώρος του βιβλίου έχει ιδιαίτερα κτυπηθεί από τις νέες οικονομικές συνθήκες που επικρατούν τη χώρα μας. Οι εκδότες αναζητούν
Περισσότερα -
Δύο ποιήματα: “Στην εθνική” & “Μελαγχολία”
Του Αντώνη Κηπουρού // * ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ Του φορτηγού τα παραπέτα ανοιγμένα Ντάλα ο ήλιος, ζεματάει η λαμαρίνα Μελαχρινά κορμιά κοιμούνται στο σκοτάδι Κι η εθνική οδός τραβάει την ανηφόρα Στου Μητροπάνου τον βαθύ αναστεναγμό Χώρια
Περισσότερα -
Φονική φωτιά
Γράφει ο Δημήτρης Καρύδας // Anders de la Motte «Η φωτιά του χειμώνα», Μετάφραση: Ξενοφών Παγκαλιάς, εκδ. Κέδρος, σελ. 520 Στο μοτίβο των δύο προηγούμενων βιβλίων ο Anders de la Motte συνεχίζει την τετραλογία των εποχικών εγκλημάτων με το τρίτο μέρος που έχει
Περισσότερα -
☆ Η Μαρία Λαμπαδαρίδου- Πόθου στο Εργαστήρι του συγγραφέα
«Το Σμαραγδένιο Βουνό», εκδ. Πατάκη “Μύηση στο παιχνίδι της συνάντησης ή της αναμέτρησης με το Ακατανόητο, θα μπορούσα να ονομάσω το μυθιστόρημα αυτό! Πολλά χρόνια είχα να κρατήσω στα χέρια μου ένα καινούριο μυθιστόρημα.
Περισσότερα -
Η αρχετυπική παρουσίαση της γυναικείας μορφής στην αρχαία τραγωδία
Γράφει η Τόνια Τσαμούρη // * Ελένη Γκίνη «Αρχαιόθεμοι μονόλογοι του 21ου αιώνα σημεία και διακείμενα», εκδ. Δωδώνη Το αρχαίο δράμα αποτέλεσε τη μήτρα από την οποία γεννήθηκε το σύγχρονο δυτικό θέατρο. Στο πέρασμα των αιώνων, η ανάγκη
Περισσότερα -
Oι Διακλαδώσεις της Φωτογραφίας
Γράφει η Χριστίνα Χανιώτου // * Βλέποντας τη Monica Vitti στη L’Avventura να γέρνει με νωχελικότητα το πρόσωπό της εδώ κι εκεί, ενώ ο αέρας έπαιζε με τα μαλλιά της, κάτι με προέτρεψε να σταματήσω την ταινία.
Περισσότερα
