Γεωγραφικές συντεταγμένες ουροβόρου μαρτυρίου

Γράφει ο Αρτέμης Μαυρομμάτης //*

Μια περιδιάβαση στην ποιητική σύνθεση «Ζαριά στο πιθάρι» του Αχιλλέα Κατσαρού, εκδ. Θράκα, 2022

Το έκτο ποιητικό βιβλίο του Αχιλλέα Κατσαρού είναι μια σύνθεση αποτελούμενη από τέσσερις υποενότητες Α, Β, Γ και Δ. Κάθε υποενότητα αντιστοιχεί σε μία πόλη. Μέσα στο βιβλίο υπάρχει ένα ποιητικό υποκείμενο, το οποίο θα χρησιμοποιήσουμε ως οδηγό στην περιπλάνησή μας. Δεν γνωρίζουμε αν είναι αρσενικού ή θηλυκού γένους, γι’ αυτό θα κινηθούμε σε ασφαλή νερά και θα υποθέσουμε ότι είναι κάτι ουδέτερο. Θα υποθέσουμε ότι είναι ένα κρανίο. Και θα το ονομάσουμε Κρανίο.

Στην πρώτη υποενότητα, το Κρανίο μάς δίνει κάποιες γεωγραφικές συντεταγμένες, οι οποίες, όπως ισχυρίζεται, ανήκουν στον οικισμό Deadhorse της Αλάσκας. Δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε τυφλά ένα κρανίο. Πρέπει να το διασταυρώσουμε. Πληκτρολογούμε τις συντεταγμένες στο σύστημα πλοήγησης και…

Όντως. Μας βγάζει στο Deadhorse.

Το ταξίδι λοιπόν ξεκινά από ένα νεκρό άλογο. Ξεκινά από το ψύχος και το χιόνι. Τρία άτιτλα πεζόμορφα ποιήματα συναντούμε εδώ: Στο πρώτο, το Κρανίο συστήνεται ως Άδης. Στο δεύτερο, γίνεται ο σπόρος της δημιουργίας – με αρκετές, ωστόσο, δεύτερες σκέψεις για την αξία του εγχειρήματός του. Στο τρίτο, γεννιέται η κόλαση ως ψάρι. Κήποι δακρύων, ελαιόδεντρα και ερωτήματα για τον χαμένο γιο στήνουν σκηνικό που παραπέμπει στον Κήπο της Γεσθημανής. Ερωτήματα για το φιλί. Πιθανώς το φιλί της Προδοσίας.

Στη δεύτερη υποενότητα, το Κρανίο δίνει συντεταγμένες που ισχυρίζεται ότι ανήκουν στην Ιερουσαλήμ. Εμείς με τη σειρά μας δίνουμε τις συντεταγμένες στο δικό μας σύστημα και…

Πράγματι. Καλώς ήρθαμε στην Ιερουσαλήμ. Στην πόλη που, όπως μας ενημερώνει το Κρανίο, αποτελεί νάρκη στα χέρια του Θεού. Ας εισέλθουμε καβάλα στο γαϊδουράκι.

Εδώ συναντούμε πέντε ποιήματα, εκ νέου άτιτλα μεν, αλλά όχι πεζόμορφα. Συναντούμε τεκταινόμενα εντός και εκτός του τείχους. Συναντούμε τα νήματα της φρίκης που ενώνουν τα βασανιστήρια στο Γκουαντάναμο, τα επαναλαμβανόμενα εγκλήματα στη Φαλούτζα, τα πτώματα της σφαγής στη Σρεμπρένιτσα και τα κρεματόρια των στρατοπέδων συγκέντρωσης (εξάλλου είμαστε σε ισραηλινό έδαφος – ή μήπως το έδαφος είναι παλαιστινιακό;). Παραδόξως, και εδώ συναντούμε χιόνι. Και παγωνιά. Παρότι είναι Μέση Ανατολή. Παρότι οι λέξεις έχουν άχυρο. Συναντούμε και πεταλούδες. Συναντούμε τις πέτρες στην πόρνη. Συναντούμε τον Ματθαίο να μας λέει για τη σταύρωση. Χωρίς να μας λέει αν είναι σε εξέλιξη ή αν επίκειται. Τέλος, συναντούμε ένα ποίημα που, σύμφωνα με το Κρανίο, έχει αναφορά στο ποίημα Μια Νύχτα του Καβάφη. Κάτι μας θυμίζει αυτό, και έτσι ανατρέχουμε στο προηγούμενο βιβλίο του Κατσαρού (Πλάγιος μπακ, οδός Πανός, 2018). Πράγματι, και σε εκείνο το βιβλίο, το ποίημα Πηνελόπη (σελ. 26) περιλαμβάνει αναφορά στη Μια Νύχτα. Αναπόφευκτα δημιουργείται το ερώτημα γιατί ο Κατσαρός έχει τέτοια εμμονή με το συγκεκριμένο ποίημα του Αλεξανδρινού. Δεν θα δώσουμε απάντηση. Θα εκτιμήσουμε μονάχα το γεγονός ότι το Κρανίο έχει φερθεί πολύ τίμια μέχρι στιγμής. Έχει αποδειχθεί καλός αγωγός περιπλάνησης και ειλικρίνειας.

Τρίτη υποενότητα. Εδώ, το γεωγραφικό μήκος και το γεωγραφικό πλάτος που μας δίνει το Κρανίο, λέει πως αντιστοιχούν στη Λίμα, την πρωτεύουσα του Περού. Ας το ελέγξουμε. Εισαγωγή δεδομένων στον πλοηγό μας. Μικρή αναμονή και…

Λέει αλήθεια. Για μια ακόμη φορά. Μεγάλο άλμα από τις θρηνητικές προσευχές των Εβραίων στους χρυσοστόλιστους ναούς των Ίνκας.

Εφτά ποιήματα μας περιμένουν σε αυτόν τον προορισμό. Κάθε ποίημα φέρει για τίτλο μια ημέρα της εβδομάδας. Θα μπορούσε να είναι η Εβδομάδα των Παθών. Εδώ, το χιόνι σταματά πλέον να πέφτει και δίνει τη θέση του σε υπαρξιακά ερωτήματα. Το Κρανίο ανεβαίνει στα βουνά. Γίνεται λύκος και μιλά με τους λύκους. Γίνεται μοναξιά και δεν μιλά με κανέναν. Οσφραίνεται το αίμα των αναμνήσεων και του δολοφονημένου έρωτα. Οσφραίνεται την ευωδία της κάθαρσης και τη δυσωδία της εποχής του θάμβους.

Εποχή του θάμβους; Αυτό επίσης κάτι θυμίζει από παλιά.

Γυρίζουμε ξανά στον Πλάγιο μπακ. Βρίσκουμε το ποίημα Τηλέμαχος (σελ. 9). Διαβάζουμε τι είναι, μεταξύ άλλων, αυτός ο Τηλέμαχος: «Είναι ένα αναλφάβητο ρόδο που αντιστέκεται με σθένος στην εποχή του θάμβους.» Μάλιστα. Συνεπώς, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως και ο Τηλέμαχος αλλά και το Κρανίο έχουν σοβαρές ενστάσεις ως προς την ποιότητα της τρέχουσας εποχής. Από το 2018 μέχρι το 2022 μάλλον δεν έχουν αλλάξει πολλά σε επίπεδο κοινωνίας. Το αντίθετο, βέβαια, θα προκαλούσε έκπληξη. Ή ίσως και όχι. Σε κάθε περίπτωση, το σίγουρο είναι ότι και τότε και τώρα το εκάστοτε Παρόν προκαλεί απέχθεια. Και ίσως είναι αυτή η απέχθεια που κάνει τη Ζαριά στο πιθάρι να διαπνέεται από μια αίσθηση αναχωρητισμού και μοναχικότητας· από ένα παράπονο προς τους ανθρώπους· από μια ανάγκη του ποιητικού υποκειμένου να περιχαρακώνεται και να επανασυστήνεται διαρκώς, προκειμένου να διαχωρίζει τη θέση του από τον σαθρό του περίγυρο.

Αχιλλέας Κατσαρός

Τα ζάρια θα κάτσουν όπως τα ρίξεις. Η ζαριά, ίσως είναι ο Άνθρωπος. Το πιθάρι στο οποίο ρίχνεται η ζαριά, ίσως είναι το Σύμπαν. Ο χριστιανός Ισπανός σφαγέας, που κατέκτησε το Περού και οδήγησε σε οριστική καταστροφή τον πολιτισμό των Ίνκας, ήταν ο Φρανθίσκο Πιθάρο. Κάποια σχέση με το δικό μας πιθάρι; Καμία, εφόσον επιλέξουμε να τον προφέρουμε Φρανσίσκο Πισάρο. Κάποια σχέση ανάμεσα στη Λίμα του Περού και τη λίμα ως εργαλείο; Πιθανόν, εφόσον λάβουμε υπ’ όψιν την υπόθεση που γίνεται στην εισαγωγή του βιβλίου, ότι τα κλουβιά αποτελούνται από ουρανό: το Κρανίο ανεβαίνει στα βουνά του Περού για να είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά στον ουρανό, παίρνει τη Λίμα και αρχίζει να κόβει τα κάγκελα του κλουβιού. Θέλει να ελευθερωθεί. Το Κρανίο, στην εισαγωγή του βιβλίου, είναι Προμηθέας. Στο τέλος του βιβλίου, θέλει μια χαραμάδα. Θέλει κέρατα για να σπάσει την πέτρα. Πηγαίνει στην Κρήτη. Γίνεται Μινώταυρος.

Έτσι, φτάνουμε στην τέταρτη υποενότητα. Ηράκλειο Κρήτης. Το Κρανίο συνομιλεί με τον Πορτογάλο ποιητή Χόρχε ντε Σένα, και συγκεκριμένα με το ποίημα Στην Κρήτη με τον Μινώταυρο, ένα ποίημα χειμαρρώδες, με στοιχεία προσωπικού μανιφέστου. Καμία έκπληξη που το Κρανίο περιμένει κατανόηση από τον Πορτογάλο συνοδοιπόρο του. Αυτοί οι δύο θα συνεννοηθούν καλά μεταξύ τους. Είτε στα Ινδιάνικα είτε στα Βολαπιούκ. Έχουν να πουν πολλά για τα μελλούμενα και για τους νεκρούς τους. Από τη μεριά του, ως απάντηση στο ποίημα του Χόρχε, το Κρανίο δίνει τρία αριθμημένα ποιήματα που μυρίζουν καφέ. Είναι ο καφές της παρηγοριάς. Με την κυριολεκτική έννοια. Είναι ο καφές που χαρίζει την παρηγοριά εκείνη, την οποία απέτυχαν να χαρίσουν οι άνθρωποι. Είναι ο καφές που προσδοκά να πιει ο Χόρχε με τον Μινώταυρο. Και ο Μινώταυρος, δεν του χαλάει χατίρι. Ας τους αφήσουμε λοιπόν μέσα στον Λαβύρινθο να απολαύσουν την παρέα τους και ας επιχειρήσουμε μια τελευταία θεώρηση στο σύνολο του βιβλίου.

Η πρώτη υποενότητα αρχίζει με τον Άδη που μετατρέπεται σε Ζωή. Με τη Ζωή που υπόσχεται να μετατραπεί σε Κόλαση. Στη δεύτερη υποενότητα, η υπόσχεση εκπληρώνεται: ξεκινά η Κόλαση με την είσοδο στα Ιεροσόλυμα. Στην τρίτη υποενότητα, όπως ήδη ειπώθηκε, έχουμε ίσως την Εβδομάδα των Παθών, που ολοκληρώνεται με την ανάβαση στον Γολγοθά (στα υψίπεδα του Περού). Στην τελευταία υποενότητα, το νεκρό σώμα, που από τον Γολγοθά κατέβηκε στον Άδη, προσπαθεί να ανοίξει χαραμάδα στον αδιαπέραστο τοίχο του Λαβύρινθου και τα καταφέρνει, αφού ο τοίχος αυτός δεν είναι άλλος από τη Μήτρα. Η Μη Ύπαρξη μετατρέπεται σε Ύπαρξη, ο Άδης μετατρέπεται σε Ζωή, και η Ζωή υπόσχεται να μετατραπεί σε Κόλαση. Ένας κλειστός κύκλος. Στην αρχή θάνατος, στο τέλος θάνατος, και στη μέση μαρτύριο και μοναξιά. Μια αγωνία για συνεννόηση. Ένα μαρτύριο που τρώει την ουρά του. Ένα ιδιότυπο Πάσχα, κατάσπαρτο με κοινωνικές και πολιτικές αναφορές, τοποθετημένο σε ένα παγκόσμιο επίπεδο που οριοθετείται από πραγματικά ζεύγη γεωγραφικών συντεταγμένων. Και αφού λέμε για γεωγραφικές συντεταγμένες, ας κάνουμε και την τελευταία επιβεβαίωση στα λεγόμενα του Κρανίου, για το τυπικό της υπόθεσης. Στην τελευταία υποενότητα, μας είπε ότι οι συντεταγμένες οδηγούν στο Ηράκλειο της Κρήτης. Τις καταχωρίζουμε στο σύστημα πλοήγησης και…

Μια στιγμή. Τι γίνεται εδώ;

Αυτό δεν είναι το Ηράκλειο.

Είναι μεν η Κρήτη. Βεβαίως.

Αλλά όχι, σε καμία περίπτωση δεν είναι το Ηράκλειο.

Μήπως πατήσαμε λάθος κάποιο από τα ψηφία; Ή μήπως μάς εξαπάτησε το Κρανίο τώρα στα τελειώματα;

Ας ξαναδοκιμάσουμε, πιο προσεκτικά αυτή τη φορά.

Γεωγραφικό μήκος: τσεκ.

Γεωγραφικό πλάτος: τσεκ.

Και όμως… Πάλι το ίδιο βγάζει… Σίγουρα δεν είναι το Ηράκλειο.

Ας δούμε λοιπόν τι είναι.

Ζουμάρουμε μακριά. Χμ…

Τώρα κάπως βγάζει νόημα.

Ζουμάρουμε κοντά, πολύ κοντά, κι άλλο κοντά, όσο γίνεται πιο κοντά, μέχρι τα μάτια μας να αγγίξουν το έδαφος και να κοιτάξουν τι υπάρχει τριγύρω.

Ένα χαμόγελο σχηματίζεται. Ναι, τώρα όλα βγάζουν νόημα. Ένα μέρος στην Κρήτη με ισχυρή συμβολική αξία. Ειδικά για τα συμφραζόμενα του βιβλίου. Ένα μέρος ιδανικό για να ολοκληρωθεί μια ποιητική σύνθεση που αποσυναρμολογεί και ανασυνθέτει το Πάσχα. Ένα μέρος που θα μπορούσε να είναι μια ελληνική εκδοχή τού Γολγοθά. Οι μυημένοι και οι μυημένες ήδη καταλαβαίνουν. Το Κρανίο φτάνει στον τόπο του.

* Ο Αρτέμης Μαυρομμάτης γεννήθηκε το 1990. Είναι ποιητής. Ζει στην Αθήνα.