Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η ποίηση κατά την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού
27/03/2019, 10:09 πμ

Η ποίηση κατά την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //

 

Γιάννης Ξούριας, «Ανεβαίνοντας τον Ελικώνα. Για την ποίηση του γένους την εποχή του νεοελληνικού Διαφωτισμού», εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2018.

 

Το χρονικό διάστημα από τη δεκαετία του 1790 έως την Επανάσταση του 1821 θεωρείται η περίοδος του ώριμου νεοελληνικού Διαφωτισμού. Επίκεντρο η Κωνσταντινούπολη και πρωταγωνιστές ο φαναριώτικος ελληνισμός της Πόλης σε συνδυασμό με τον ακμάζοντα ελληνισμό της διασποράς στην Ρουμανία, την Αυστρία, τη Γαλλία και τη Βενετία. Η ποίηση αυτή την περίοδο έχει δυο ξεχωριστές συνιστώσες: τη λογοτεχνική σχολή του Ρήγα Φεραίου και τη λογοτεχνική σχολή του Κοραή.

Η πρώτη υποστηρίζει τη λαϊκή αστική δημιουργία των Φαναριωτών, η οποία γνωρίζει μεγάλη άνθιση την δεκαετία του 1790, με την έκδοση φαναριώτικων στιχουργημάτων, όπως το Σχολείον των ντελικάτων εραστών (προσθήκη 13 στιχουργημάτων από τον Ρήγα Φεραίο, Βιέννη 1790), Έρωτος αποτελέσματα (Ιωάννης Καρατζάς, Βιέννη 1792), η μετάφραση του μυθιστορήματος Γαλάτεια του Florian από τον Αντώνιο Κορωνιό (Βιέννη, 1796) που υπερασπίζεται τη φαναριώτικη λαϊκή ποιητική δημιουργία και τέλος ο Παναγιώτης Κοδρικάς (Εφημερίδες, 1797), ο οποίος καταγράφει τη «θέση και τη λειτουργία του ερωτικού τραγουδιού στη φαναριώτικη κοινωνία».  Ο Κορωνιός και ο Κοδρικάς, μάλιστα, ανατρέχουν στο παρελθόν και ανασύρουν από τη λήθη τον ιεροψάλτη του Πατριαρχείου Ιάκωβο Γιακουμάκη (1740-1800), γνωστό συνθέτη φαναριώτικων τραγουδιών, ο οποίος είχε «ποιητικόν χάρισμα». Πολλά από αυτά τα τραγούδια είχαν ερωτικό περιεχόμενο και ονομάζονταν «κοντζάκια» ή κοτσάκια. Ήταν ομοιοκατάληκτα στιχουργήματα σε μεικτή γλώσσα, η οποία περιελάμβανε αραβοτουρκικές, ρωμαίκιες και ευρωπαϊκές λέξεις. Πολλά από αυτά σώζονται στις μισμαγιές, τις χειρόγραφες συλλογές του 18ου και 19ου αιώνα, οι οποίες βρέθηκαν σε βιβλιοθήκες στη Ρουμανία, την Κωνσταντινούπολη, την Αυστρία και σε άλλες περιοχές της ελληνικής διασποράς.  

Η λογοτεχνική σχολή του Κοραή είχε αντίθετη άποψη για την ελληνική ποιητική δημιουργία. Απέρριπτε τη λαϊκή αστική στιχουργική και καλλιεργούσε τη «ρωμαίκια» ποίηση με πρότυπο την αρχαιοελληνική ποιητική δημιουργία. Με άλλα λόγια, οι εκπρόσωποί της προτιμούσαν τη νεοκλασική αισθητική στην ποίηση, δηλαδή την αρχαΐζουσα γλώσσα και τη διάκριση των κυρίων λογοτεχνικών ειδών (λυρική, δραματική, επική ποίηση). Πρωταγωνιστές ήταν ο Διαφωτιστής Δημήτρης Καταρτζής και ο φημισμένος δάσκαλος της Αυθεντικής Ακαδημίας του Βουκουρεστίου Λάμπρος Φωτιάδης.

Η δεκαετία του 1810 χαρακτηρίζεται από την επικράτηση της ποιητικής του κλασικισμού, στην οποία ξεχωρίζουν ο Στέφανος Κομμητάς (Εγκυκλοπαιδεία Ελληνικών Μαθημάτων, Βιέννη 1813), ο Κωνσταντίνος Οικονόμου (Γραμματικά, Βιέννη 1817), ο Χαρίσος Μαγδάνης (Καλλιόπη Παλινοστούσα, Βιέννη 1819), ο Ιωάννης Ζαμπέλιος (Τιμολέων, τραγωδία, Βιέννη 1818), κ.ά. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από τη σύζευξη του νεοκλασικισμού με τον διαφωτισμό, λόγω της επιρροής του Αδαμάντιου Κοραή, ο οποίος προτιμούσε τον ανομοιοκατάληκτο στίχο, σε αντίθεση με τον Μαγδάνη που προτιμούσε την ομοιοκαταληξία. Κορυφαία χρονιά της δεκαετίας είναι το 1817, καθώς εκδίδεται πλήθος έργων, όπως τα Λυρικά του Αθανάσιου Χριστόπουλου, τα Μέλη Ανακρεοντικά του Ιωάννη Ζαμπέλιου, Ωδή εις το Έαρ του Κωνσταντίνου Νικολόπουλου, κ.ά. Το λογοτεχνικό περιοδικό, το οποίο κυριαρχούσε αυτή την περίοδο ήταν ο Λόγιος Ερμής (εκδιδόταν στη Βιέννη) με εκδότες τον Θεόκλητο Φαρμακίδη και τον Κωνσταντίνο Κοκκινάκη. Ο τελευταίος συνεργαζόταν στενά με τον Κοραή.

 

Γιάννης Ξούριας

 

Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι ο Γιάννης Ξούριας στο παρόν πόνημα συστήνει στο ευρύ κοινό την  άγνωστη φαναριώτικη λογοτεχνία, η οποία έθεσε τα θεμέλια της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής (1830-1880). Οι Φαναριώτες και οι μορφωμένοι Έλληνες της διασποράς δημιούργησαν μια ιδιαίτερη λογοτεχνική παράδοση, την οποία μόλις την τελευταία δεκαετία αρχίζουμε να γνωρίζουμε και να ψηλαφούμε. Είναι βέβαιο ότι ο στόχος του συγγραφέα επιτεύχθηκε, καθώς το βιβλίο Ανεβαίνοντας τον Ελικώνα σύντομα θα ανήκει στην κλασική βιβλιογραφία του είδους του χάρη στις νέες ερευνητικές γνώσεις που κομίζει, την διεξοδική ανάλυση και την εμβριθή επιστημονική τεκμηρίωση.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top