Fractal

Ανοιχτή ποίηση με καθαρότητα και ευκρίνεια

Γράφει η Κυριακή Αν. Λυμπέρη // *

 

Γιάννης Παππάς «Το ατίθασο μέλλον», Εκδόσεις Διαπολιτισμός, σελ. 78

 

Με μια νέα ποιητική συλλογή έρχεται να μας συναντήσει ο Γιάννης Παππάς, φιλόλογος και μεταφραστής από τα ιταλικά των  Eugenio Montale, Giuseppe Ungaretti, Sandro Penna, Pavese Cesare, Milo De Angelis και άλλων. Η συλλογή περιλαμβάνει δυο μέρη. Ένα πιο γενικό και ένα άλλο που περιέχει θραύσματα από κάποιες ατομικές μνήμες και εντυπώσεις.

Περιδιαβάζοντας τη συλλογή αυτή, αντιλαμβάνομαι ότι ο ποιητικός του τρόπος συνίσταται στο να διηγείται μικρές ή μεγαλύτερες ιστορίες της συγχρονίας ή του παρελθόντος με αρχή, μέση και τέλος, χωρίς να βασίζεται πάντα στη ρυθμική απόδοση του κειμένου, πλησιάζοντας κατά σημεία τον πεζό λόγο,  και χωρίς ποιητικές μεγαλοστομίες και εντυπωσιασμούς. Η ποίηση αυτή είναι ανοιχτή, με πλήρη -καβαφική θα έλεγα- καθαρότητα και ευκρίνεια, χωρίς καθόλου σκοτεινά σημεία και χωρίς καθόλου θέματα δυσκολιών κατανόησης. Είναι προφανές ότι το ποιητικό βάρος εδώ εστιάζεται κυρίως στο νόημα. Επαναφέροντας, υπενθυμίζοντας και φωτίζοντας γεγονότα από αυτά που συμβαίνουν δίπλα μας, είτε από αυτά που έχει ο ποιητής διαβάσει ή θαυμάσει ή επί των οποίων έχει αναλυτικότερα στοχαστεί, καταφέρνει πάντως μέσα από την ποιητική παρουσίαση να προκαλέσει τη συγκίνηση του αναγνώστη και θα έλεγα και να διδάξει αξίες, χωρίς ίσως να το επιδιώκει. Τα ποιητικά του και άλλα διαβάσματα εμφιλοχωρούν χωνεμένα ανάμεσα στις γραμμές των στίχων του και κάποτε υπάρχει επικοινωνία ακόμα και με το δημοτικό τραγούδι. (Βλέπε το στίχο “Να ‘χα νερό ‘π’ τον τόπο μου/ και μήλα ‘π’ τη μηλιά μου”.)

Χαρακτηριστικό του πρώτου μέρους της συλλογής είναι η συνομιλία του με άλλους ποιητές ζώντες και τεθνεώτες, είτε κατ’ ευθείαν και αφιερώνοντας το ποίημα σε αυτούς (Βρεττάκος, Μαρκόπουλος, Φωστιέρης, Γκρης) είτε αναφερόμενος απλώς στα έργα και την παρουσία τους (Δάντης. Σολωμός, Κάλβος, Σικελιανός, Ελύτης, Καβάφης).  Στην περίπτωση του Νικηφόρου Βρεττάκου, φαντάζεται τον πεθαμένο ποιητή να του εμφανίζεται στα υψώματα της ιδιαίτερης πατρίδας του της Πλούμιτσας που τόσο είχε υμνήσει στα ποιήματά του. Με κυρίαρχο το μήνυμα της αγάπης να αναβλύζει από τους στίχους του, μέσα σε μια άκρως ομιλητική φύση, υποβάλλεται στον τωρινό ποιητή ο ωραίος στίχος “Στα χέρια του κρατάει/ άνθη πορτοκαλιάς και σφαγμένα αηδόνια/ μελισσολόι στα μαλλιά του.” Διότι ποιος δεν θα θυμηθεί εδώ  τον υπέροχο στίχο του Βρεττάκου ΄Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές χιόνια, λουλούδια του έρωτα…”.Σε μια επίσκεψή του στη Δήλο θα φέρει στη φαντασία του την αρχαία ζωή εκεί κι ύστερα “τον Αλεξανδρινό ποιητή να περπατάει σκεφτικός στην προκυμαία”. (Μήπως ταυτοχρόνως και λίγος ήχος από Καρυωτάκη εδώ; Και αλλού δανείζεται τα “δρεπανηφόρα άρματα” από το ποίημα “Ο γυρισμός του ξενιτεμένου” του Σεφέρη.) Με τον ποιητή Γιώργο Μαρκόπουλο θα αισθανθεί την ανάγκη να συνομιλήσει για το πώς πρέπει να είναι ένα ποίημα: “Δραστικό” και “με τη σπιρτάδα του πορτοκαλιού να τσούζει τα μάτια”. Τι είναι ο ποιητής; Θα αναρωτηθεί. Και απαντάει: “ένας φτωχός εκπαιδευτής πουλιών”. Αφού “ένα πουλί είναι το ποίημα/ που περιπλανιέται πάνω από την απέραντη θάλασσα”. Είναι γνωστή φυσικά η προτίμηση των ποιητών για τις υψηλές ανατάσεις και άλλωστε σ’ αυτόν εδώ τον αφορισμό υπάρχει και η αφανής σκιά του Μίλτου Σαχτούρη ο οποίος είχε κατά ανάλογο τρόπο δηλώσει “κληρονόμος πουλιών” που ακόμα και με κομμένα φτερά θα είχε την πρόθεση να πετάει. Με τον ποιητή Αντώνη Φωστιέρη πάλι θα έχει έναν διάλογο για το πώς βλέπει την υποδοχή του θανάτου. Για την ακρίβεια: με το θάνατο κανένας διάλογος δεν υπάρχει, αφού πρώτον αυτός είναι γνωστό ότι νικάει πάντα και δεύτερον διότι όταν αυτός έρχεται ο άνθρωπος δεν είναι εκεί πια. Εδώ η σκέψη και του Επίκουρου φυσικά παρούσα. Όπως αλλού θα συνομιλήσει και με τον Ηράκλειτο ο ποιητής μας περί του χρόνου που δεν γυρίζει πίσω, περί του χρόνου που σαν νερό φεύγει μέσα από τα δάχτυλα, περί του χρόνου που είναι παιδί που παίζει με τα ζάρια (και το τυχαίο) και κατά λέξη “αιών παις εστί παίζων πεσσεύων”. Στον ποιητή Ηλία Γκρη μάλιστα θα απευθύνει το ποίημα που αναφέρεται στο τέλος του μοναχικού και μελαγχολικού αυτού φιλοσόφου. Θα εκθειάσει επίσης τη διαφάνεια και τη θεϊκή απλότητα του Σικελιανού και θα διηγηθεί την ιστορία με το μαγνάδι που σκέπασε το πρόσωπο του βρέφους κατά τη γέννησή του, σημάδι μάλλον μιας εξαιρετικής ευλογίας της μοίρας στο πρόσωπό του. Ο Ελύτης παρίσταται επίσης με μια αναφορά στην υπερρεαλιστική  του ιδιότητα. Ή πάλι επισημαίνει ότι, καθώς ο Ανδρέας Κάλβος, δεν είχε ποτέ φωτογραφηθεί εν ζωή, τα χαρακτηριστικά του έγιναν γνωστά  από μια αποτύπωση στο διαβατήριό του, προτού η τελική και μόνη φωτογραφία του νεκρικού λειψάνου του, τα παραδώσει στην αιωνιότητα. Ή ακόμη θα διηγηθεί τις περιπέτειες του Δάντη από την αυθαιρεσία της τότε παπικής εξουσίας. Ο Σολωμός επίσης θα εμφανιστεί στην ιστορία της συνάντησής του με το Χαρίλαο Τρικούπη.

 

Γιάννης Η. Παππάς

 

Κάποιες άλλες ιστορίες που μας γνωστοποιεί ή μας υπενθυμίζει είναι οι σχετικές με το παράδοξο τέλος των γλυπτών Γεράσιμου Σκλάβου και Δημήτρη Αρμακόλλα ή ακόμα και του άτυχου ανώνυμου ταχυδρόμου, που έχασε τη ζωή του την ώρα του καθήκοντος. Και έτσι θα ολοκληρώσει το στοχασμό του για το θάνατο -που είναι φανερό πως τον απασχολεί- και ιδίως το θάνατο που έρχεται σαν ξαφνικό ατύχημα και βάζει τέλος απροσδόκητο στην ανθρώπινη παρουσία. Ή ακόμα μερικές φορές και για το θάνατο που είναι επιλογή και διαμαρτυρία. Όπως ο Φάουστο που  ρίχτηκε στη φωτιά για να υπερασπίσει τα όνειρά του “να χτίσει κάποτε μια μεγάλη πολιτεία/ όπου θα μένουν οι φτωχοί της γης” και πώς λοιπόν η σάρκα μπορεί να φωτιστεί με τη δύναμη του πνεύματος.  Ακόμα θα θαυμάσει -μαζί του κι εμείς- τις φλογερές διάνοιες που έχουν το θάρρος να πεθάνουν για να υποστηρίξουν τη δική τους αλήθεια. Εδώ θα αναφερθεί ο Τζορντάνο Μπρούνο που δεν υπέκυψε στις πιέσεις της καθολικής εκκλησίας να αποκηρύξει τα επιστημονικά συμπεράσματά του και οδηγήθηκε στην πυρά μαζί με τα βιβλία του. Ή ο Αουγκούστ Λαντμέσερ που αρνήθηκε να χαιρετήσει ναζιστικά το Χίτλερ και κλείστηκε σε στρατόπεδο εργασίας. Θα τον απασχολήσει όμως και η έννοια της συγχώρεσης, όπως εκείνη που ο Κολοκοτρώνης επιφύλαξε στον υπουργό που επιθυμούσε τη θανατική του καταδίκη και που τελικά ματαιώθηκε από την έντιμη στάση δυο δικαστών. Άλλες έννοιες που φαίνεται να τον απασχολούν είναι η ξενιτιά και η επιστροφή στο γενέθλιο τόπο, η διαδρομή από την επαρχία στην κρεατομηχανή -όπως  την χαρακτηρίζει- της πρωτεύουσας, εκεί που η ζωή χάνει την απλότητα και τη χαρά της, αλλά και η προσφυγιά που εκτυλίσσεται άλλωστε τόσο συχνά στις μέρες μας στα διάφορα μέρη του κόσμου. Από τον Αϊλάν, το παιδί που δεν θέλησε η τύχη να γνωρίσει μια καλύτερη ζωή, σε μια κατορθωμένη επιστροφή κάποιου άλλου κάπου σε ένα νησί κι από το σπίτι δίπλα στη θάλασσα (μια πιθανή αναφορά στις χαμένες πατρίδες) που ρημάχτηκε σε δύσκολα χρόνια, στην ιστορία της περιπλανώμενης ψυχής του Ελπήνορα που θέλησε επί τέλους να ησυχάσει σε έναν τάφο σταθερό με το καρφωμένο πάνω του κουπί να σημαδεύει την παρουσία του.

Στο δεύτερο -και μικρότερο σε έκταση- μέρος της συλλογής θα μας μιλήσει για παιδικές του κυρίως και εφηβικές αναμνήσεις, διατεταγμένες σε ολιγόστιχα σπαράγματα, έτσι όπως έρχονται κατ’ ευθείαν στη μνήμη, όταν κανείς αναμοχλεύει το παρελθόν και αναρωτιέται τι ακριβώς έχει σημασία και τι πρέπει να κρατήσει. Και εδώ πάλι εικόνες μέσα από την αληθινή ζωή, καθημερινά στιγμιότυπα απλά κι αγαπημένα. Το ψωμί να βγαίνει ζεστό από το φούρνο, ο παππούς να ψέλνει, ο βοσκός να σκαλίζει τη γκλίτσα του κορμιά κοριτσιών, ο γέρος να κλαίει τη γριά του και άλλα πολλά, σαν αυτά που υπάρχουν στο μνημονικό ψηφιδωτό του καθενός μας. Και σε αυτό το σημείο ίσως ερχόμαστε στον τίτλο της συλλογής: Το παρελθόν είναι γνωστό, αλλά το μέλλον μπορεί να επιφυλάσσει εκπλήξεις, σαν ατίθασο παιδί που θέλει να γίνεται το δικό του και που δεν μπορείς να το ελέγξεις. Ο άνθρωπος ζει και πεθαίνει μέσα στις έγνοιες, όμως σ’ αυτή τη διαδρομή του δίνεται η δυνατότητα να λάμψει. Και χωρίς φόβο, μα με ένα ωραίο τραγούδι ν’ αποχαιρετήσει τη ζωή, πριν τον ρουφήξει και πάλι ο ωκεανός του τίποτα. Μια ποίηση λοιπόν θετική -κι ας μιλάει κάποτε για στενάχωρα πράγματα- με αξίες και ανθρώπινο προσανατολισμό με λόγο απλό και παρήγορο.

 

 

* Κυριακή Αν. Λυμπέρη:

Ποιητικές συλλογές: «ΚΟΙΤΟΥΣΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΟΤΗΡΙ», «ΕΜΑΥΤΟΥ» – Χαλκίδα, “ΤΟ ΚΑΛΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ” – Εκδόσεις Γαβριηλίδη ,  “ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΥΨΟΥΣ” – Εκδόσεις Τυπωθήτω, “ΟΡΜΗΤΙΚΟΙ ΟΙ ΦΘΟΓΓΟΙ ΩΣ ΤΟ ΧΑΝΟΜΑΙ” , “ΤΟ ΩΡΑΙΟ ΤΟ ΦΤΙΑΧΝΕΙΣ- Εκδόσεις των Φίλων. Ποιήματα και κριτικά σημειώματά της έχουν φιλοξενήθεί σε πολλά έντυπα, αλλά και ηλεκτρονικά  λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Μέλος του ΚΥΚΛΟΥ ΠΟΙΗΤΩΝ Αθηνών.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top