Fractal
Home / ΑΠΟΨΕΙΣ / Ολίγα Λαογραφικά* για τους μήνες του χειμώνα
04/01/2022, 7:46 μμ

Ολίγα Λαογραφικά* για τους μήνες του χειμώνα

Γράφει η Ελένη Χωρεάνθη //

 

 

Α

Δεκέμβριος, ο δωδέκατος μήνας του ηλιακού έτους

 

 

Σ’ εκείνους που που αγαπούν τις παραδόσεις

Ο Δεκέμβριος, Δεκέμβρης στην καθημερινή μας γλώσσα, προέρχεται από το λατινικό αριθμητικό decem=δέκα. Ήταν ο δέκατος μήνας του Ρωμαϊκού έτους, που άρχιζε την πρώτη Μαρτίου και είχε δέκα μήνες. Στη λαϊκή παράδοση το όνομα Δεκέμβριος ετυμολογείται από τους πατέρες της εκκλη-σιαστικής παράδοσης [πατερυμολογείται], από το Δικέμβρης, δίκιος σπόρος. Η σπορά δηλαδή να είναι κανονική, ούτε πολύ πυκνή ούτε πολύ αριά.

 

 

Θεωρητικά, ο Νοέμβρης είναι ο πρώτος μήνας του χειμώνα, αλλά στην πραγματικότητα, ο χει-μώνας μπαίνει για τα καλά το Δεκέμβρη. «Αγιαντρέας έφτασε, το κρύο αντρειεύει», έλεγαν οι πα-λιοί. Σαν μπει ο Δεκέμβρης και πιάσει το τσουχτερό κρύο, τότε αγριεύει ο καιρός, γιατί:

«Η Βαρβάρα βαρβαρώνει,

Άι Σάββας σαβανώνει

Άι Νικόλας παραχώνει…»

Ο παλιός ο κόσμος ήταν δεμένοι με τη γη, με τον καιρό. Όλα τα εξετάζανε. Δρυμό, σ’ ένα χωριό εδώ πάνω, ταΐζανε τα ζώα άρτους αγιασμένους και αντίδωρα για να είναι, λέει, γερά. Από του Αγίου Σπυριδώνου και πέρα η μέρα μεγαλώνει ένα σπυρί. Και στις 19 του Δεκέμβρη που είναι του Αγίου Αγναντίου, ο ήλιος αγναντεύει προς το καλοκαίρι… Οι ηλικιωμένοι έχουν τα βιώματά τους. Λένε αυτά που ξέρουν. Ο κόσμος ο απλός ζώντας μέσα στη φύση παρατηρούσε όσα συνέβαιναν κι έβγα-ζε τα συμπεράσματά του. Η επιστήμη ακολουθεί το δικό της δρόμο. Ο Χριστιανισμός, σοφά, αφού δεν μπόρεσε να εξαλείψει τα βιώματα αυτά από τη συνείδηση του λαού μας, τα συμπεριέλαβε στους κόλπους του, συνδυάζοντας την πίστη με τις λαϊκές δοξασίες και παραδόσεις, με τα ήθη και τα έθιμά του, δίνοντάς τους τη δική του διάσταση.

Στις 22 Δεκεμβρίου έχομε το χειμερινό ηλιοστάσιο κι αρχίζει να μεγαλώνει η ημέρα. Στις 25 Δε-κεμβρίου γιορτάζομε τη Γέννηση του Χριστού, κι όλος ο μήνας λέγεται και Χριστουγεννάρης και Χριστουγεννάς. Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν το γενέθλιο του θεού ΄Ηλιου Μίθρα. Οι χριστιανοί της Ρώμης για να παραμερίσουν το Μίθρα, που οι Ρωμαίοι είχαν φέρει από την Ανατολή, από τους Πέρσες, θέσπισαν να γιορτάζεται η γέννηση του Χριστού την ίδια μέρα. Όλα είναι συναρτημένα και σχετι-κά. Το Χριστό τον αποκαλούν Ήλιο! Τον συνέδεσαν με τον θεό Ήλιο, τον Μίθρα για να εξουδετε-ρώσει το θεό Ήλιο Μίθρα και να του πάρει τη θέση!

Ανέτειλας, Χριστέ,

εκ Παρθένου νοητέ,

΄Ηλιε της Δικαιοσύνης….

διαβάζουμε στην υμνογραφία των Χριστουγέννων. Αλλά και το απολυτίκιο των Χριστουγέννων τα ίδια λέει:

Σε προσκυνείν τον Ήλιον της δικαιοσύνης

και Σε γιγνώσκειν εξ ύψους Ανατολήν…..

Όσο για τα Καλικαντζαράκια, τα αστεία, κακομούτσουνα, διαβολικά πλασματάκια της φαντασίας, οι άνθρωποι πιστεύουν πως είναι όργανα του διαβόλου και ζουν στο σκοτάδι όλο τον άλλο χρόνο και πελεκούν ή πριονίζουν το δέντρο της γης και την παραμονή των Χριστουγέννων, πριν προλά-βουν να κόψουν και την τελευταία κλωστίτσα, φρουτ! Κάτι τα τραβάει και ανεβαίνουν πάνω στη γη και τριγυρίζουν όλο το δωδεκάμερο κι ως την παραμονή των Φώτων και «μαγαρίζουν», λερώνουν, ό,τι βρουν και προπαντός τα νερά. Κι ύστερα τρέχουν να κρυφτούν πάλι στα σκοτεινά υπόγεια της γης, να προλάβουν γιατί φοβούνται τον Μεγάλο Αγιασμό των Φώτων που όλα τα εξαγνίζει, τα κα-θαρίζει και τα αγιάζει. Βιάζονται να φύγουν, να εξαφανιστούν:

 

«…Φεύγεστε να φεύγουμε

κι έρχεται ο ζουρλόπαπας

με την αγιαστούρα του

και με τη βρεχτούρα του.

Τα κακάβια στο κεφάλι,

τα παιδιά στην αμασχάλη,

φίου…και φύγαν σαν καπνός..!»

 

Λένε ακόμα οι άνθρωποι στα χωριά που τα ξετάζουν όλα, πως τότε έφευγαν τα καλικαντζάρια και τότε λούζονταν με καθαρά νερά. Δεν τ’ άφηναν να τους κυβερνάνε αυτά τα κουτσά κι ανάποδα, τα βλογιοκομμένα όντα! Γιατί τότε, όποιος λούζονταν το δωδεκάμερο, τον έπιανε, λέει, τρεμούλα κι έτρεμε όλο το χρόνο.

Αυτά, βέβαια, είναι κατασκευάσματα της αχαλίνωτης και δημιουργικής φαντασίας του λαού. Και θεωρούνται ξεπερασμένα σήμερα που η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν απομυθοποιήσει τα πάντα. Αλλά είναι βιώματα που δεν κατάφεραν ολόκληροι αιώνες και χιλιετίες ακόμα να σβήσουν από τη συνείδηση του κόσμου. Ούτε ο Χριστιανισμός δεν κατάφερε να τα εξαλείψει. Κι επιβιώνουν ως τις μέρες μας, όπως επιβιώνουν, και θα εξακολουθούν να επιβιώνουν για αιώνες. Ύστερα, μήπως ο ρεαλισμός κι η τέλεια απογύμνωση της ζωής από το παραμύθι και το όνειρο, από την ποίηση και το μυστήριο, από το μαγικό στοιχείο και το όνειρο ωφέλησαν τον άνθρωπο; Μήπως έδωσαν λύση στα καθημερινά προβλήματα επιβίωσης που τον απασχολούν, μήπως έδωσε απάντηση στην υπαρ-ξιακή του αγωνία; Τον έκαμε ευτυχέστερο τον άνθρωπο η παντοδυναμία της πληροφορικής, όταν του στέρησε και του στερεί το δικαίωμα στο όνειρο;

Χρόνια πολλά! Και του Χρόνου να είμαστε καλά!

 

 

* Οι πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο της αείμνηστης Άλκης Κυριακίδου-Νέστορος: “Οι 12 μήνες/τα λαογραφικά”

 

 

Ελένη Χωρεάνθη, Παλαιό Φάληρο, 26 Δεκεμβρίου 2021

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top