Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Απεικονίσεις νεοελληνικής αυτογνωσίας
31/01/2018, 10:15 πμ

Απεικονίσεις νεοελληνικής αυτογνωσίας

Γράφει ο Γιώργος Χ. Θεοχάρης //

 

Θωμάς Ψύρρας «Θα βοσκήσω το μαύρο», Μεταίχμιο 2017

 

Με τον στίχο του Καρούζου: Νυχτώνει και σήμερα. Η αγωνία / λέει πάλι: θα βοσκήσω το μαύρο, από το ποίημα «Αίφνης» της συλλογής «Λευκοπλάστης για μικρές και μεγάλες αντινομίες» (1971),  τιτλοφορεί το βιβλίο του ο Θωμάς Ψύρρας, θεωρώντας ότι ενοποιεί τη θεματική των διηγημάτων του. Και όντως οι ήρωες των δέκα τριών ιστοριών του βιβλίου βοσκούνε στο μαύρο των χρόνων τους, στο μαύρο των καιρών τους, στο μαύρο της προσωπικής τους ιστορίας και στο μαύρο της Ιστορίας με κεφαλαίο Ιώτα.

Ο χωροχρονικός καμβάς στον οποίο κεντάει η γραφή του Ψύρρα εκτείνεται από τον Μεσοπόλεμο μέχρι τις μέρες μας. Μεσοπόλεμος, Γερμανική Κατοχή, Εμφύλιος, Δικτατορία, Μεταπολίτευση, διαφοροποίηση του καταναλωτικού μοντέλου στην νεοελληνική κοινωνία, μετανάστευση, τρομοκρατία, πτώση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, οικονομική κρίση. Άνθρωποι, απλοί, ηττημένοι της ζωής, άνθρωποι με ηττημένη συνείδηση, διηγούνται πλευρές του βίου τους σαν να κάθονται με άλλους θαμώνες στο καφενείο, σαν να θέλουν να αλαφρώσει η ψυχή τους από το βάρος της ιστορίας τους.

Ο λόγος της αφήγησης είναι στρωτός κι όπου χρειάζεται σκληρός, έτσι ώστε νιώθεις στην ανάγνωση ότι εκφέρεται από τον αφηγηματικό ήρωα ως να είναι απέναντί σου, σαν να αφηγείται σ’ εσένα προσωπικά, σαν να σου εμπιστεύεται, τα πάθια του.

Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο στα έντεκα διηγήματα, ενώ στο πρώτο, που έχει τον τίτλο «Τα παιδιά κάτω στον κάμπο» είναι τριτοπρόσωπη, όπως και στο ένατο, με τίτλο «Υπόθεση μεταγραφής», όπου όμως μετατρέπεται σε πρωτοπρόσωπη όταν το λόγο παίρνει ο πατέρας –ένας από τους ήρωες.

Η τοπογραφία είναι σαφέστατη και πρόκειται για την πόλη της Λάρισας, μιας και από εκεί και από την ευρύτερη περιοχή του κάμπου εκκινούν οι ήρωες του βιβλίου.

Αρκετές διακειμενικές αναφορές εντοπίζονται σε κάποια διηγήματα και, ιδιαιτέρως, στο «Τα παιδιά κάτω στον κάμπο» παρελαύνει πλειάδα υπαρκτών προσώπων, σε βαθμό που να διερωτάσαι τι είναι πραγματικό και τι επινοημένο από την μετοχή τους στην αφηγηματική εκδίπλωση.

Σε κάποιες περιπτώσεις ο αφηγητής έχει στοιχεία της προσωπικότητας του συγγραφέα, με αποκορύφωση εκείνο που φέρει τον τίτλο «21 Απριλίου 2005», όπου ο αφηγητής είναι φιλόλογος, κατάγεται από το Τύρναβο, έχει μικρότερο αδελφό, στις 21/4/1967 ήταν μαθητής της Β’ γυμνασίου, που σημαίνει πως είχε γεννηθεί το 1954. Στοιχεία που ταυτίζονται με τον συγγραφέα απολύτως.

Στις ιστορίες του Ψύρρα αποτυπώνεται μια αποκαθαρμένη, μια κιάρα, ελληνικότητα, δίχως επιτήδευση, δίχως διεργασίες εργαστηρίου. Μόνο και μόνο με την αδρή εικονογράφηση των παθών και των παθημάτων απλών καθημερινών ανθρώπων του ημιυπογείου της κοινωνικής κατάταξης.

Στην πρώτη ιστορία του βιβλίου, όπου ο συγγραφέας, πραγματεύεται στιγμές της ζωής περιθωριακών τύπων της Λάρισας, λαϊκών μουσικών και βιοπαλαιστών, υπάρχει ένα χαρακτηριστικό κομμάτι της αφήγησης όπου αποτυπώνεται η ψιλοδουλειά μα και η φινέτσα της γραφής του Ψύρρα, αφού γίνεται φανερή η μελέτη που πρέπει να προηγηθεί της γραφής του καλού λογοτεχνήματος.

Με τρόπο ήρεμο, σχεδόν ανεπαισθήτως, μέσα από τις γραμμές της αφήγησης προβάλλουν δομικά αντιθετικά σχήματα χαρακτήρων πάνω στα οποία στεριώθηκε η νεοελληνική κοινωνία και εξ αιτίας της ύπαρξης των οποίων δεινοπάθησε και δεινοπαθεί.

Ο αριστερός κυνηγημένος αγωνιστής παππούς η πολιτεία και τα βάσανα του οποίου, από τις εξουσίες, μετουσιώνονται στη συνείδηση του εγγονού του στρεβλά ως άλλοθι στην μετατροπή του σε τρομοκράτη.

Ο διαδρομιστής των κομμάτων εξουσίας της Μεταπολίτευσης που καταβροχθίζει κοινοτικό χρήμα από τα διάφορα αναπτυξιακά πακέτα, φοροφυγάς και απατεώνας που μετατρέπεται σε σύγχρονο ιππότη των ορέων.

Ο ατομικισμός και η μιζέρια του αλλά και πτωχεία της απόπειρας συλλογικής δράσης.

Η ιδιοτέλεια του δωσίλογου και του χαφιέ απέναντι στην τάση του πλήθους να σπρώχνει στην πρώτη γραμμή της διεκδίκησης τον αριστερό, πίσω από την αποκοτιά και την απρονοησία του οποίου να κρύβει (το πλήθος) τη δειλία και την υστεροβουλία του.

Η φαλλοκρατική συγκρότηση του νεοέλληνα μετανάστη απέναντι στην ανεκτικότητα των σκανδιναβικών κοινωνιών.

Η αναλγησία του ακροδεξιού παππού απέναντι στην θυγατέρα του και στα εγγόνια του που πένονται, επειδή ο πατέρας τους είναι στην εξορία, και η άσβεστη μήνις στο όνομα του ότι η κόρη του παντρεύτηκε δίχως την έγκρισή του εκείνον που αγάπησε, μα ήταν αριστερός. Ο ενδοοικογενειακός ιδεολογικός διχασμός ως εξεικόνιση του ιδεολογικού διχασμού που παραμένει ακόμη ανοιχτό τραύμα στην ελληνική κοινωνία.

 

Θωμάς Ψύρρας

 

Ο Θωμάς Ψύρρας είναι ρεαλιστής συγγραφέας, με λόγο καθαρό κι επεξεργασμένο, με σκωπτική διάθεση και καταγγελτικές σηματοδοτήσεις, όπου χρειάζεται, με ύφος ποικίλο που δημιουργεί την απαραίτητη ατμόσφαιρα ανάλογα με το θέμα που πραγματεύεται κάθε φορά. Μακρυγιαννικός και εν ταυτώ Ροϊδικός, τιμά στη γραφή του την ντοπιολαλιά και το σκώμμα.

Αχνά διαβάζοντας το βιβλίο αισθάνεσαι τον ήχο της πέννας του Δημοσθένη Βουτυρά να προβάλλει στο ανάγλυφο των σελίδων.

Το βιβλίο είναι πολιτικό, δίχως ο συγγραφέας του να πολιτικολογεί. Είναι λόγος υπέρ αδυνάτου, μέσα από την αφήγηση της πτώσης των ίδιων των αδύναμων, ηττημένων, ανθρώπων / ηρώων της αφήγησης.

Οι δέκα τρεις ιστορίες του βιβλίου μπορούν να λειτουργήσουν και ως καθρέφτης αυτογνωσίας για τον νεοέλληνα. Όχι παραμορφωτικός, αφού παραμορφωμένος, από μύριες στρεβλώσεις, αγκυλώσεις, ιδεολογικές απολιθώσεις, εκμαυλισμούς και συνενοχές,  είναι ο ίδιος ο εικονιζόμενος νεοέλληνας και όχι το είδωλό του.

Τέλος ο Θωμάς Ψύρρας είναι επιδέξιος τεχνίτης της γραφής. Ανακαλώ στη μνήμη μου, διαβάζοντάς τον, εκείνο που συμβούλευε ο Ρένος Αποστολίδης: «Όταν γράφετε», έλεγε, «φροντίστε να μη φαίνονται οι σκαλωσιές». Ε, λοιπόν, στα γραπτά του Ψύρρα βλέπει ο αναγνώστης τις ολοκληρωμένες κατασκευές χωρίς να διακρίνει καν ίχνη των αναστηλωμάτων και των ικριωμάτων πάνω στα οποία στήθηκαν.

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top