Fractal
Home / ΘΕΑΤΡΟ / Το θέατρο τότε. Και τώρα;
22/04/2020, 10:59 πμ

Το θέατρο τότε. Και τώρα;

Της Τόνιας Τσαμούρη // *

 

 

 

Το θέατρο ξεκίνησε από θρησκευτικές εορτές, κατά τις οποίες, οι λατρευτές του Διόνυσου υμνούσαν τον αγαπημένο τους Θεό. Στις λατρευτικές αυτές τελετές, οι μετέχοντες οδηγούνταν στην πολυπόθητη μέθεξη, ενώ παράλληλα «ἣδον» (=τραγουδούσαν) ύμνους αφιερωμένους στον Θεό και του αφιέρωναν σπονδές με κρασί. Σταδιακά, από τον λατρευτικό αυτό κύκλο, ο οποίος είχε τη μορφή και δομή θρησκευτικού τελετουργικού, ξεπήδησε η αρχαία ελληνική τραγωδία. Συγκεκριμένα, όταν ο Θέσπις αποσπάστηκε από τον, αποτελούμενο από άνδρες αποκλειστικά, χορό και άρχισε να συνομιλεί μαζί τους γεννήθηκε ουσιαστικά το θέατρο. Ο Θέσπις δηλαδή αποτέλεσε τον πρώτο, εν δυνάμει, υποκριτή, καθώς συνομίλησε με τον χορό, ο οποίος ανταπαντούσε και κινούνταν εν συνόλω.

 

Έκτοτε, οι αρχαίοι Έλληνες ποιητές εξέλιξαν το πρώτο αυτό θεατρικό κύτταρο και έπλασαν μοναδικά ποιητικά έργα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, αλλά και κωμωδίας. Την περίοδο αυτή διαδέχτηκε η περίοδος της Μέσης Κωμωδίας, με κυριώτερο εκπρόσωπο τον Μένανδρο, ενώ ακολούθησε το Ρωμαϊκό θέατρο με τους Πλαύτο και Τερέντιο. Από την ρωμαϊκή εποχή και έπειτα, το θέατρο άρχισε να ακολουθεί μια φθίνουσα πορεία, καθώς οι Ρωμαίοι προτίμησαν τα επικά θεάματα από τις αρχαιοελληνικές τραγωδίες, οι οποίες έδιναν μεγαλύτερη βαρύτητα στην διάνοια και τον λόγο.

Κατά τη διάρκεια των Βυζαντινών χρόνων το θέατρο απαγορεύτηκε και με εξαίρεση κάποιους μιμίαμβους, η θεατρική δραστηριότητα παύθηκε εντελώς. Η παύση αυτή που επιβλήθηκε στο θέατρο έμελλε να διαρκέσει για πολλούς αιώνες, καθώς ακολούθησε ο Μεσαίωνας. Κατά την άνυδρη θεατρικά αυτή περίοδο, οι άνθρωποι αναζήτησαν την καλλιτεχνική έκφραση και απόλαυση μέσα από διάφορα υποκατάστατα του θεάτρου, όπως οι περαστικοί ζογκλέρ και οι πλανόδιοι τραγουδιστές. Το θέατρο όμως, άμεσα συνυφασμένο με την ανθρώπινη φύση, κατόρθωσε να βρει δίοδο για την έκφρασή του. Άλλωστε, αποτελεί, διαχρονικά, τον καθρέφτη της κοινωνίας, αποτυπώνοντας το εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο, στο οποίο γεννιέται και δημιουργείται. Έτσι, μολονότι οι θρησκευτικοί λειτουργοί απαγόρευσαν οποιαδήποτε θεατρική δημιουργία, κατά τον Μεσαίωνα, αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε αυτό προκειμένου να φτάσει ο εκκλησιαστικός λόγος στο ποίμνιό τους. Πιο συγκεκριμένα, όσο ο λαός βυθιζόταν ολοένα περισσότερο στον αναλφαβητισμό, τόσο αποδυναμωνόταν ο ρόλος του εκκλησιαστικού κηρύγματος, το οποίο οι άνθρωποι αδυνατούσαν να καταλάβουν. Ως αποτέλεσμα, οι εκκλησιαστικοί λειτουργοί κατέφυγαν στην δραματοποίηση κομματιών της Αγίας Γραφής και των Ευαγγελίων. Αρχικά, τις δραματοποιήσεις αυτές πραγματοποιούσαν οι ίδιοι οι κληρικοί, ενώ αργότερα, παραχώρησαν το βήμα σε ερασιτέχνες, πρώτα, και επαγγελματίες, αργότερα, ηθοποιούς.

Το διάστημα αυτό των Μεσαιωνικών χρόνων αποτέλεσε την μεγαλύτερη, χρονική, διακοπή που συνάντησε το θέατρο από την γέννησή του. Ακόμα όμως και κατά την διάρκεια αυτής της εποχής, το θέατρο βρήκε τον δρόμο του προκειμένου να εκφράσει τις επιθυμίες και τα συναισθήματα των ανθρώπων. Έκτοτε, η θεατρική έκφραση έχει γνωρίσει μικρότερες «ανάπαυλες», οι οποίες επιβάλλονταν, ως επί το πλείστον, για λόγους έκτακτων φυσικών αναγκών ή καταστροφών. Ενδεικτική, η περίοδος της πανούκλας που ενέσκηψε στο Λονδίνο κατά τον 17ο αιώνα και η οποία διήρκεσε σχεδόν 3 χρόνια. Τα θέατρα υποχρεώθηκαν να κλείσουν, αλλά οι άνθρωποι του θεάτρου δεν έπαψαν να εμπνέονται και να δημιουργούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο θεατρικός συγγραφέας, Μπεν Τζόνσον, ο οποίος εμπνευσμένος από την πανούκλα του Λονδίνου έγραψε την γνωστή, καυστική κωμωδία του, «Αλχημιστής».

Στις μέρες μας, βιώνουμε μια ανάλογη κατάσταση μη-κανονικότητας στην καθημερινότητα. Οι αγωνίες, οι φόβοι, αλλά και οι ανασφάλειες για την σημερινή εποχή είναι πολλοί. Το θέατρο και η κοινότητά του, καλλιτέχνες και κοινό, βρίσκονται σε αναγκαστική απομάκρυνση και παύση. Ωστόσο, η περίοδος αυτή, η οποία συμπυκνώνει με τον πλέον ίσως γλαφυρό τρόπο τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς, αλλά και τις ελπίδες για τον νέο αιώνα χρειάζεται να αποτυπωθεί. Οφείλει το σύγχρονο θέατρο να οδηγήσει τους ανθρώπους στην διάδοχη κατάσταση προτείνοντας ταυτόχρονα και κάποια διαδρομή. Παράλληλα, το θέατρο πρέπει να στηλιτεύσει τα, έως σήμερα, κακώς κείμενα, τόσο για να αποφευχθούν στο μέλλον, όσο και για να μείνουν ως παράδειγμα προς αποφυγή για τις επερχόμενες γενιές. Η εγχώρια, αλλά και παγκόσμια δραματουργία βρίθει ανάλογων παραδειγμάτων. Χαρακτηριστική, στις απαρχές του νεοελληνικού θεάτρου, η γραφή του Μ. Χουρμούζη, αλλά και του Δ.Κ. Βυζάντιου που αποτύπωσε τα κακώς κείμενα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Ανάλογη η φωνή του Μολιέρου στην, προ-Επαναστατική, Γαλλία του Λουδοβίκου ΙΔ’, αλλά και του Άρθουρ Μίλλερ στην μετά-κραχ Αμερική.

Οι συγγραφείς, οι δημιουργοί και όλοι οι καλλιτέχνες του θεάτρου καλούνται, με την έμφυτη ευαισθησία και ενσυναίσθηση που διαθέτουν, να δώσουν φωνή και λόγο στη ζοφερή εποχή που ανέτειλε για την ανθρωπότητα. Ούτως ώστε, όταν το θέατρο βγει από αυτή την ιδιότυπη παύση, να πρωταγωνιστήσει και πάλι στη ζωή των ανθρώπων. Το θέατρο δύναται να αποτελέσει φάρο για την κοινωνία, όταν όλα προσπαθήσουν να επανέλθουν στην νέα «κανονικότητα». Και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή το θέατρο και οι άνθρωποι του να μετουσιωθούν σε ορμή και δημιουργία. Άλλωστε το θέατρο είναι ο καθρέφτης της αληθινής ζωής, σύμφωνα και με τον Αριστοτέλη.

 

 

* Η Τόνια Τσαμούρη είναι Θεατρολόγος, Κριτικός Θεάτρου και Δρ. Φιλοσοφίας του Α.Π.Θ.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top