✔ Ζηνοβία Σαπουνά: «Η παραδοσιακή δημοσιογραφία στην Ελλάδα θα βρεθεί σύντομα πίσω από τις εξελίξεις»

Συνέντευξη στην Αργυρώ Μουντάκη //

 

«Το twitter σε ρόλο πέμπτης εξουσίας», ένα πολύ επίκαιρο βιβλίο της καταξιωμένης δημοσιογράφου Ζηνοβίας Σαπουνά έρχεται να ταράξει τα νερά της παραδοσιακής δημοσιογραφίας και να μας μιλήσει για μια νέα, επικαιροποιημένη άποψη για τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και τον πολύ σοβαρό ρόλο τους στον χώρο της ενημέρωσης. Η δημοσιογραφία, όπως την ξέραμε μέχρι και σήμερα, μήπως πρέπει να κάνει βήματα ή και άλματα εμπρός; Με αφορμή την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα στις 11 Μαΐου είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με τη συγγραφέα.

-Κυρία Σαπουνά μιλήστε μας λίγο για τη δομή του βιβλίου σας. Πώς εμπνευστήκατε τη διαχείριση του θέματος και τις συνεντεύξεις;

Στις συνεντεύξεις έφτασα αφού πρώτα μελέτησα τρεις συγκεκριμένες πολιτικές ειδήσεις οι οποίες είχαν προκαλέσει εντυπωσιακό αριθμό σχολίων και αλληλεπιδράσεων μεταξύ των χρηστών στο twitter. Συγκεκριμένα μελέτησα την υπόθεση της ανυπαρξίας μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών του υφυπουργού Αντώνη Διαματάρη που μας απασχόλησε το 2019, την υπόθεση του προγράμματος Voucher για επιστήμονες, γνωστή ως «Σκόιλ Ελικίκου», που μας απασχόλησε το 2020 και την αποκάλυψη της αίτησης αναίρεσης που κατέθεσε το ελληνικό δημόσιο στο ΣτΕ κατά των αποφάσεων των διοικητικών δικαστηρίων για αποζημιώσεις στις οικογένειες των θυμάτων της Μαρφίν, που επίσης απασχόλησε την κοινή γνώμη το 2020. Η μελέτη είχε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο μελέτησα 111 κεντρικά δελτία ειδήσεων των τηλεοπτικών σταθμών που κατέχουν νόμιμη άδεια λειτουργίας. Η μελέτη έγινε το χρονικό διάστημα που οι υποθέσεις αυτές απασχολούσαν την επικαιρότητα. Κατέγραψα τα δελτία δευτερόλεπτο προς δευτερόλεπτο αναφορικά με το εάν ενέταξαν στην ατζέντα τους αυτές τις ειδήσεις, σε ποια θέση τις ιεράρχησαν, ποιος ήταν ο χρόνος μετάδοσης που έδωσαν, ποια οπτικοακουστικά Μέσα χρησιμοποίησαν για τη μετάδοση (βίντεο, απ’ ευθείας μετάδοση, μόνο πλάνα κτλ), ποια γλώσσα χρησιμοποίησαν (θετική, ουδέτερη, αρνητική). Στο δεύτερο στάδιο, πήγα στο twitter και μελέτησα τον αριθμό των tweets που καταγράφηκαν τις ίδιες ακριβώς ημέρες που μελέτησα τα δελτία ειδήσεων, τον αριθμό των retweets που έγιναν, ποιες λέξεις χρησιμοποιήθηκαν συνολικά περισσότερο από τους χρήστες (wordcloud) και τι γλώσσα χρησιμοποίησαν οι χρήστες (θετική, ουδέτερη, αρνητική). Αμέσως μετά, απευθύνθηκα σε πέντε επιφανή στελέχη των τηλεοπτικών σταθμών (διευθυντές ειδήσεων, παρουσιαστές δελτίων ειδήσεων και πολιτικών συντακτών) στους οποίους έθεσα το ίδιο πλαίσιο ερωτήσεων ζητώντας τη δική τους γνώμη για την επίδραση που ασκεί το twitter στην ατζέντα τους.

-Το twitter έχει την ιδιαιτερότητα ότι ό,τι θέλει να πει κάποιος οφείλει να το πει μέσα σε 280 χαρακτήρες. Δεν είναι περιοριστικό αυτό; Ειδικά για αυτούς που αρέσκονται στα λεγόμενα «σεντόνια» στα άλλα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ); Γιατί παρόλα αυτά παραμένει τόσο δημοφιλές;

Θεωρώ πως ακριβώς αυτό το «λακωνίζειν» καθιστά το twitter πολύ ενδιαφέρον για τους χρήστες του. Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε πως ο αρχικός σχεδιασμός του ήταν ακόμη πιο περιοριστικός, καθώς οι χαρακτήρες που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ήταν έως 140. Το 2017 αυξήθηκαν σε 280 και ένα χρόνο μετά, το 2018, τα πρώτα στοιχεία που έδωσε τότε στη δημοσιότητα το twitter, έλεγαν πως δεν είχε αλλάξει κάτι δραματικά στο σύντομο τρόπο με τον οποίο εκφραζόταν οι χρήστες του. Μάλιστα, τα στοιχεία καταδείκνυαν ότι μόλις το 12% των χρηστών του αγγλόφωνου twitter (σε αυτό είχε γίνει η έρευνα) έγραφαν tweets με πάνω από 140 χαρακτήρες. Άρα, οι χρήστες ήταν εκπαιδευμένοι στο σύντομο τρόπο έκφρασης και γραφής. Βέβαια, εάν κάποιος θέλει να γράψει περισσότερα στοιχεία για ένα θέμα, κάνει ένα tread, δηλαδή μία αλληλουχία από tweets και καταγράφει αυτό που θέλει να πει με περισσότερους χαρακτήρες. Εν γένει, αυτή η ιδιαιτερότητα του twitter με τον περιορισμό των χαρακτήρων, το καθιστά διαφορετικό από τα άλλα ΜΚΔ και το ξεχωρίζει. Οι χρήστες σχολιάζουν άμεσα, αυτό που συμβαίνει, ακριβώς τη στιγμή που συμβαίνει. Κι αυτό απαιτεί ευστροφία, εξυπνάδα, ετοιμότητα και οξυδέρκεια.

-Ηλικιακά σε ποιο κοινό νομίζετε απευθύνεται περισσότερο το twitter;

Όπως αναφέρω και στο βιβλίο, επικαλούμενη έρευνες και ερευνητές, το twitter είναι η πιο δημοφιλής νέα πηγή ειδήσεων για άτομα νεαρότερης ηλικίας, που έχουν ανώτερο επίπεδο εκπαίδευσης και υψηλότερα εισοδήματα.

-Τα smart phones έπαιξαν κάποιο ρόλο στη δημιουργία αυτής της επικράτησης του twitter και των άλλων ΜΚΔ;

Σαφέστατα ναι. Όπως καταγράφουν οι έρευνες και αναφέρω στο βιβλίο, τα «έξυπνα κινητά» συνέβαλαν στη δημοτικότητα των ΜΚΔ ως πλατφορμών ειδήσεων διευκολύνοντας τα άτομα να καταναλώνουν και να αντιδρούν στις ειδήσεις. Οι άνθρωποι έχουμε το κινητό στο χέρι παντού… στο μετρό, στο αστικό λεωφορείο, στην ουρά της τράπεζας, στην ουρά του σούπερ μάρκετ και γύρω μας βλέπουμε πάντα κάποιον να κοιτάει το κινητό του είτε για να ενημερωθεί, είτε γιατί τσεκάρει τους λογαριασμούς του στα ΜΚΔ, είτε γιατί αναρτά κάτι ακριβώς εκείνη τη στιγμή.

-Βλέπουμε ότι πρωθυπουργοί χωρών, πρόεδροι χωρών, δημοφιλείς καλλιτέχνες, αθλητές, ακτιβιστές και τόσοι άλλοι διατηρούν twitter. Τελικά το twitter ασκεί εξουσία; Θεωρείται οπισθοδρομικός όποιος δεν το χρησιμοποιεί;

Το twitter είναι ένα ισχυρό μέσο για τη διάδοση ειδήσεων, απόψεων, ανακοινώσεων. Είναι ενδεικτικό ότι πλέον πρωθυπουργοί, πρόεδροι χωρών, αξιωματούχοι, όπως επισημαίνετε κι εσείς, όχι μόνο διατηρούν λογαριασμούς στο μέσο, αλλά ενημερώνουν πλέον άμεσα το κοινό για τις δράσεις τους ή τις απόψεις τους μέσω του twitter. Πολλές φορές η κλασική διαμεσολάβηση των δημοσιογράφων μεταξύ, για παράδειγμα, μίας πολιτικής απόφασης και της μετάδοσής της στο κοινό, παρακάμπτεται, χάνεται δηλαδή ο ρόλος του δημοσιογράφου, αφού ο ίδιος ο αξιωματούχος που λαμβάνει μία πολιτική απόφαση, την επικοινωνεί άμεσα στους πολίτες μέσω του λογαριασμού του στο twitter. Με αυτή την έννοια, το twitter ασκεί εξουσία, δηλαδή λαμβάνει ρόλο στη δημόσια σφαίρα. Όμως, το twitter λαμβάνει ρόλο πέμπτης εξουσίας και για άλλο λόγο: ότι οι χρήστες του θέτουν ατζέντα στο δημόσιο διάλογο. Θέματα που η παραδοσιακή δημοσιογραφία είτε τα αγνοεί, είτε δεν τα αναδεικνύει, έρχεται το twitter να τα θέσει και να τα αναδείξει. Θυμάστε την υπόθεση του 18χρονου μαθητή Σαϊντού Καμαρά που κινδύνευε με απέλαση από τη χώρα μας; Η υπόθεση αναδείχθηκε από τους χρήστες του twitter. Τα παραδοσιακά μέσα ακολούθησαν αφού πρώτα το θέμα έγινε trend στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης.

-Πώς κρίνετε το μπλοκάρισμα του πρώην Προέδρου Τραμπ από το twitter;

Όσο κι αν οι ακροδεξιές απόψεις του Τραµπ µε έβρισκαν ξεκάθαρα απέναντι, διερωτήθηκα τότε για το πώς και το γιατί αφαιρέθηκαν από τα social media οι δηµόσιες δηλώσεις τού τέως προέδρου των ΗΠΑ αναφορικά µε τα πρωτοφανή γεγονότα των οπαδών του στο Καπιτώλιο και, κυρίως, διερωτήθηκα για το εάν αφαιρούνται έτσι απόψεις ενός προέδρου των ΗΠΑ, ποιος έχει σειρά; Πώς, σε ποιες απόψεις, εις βάρος ποιων και µε ποια κριτήρια µπορεί να καταγραφεί και πάλι στο μέλλον λογοκρισία;

-Θεωρείτε ότι η παραδοσιακή δημοσιογραφία απειλήθηκε από τα νέα μέσα; Τα ΜΚΔ και γενικότερα το ίντερνετ και τις νέες τεχνολογίες;

Κατά τη γνώμη μου, η παραδοσιακή δημοσιογραφία στην Ελλάδα δεν έχει αντιληφθεί τι είναι τα νέα μέσα, δεν έχει αντιληφθεί τη δύναμη των ΜΚΔ και των νέων τεχνολογιών και λειτουργεί, πράττει, εργάζεται με όρους και μεθόδους παλαιότερων εποχών. Η παραδοσιακή δημοσιογραφία στην Ελλάδα θα βρεθεί σύντομα πίσω από τις εξελίξεις, εάν δεν έχει βρεθεί ήδη. Ευτυχώς υπάρχει μία νέα γενιά δημοσιογράφων που κάνει ερευνητική δημοσιογραφία, κάνει ρεπορτάζ και ασκεί data journalism θέτοντας τις βάσεις για ένα καλύτερο μέλλον αναζητώντας την ουσία των ειδήσεων μακριά από προπαγάνδα ή εξυπηρέτηση πάσης φύσεως συμφέροντα.

-Το twitter μπορεί να διαμορφώσει την ατζέντα της επικαιρότητας των κεντρικών τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων ή να επηρεάσει στον τρόπο παρουσίασης μίας είδησης;

Αυτό ακριβώς επιχειρεί να απαντήσει το βιβλίο. Απαντώ με βάση τα όσα μελέτησα και η απάντηση είναι πως, σε πρώτο χρόνο, τείνει να επηρεάζει την ειδησεογραφία. Σε δεύτερο χρόνο η επιρροή είναι ακόμη πιο ισχυρή και καταδεικνύεται από τις αναφορές που κατέγραψα ότι έγιναν στα δελτία ειδήσεων που μελέτησα αλλά και από τις συνεντεύξεις των δημοσιογράφων που πήρα. Τα δελτία ειδήσεων για παράδειγμα έκαναν λόγο στα ρεπορτάζ τους, στα σπικάζ τους, στα on των παρουσιαστών/παρουσιαστριών για «πολυήμερο σάλο στο twitter» αναφερόμενα στην εξέλιξη των υποθέσεων που ερεύνησα. Αυτό αποτελεί σημαντικό στοιχείο για το εάν επηρεάστηκε η ειδησεογραφία τους.

-Μπορεί να συμβεί μία είδηση που έχει προκαλέσει ταραχή στα ΜΚΔ, εντούτοις να μη «βγει» στα τηλεοπτικά δελτία;

Έχει συμβεί πολλάκις. Και αυτό ακριβώς που ορθώς επισημαίνετε, ήταν ένα από τα κίνητρα για να μελετήσω το θέμα και να οδηγηθώ εν τέλει στη συγγραφή του βιβλίου.

-Κλείνοντας βλέπουμε – με την πρόσφατη πώληση του twitter – το βιβλίο σας είναι πιο επίκαιρο από ποτέ! Πώς σας φαίνεται το αμύθητο ποσό, το οποίο έδωσε ο Έλον Μασκ πρόσφατα για να εξαγοράσει το twitter; Και πώς ακούτε όλες αυτές τις προγραμματικές δηλώσεις του;

Διαβάζω τα tweets και τις δηλώσεις του πολυδισεκατομμυριούχου με πολύ προβληματισμό και περίσκεψη. Αρχικά να πούμε ότι θα χρειαστεί ένα εξάμηνο έως ότου το ΔΣ του twitter δώσει το τελικό οκ στην πώλησή του, όπως επίσης πρέπει να γίνει έλεγχος και από τις ρυθμιστικές αρχές των ΗΠΑ, πριν την τελική πώληση. Το ποσό είναι όντως αμύθητο. Αυτή η τεράστια οικονομική προσφορά δείχνει πως το μέσο κοινωνικής δικτύωσης έχει δύναμη την οποία θέλει να «προσεγγίσει» ο αγοραστής. Ο Μασκ ισχυρίζεται ότι θέλει να διαφυλάξει την ελευθερία του λόγου στην πλατφόρμα, να μειώσει τις διαφημίσεις, να ανοίξει τον αλγόριθμό της, να προσθέσει ένα εργαλείο επεξεργασίας δημοσιεύσεων και να περιορίσει τα spam bots. Το twitter έχει ήδη ένα κανονιστικό πλαίσιο που αποκλείει ρητορική μίσους, βία, φυλετικές διακρίσεις, διακρίσεις φύλου κτλ. Γενικά στέκομαι με πολύ επιφύλαξη στα «μεγαλεπήβολα» σχέδια, στις «μεγαλεπήβολες» δηλώσεις και στα «μεγαλεπήβολα» οράματα ισχυρών και κατεχόντων εξουσία.

-Σας ευχαριστώ πολύ!

Εγώ ευχαριστώ πάρα πολύ!

Το βιβλίο της Ζηνοβίας Σαπουνά «Το twitter σε ρόλο πέμπτης εξουσίας – ΜΚΔ vs MME», από τις εκδόσεις ΝΗΣΙΔΕΣ θα παρουσιάσει η δημοσιογράφος Ζηνοβία Σαπουνά την Τετάρτη 11 Μαΐου 2022 και ώρα 19:00 στο Café στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων (Πειραιώς 100, Γκάζι). Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι: Βάλια Καϊμάκη Δημοσιογράφος, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήματος Ψηφιακών Μέσων και Επικοινωνίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Αντώνης Μπούγιας Αρθρογράφος, aka@ypopto_mousi Τάσος Τέλλογλου Δημοσιογράφος Πάνος Χαρίτος Δημοσιογράφος Μαριάννα Ψύλλα Αντιπρύτανις, Αναπλ. Καθηγήτρια Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο Την εκδήλωση θα συντονίσει ο δημοσιογράφος Πάνος Χαρίτος.

 

Η Ζηνοβία Σαπουνά είναι δημοσιογράφος με μακρά εμπειρία στο ραδιόφωνο (Planet, ΣΚΑΪ 100.3, Παραπολιτικά 90.1, News 24/7 στους 88.6). Έχει εργαστεί, επίσης, στην τηλεόραση και τις εφημερίδες. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και κάτοχος του μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών «Κοινωνία της Πληροφορίας, Μέσα και Τεχνολογία» του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Πάντειου Πανεπιστημίου. Μιλά ιταλικά και αγγλικά. Είναι μέλος της ΕΣΗΕΑ. Έχει έναν γιο. Η Ζηνοβία μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη και έλκει την καταγωγή της από τα Τρίκαλα.