Η ποίηση και η διηγηματική της γραφή

Γράφει η Χρύσα Νικολάκη // *

 

Γιώργος Μανιατάκης «Ωδή στην άνοια», εκδ. Αγγελάκη

Η άνοια αφορά ένα μέρος της μνήμης που εμποδίζει τον πάσχοντα να έχει μερική ή ολική απώλεια των πληροφοριών που υπήρχαν αποθηκευμένες στον εγκέφαλο του. Είναι οδυνηρό αν αυτό συμβεί σε κάποιο συγγενικό μας πρόσωπο. Αυτό ακριβώς συνέβη στον Γιώργο Μανιατάκη. Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως το βιβλίο Ωδή στην άνοια, η ποίηση και η διηγηματική της γραφή, είναι αφιερωμένο στη μητέρα του συγγραφέα. Αλλά όπως γράφει χαρακτηριστικά και σε όλες τις μαμάδες, γιαγιάδες και παππούδες που βασανίζονται από ένα σύνολο εκφυλιστικών συμπτωμάτων που σηματοδοτεί το βιολογικό τέλος της ζωής τους. Η ωδή στην άνοια, είναι ένα βιβλίο που κατορθώνει από την πρώτη σελίδα να βρέξει το λευκό χαρτί μα και τις ψυχές μας!

«Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις να μην τις παίρνει ο άνεμος», γράφει ο Μανώλης  Αναγνωστάκης. Και εδώ ο συγγραφέας μας, Γιώργος Μανιατάκης στο μυθιστόρημά του «Ωδή στην άνοια» καρφώνει στο στήθος μας τις λέξεις: αγάπη, απαντοχή αλληλεγγύη, ενσυναίσθηση. Διαβάζοντας το θαυμαστό συγκινησιακά βιβλίο του, που είναι πραγματικά ωδή στην τρίτη ηλικία, ωδή στην αγάπη και στον πόλεμο κατά τις λησμονιάς, στέκομαι σε εκείνους τους στίχους του αλησμόνητου ποιήματος της Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ με τίτλo “Κρότοι ερωτήσεις”

Μέρες αιώνες άκουγα μυστικό κτύπο

 τι χτυπάει;

Tους κακούς ο θεός;

Tους καλούς ο διάβολος;

H καρδιά του δικού μου σπιτιού,

 η φτερούγα του δικού μου αγγέλου;

Τι χτύπος είναι αυτός; κλασικού ρολογιού πριν τη λήξη του χρόνου;

του δικού μου πάνω στη γη;

Η ηρωίδα του βιβλίου μας, η Mέλπω δεν στέκεται αμέτοχή στο σκληρό διάβα του χρόνου και στη φθορά του. Αντίθετα σε αυτό, στους χτύπους του ρολογιού πριν τη λήξη του χρόνου σπάει τα χρονικά όρια και τις αλυσίδες της φθοράς αποδεχόμενη και αγαπώντας. Σπάει την τέλεια ρουτίνα της άνοιας και της αιχμηρής σιωπής με την ευλύγιστη φωνή της ενσυναίσθησης και της αγάπης.

Στην αρχή η Μέλπω ή καθόταν σε ένα σκαμνάκι ή θα γονάτιζε μπροστά τους για να έρθει στο ίδιο ύψος μαζί τους, όπως κάνουν στα φοβισμένα ζωάκια για να μην τα τρομάξουν με τη διαφορά του ύψους που υπάρχει μεταξύ τους. Τους κοιτούσε στα μάτια και χαμογελούσε. Μετά προσπαθούσε με τις κινήσεις που είχε αντιγράψει να τους πλησιάσει, επειδή δεν έκαναν όλοι τις ίδιες κινήσεις έκανε στον καθένα της κινήσεις που έκανε εκείνος.

Ο συγγραφέας μέσω της βασικής του ηρωίδας κατορθώνει να αναπτύξει τη μεγαλύτερη δεξιότητα, να δει μέσα από τα μάτια των ανοικών, να νιώσει τα συναισθήματα, να αντιληφθεί και να κατανοήσει σε βάθος τις δικές τους σκέψεις. Ο Λάο Τσε έλεγε ότι στην απώλεια είναι το κέρδος, μέσα σε αυτή την απώλεια της μνήμης ο συγγραφέας μας δίνει αντίδωρο την κιβωτό της αγάπης. Η Μέλπω βρίσκει έναν μαγικό τρόπο, περνά μέσα από το κεφαλάκι της βελόνας μαθαίνοντας στους πάσχοντες την δύναμη της προσφοράς και του μοιράσματος. Φτιάχνει ένα πλαίσιο και για τους άλλους. Δεν είναι απλά ένα πιόνι στη σκακιέρα. Είναι η σκακιέρα. Κι αν χάσει κάποια πιόνια από φυσικά αίτια, εξακολουθεί να αναγνωρίζει κάτι βαθύτερο στο παιχνίδι της ζωής. Την αξία του συμπορεύομαι! Δεν είναι εξαναγκαστικά παρούσα στη ζωή του γηροκομείου. Έχει την ελευθερία να τους αφήσει αν το επιθυμεί. Και όταν αισθάνεται την απόλυτη υποταγή φεύγει για να ζήσει. Μα δεν τους ξεχνά μεριμνεί και ας είναι στην άλλη άκρη. Γιατί η Μέλπω, η κάθε Μέλπω κρύβεται πίσω από κάτι ορθό. Τον ηθικό κώδικα της καλοσύνης και της συνειδητότητας. Της φιλοσοφίας που γίνεται πράξη. Που δεν μένει στα λόγια της αγάπης αλλά γίνεται έργο θεάρεστο και «ευ λογίζεσθαι».

Μέσα σε έναν κόσμο όπου έχει χαθεί η κοινωνική συνύπαρξη, ο συγγραφέας Γιώργος Μανιατάκης μας υπενθυμίζει ότι η αναζήτηση της ευθύνης και η ανάληψη της, οδηγεί σε μία βαθύτερη και ουσιαστικότερη πραγματικότητα, του τι είμαστε ως μονάδες και ως κοινωνία. Το βιβλίο του Γιώργου Μανιατάκη είναι βαθιά υπαρξιακό και ουμανιστικό. Θα μπορούσε να επονομαστεί «ωδή στην αγάπη» εναλλακτικά, γιατί εγκιβωτίζει μέσα του λέξεις και πράξεις, συναισθήματα και έννοιες, που κοσμούν ένα ομορφότερο σύμπαν . Εκεί όπου ο άνθρωπος πρωταγωνιστεί ως τέλειο ον,  υπογραμμίζοντας το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης.

Γιώργος Μανιατάκης

Ο συγγραφέας Γιώργος Μανιατάκης έχει την ιδιότητα αλλά και το  ταλέντο να παίρνει περίπλοκες καταστάσεις και να τις παραδίδει στο αναγνωστικό του κοινό με τρόπο σαφή και γενναιόδωρο μα επί το πλείστον οικείο. Ο Μανιατάκης διδάσκει μέσα από την Ωδή στην Άνοια πώς τα εργαλεία που χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε την τρίτη ηλικία και όλα όσα δύσκολα αυτή επιφέρει είναι να εφαρμόσουμε στην  πράξη την αγάπη, ώστε να οδηγηθούμε σε μία ουσιαστική ψυχική ηρεμία και αυτοκυριαρχία. Ως φροντιστές, μπορούμε να τη μεταλαμπαδεύσουμε με οξεία στοχαστικότητα και απαράμιλλη φροντίδα την αγαπητική μας διάθεση στους ανθρώπους μας που υποφέρουν και να τους απαλλάξουμε από τη μοναξιά και την εγκατάλειψη.

Όμως η Μέλπω δεν ήθελε να το βάλει κάτω, συνέχιζε να προσπαθεί να μπει  στη σκέψη τους και στην καρδιά τους. Αγωνίστηκε πολύ να μπει στην ψυχούλα τους και στο μυαλό τους για να πετύχει το ακατόρθωτο.

Ο συγγραφέας υπογραμμίζει πως πρέπει να παραμείνουμε δυνατοί, να γελάμε ακόμα και αν μύρια άνεμοι μας χτυπούν, στο τέλος θα κουραστούν, όπως έγραφε χαρακτηριστικά ο Δροσίνης.

Και η απελπισία χτύπησε πολλές φορές την πόρτα στη Μέλπω, μα δεν το έβαλε κάτω. Σαν Δαβίδ της ελπίδας μαχόμενη άνισα με έναν Γολιάθ της ψυχοφθοράς κατόρθωσε να πάει κόντρα σε όλα τα στοιχήματα, ακόμα και στις επιστήμης τα άκαμπτα δεδομένα. Η επιμονή και η αγάπη της Μέλπως έκανε το θαύμα της.

Ακόμα και οι δύο γιατροί του οίκου ευγηρίας είχαν σηκώσει ψηλά τα χέρια τους, από θαυμασμό στο φαινόμενο Μέλπω.

“Εσύ κορίτσι μου ψυχίατρος έπρεπε να έχεις γίνει, και όχι να ακολουθήσεις την επιστήμη που διάλεξες, τι να πω υποκλίνομαι, της είπε ο ένας από τους δύο γιατρούς.

Αλληγορικά λοιπόν, το “Θαύμα Μέλπω” δεν είναι άλλο από την ανιδιοτέλεια της αγάπης. Εξάλλου όπως λέει ο Σάρτρ: “Στην αγάπη ένα και ένα κάνουν ένα.” Γι’ αυτό το μοίρασμα μας μιλά o ποιητής και συγγραφέας Γιώργος Μανιατάκης, για τη μέθεξη του πόνου και της χαράς, της ζωής και της απαντοχής. Δύο στίχοι που αποκρυπτογραφούν το νόημα όλου του βιβλίου είναι οι εξής: “Μάνα μου εσύ,  την τελευταία σου πνοή άστη φυλακτό σε μένα”.

Ποίηση και πεζός λόγος είναι άρρηκτα δεμένα στην Ωδή στην Άνοια. Πρόκειται για δύο διαφορετικούς τρόπους έκφρασης που πλέκονται αρμονικά και συμπλέουν άρτια αποδίδοντας το ηχόχρωμα της φωνής του συγγραφέα, δυναμικό κι ευαίσθητο, πηγαίο κι ανόθευτο από βερμπαλίσμους και ψεύτικα φκιασίδια. Μία γραφή γεμάτη φως, γεμάτη καλοσύνη και αλήθεια. Μια γραφή υφολογικά ξεχωριστή, αδαμάντινη, που συγκινεί μέσα στην αιχμηρή της φωνή. Ωδή στην άνοια σημαίνει ωδή στην ανθρωπιά.

Ο συγγραφέας Γιώργος Μανιατάκης δεν παύει ποτέ του να στυλώνει ανοιχτά πάντα και άγρυπνα τα μάτια της ψυχής στην ίδια την αγάπη. Εξαντλεί με την καρδιά όλη την κλίμακα της φυσιολογικής και κοσμολογικής αγάπης. Η γυναίκα είναι για εκείνον στα διηγήματα που υπάρχουν στο βιβλίο αερικό άγγελος, μάγισσα, πλάσμα επουράνιο και ατίθασο μαζί, προτύπωση της ελευθερίας. Γιατί για το συγγραφέα η αγάπη με τη μεταφυσική της δύναμη ή την αποκαλυπτική της σημασία, είναι μακρόθυμη. Νοηματοδοτεί την μικρόθυμη αγάπη του κόσμου. Αυτή που ακόμα και όταν όλα τελειώσουν ουδέποτε εκπίπτει. Αυτή είναι η μαγεία της αγάπης.

-Γράφεις ποιήματα;

τη ρώτησα 

-Κάνω μάγια μου απάντησε.

-Δεν το πιστεύω.

-Να το πιστέψεις.

-Πώς το κάνεις;

-Παίρνω τις ριπές του ανέμου, τις σιωπές σας και τις κάνω στίχους.

Πιάνω με τη χούφτα μου τα κύματα και τα κάνω θαλασσινά τραγούδια. Τα όνειρα που βλέπετε τις νύχτες το πρωί, τα κάνω αγάπη.

Γι’ αυτό σας ομολογώ κάτι παράξενο συμβαίνει στο βιβλίο αυτό του Μανιατάκη. Όταν αρχίσουμε να το συλλογιζόμαστε, ίσως φοβηθούμε. Ίσως φτάσουμε ακόμα και ως το φόβο του Κυρίου. Αυτό μας δίνει ο συγγραφέας και τον ευχαριστούμε. Μια αρχή σοφίας. Μια σπουδή στον άνθρωπο και στην παθογένειά του, στις ανάγκες του και στην υπέρβαση του εγώ του, που ολοκληρώνεται με τη σταύρωσή του φαιδρού του εγωισμού.

Μια σπουδή στον αλτρουισμό!

* Η Χρύσα Νικολάκη είναι βιβλιοκριτικός Μ.Α, θεολόγος, συγγραφέας