Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η άλλη φωνή της μουσικής
09/09/2015, 10:19 πμ

Η άλλη φωνή της μουσικής

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος //

 

pascal«Το μάθημα μουσικής» του Πασκάλ Κινιάρ, Εκδ. Μελάνι, σελ. 136

 

Στην κινηματογραφική εκδοχή, ο φέρελπις Μαρέν Μαραί κρούει την πόρτα του δασκάλου μουσικής Ζαν ντε Σαιν-Κολόμπ με το δέος του νεοφώτιστου που πρόκειται να εισέλθει στο άβατο μιας διάν0ιας.

Παρά τον πλέριο ενθουσιασμό των δύο θυγατέρων του, ο Κολόμπ, αρχικά, δεν δέχεται τον Μαραί. «Είσαι μουσικός, αλλά δεν παίζεις μουσική», του εξηγεί με στρυφνή υπεροψία. Κι όμως, ο Μαραί αγκαλιάζει την βιόλα ντα γκάμπα του και αρχίζει να παίζει. Δεν είναι η δεξιοτεχνία που υποσκάπτει τον αδιάρρηκτο κύκλο της απόρριψης. Η ηχητική άλως της βιόλας ξεπερνάει την πειστική σαφήνεια που κατέχουν οι νότες. Γίνονται μια φωνή και αυτή η φωνή ενδύεται ένα σώμα και αυτό το σώμα επιθυμεί να επιστρέψει στη χαμένη παιδικότητά του. Να ορίσει ξανά την αρχική του κατάσταση μέσω του μελίρρυτου ηχοχρώματος της βιόλας – αυτού του οργάνου που ομοιάζει τόσο πολύ με τη φωνή του άνδρα που στην προεφηβεία του αρχίζει να αποχαιρετάει τους ηχητικούς δακτυλίους της παιδικής φωνής. Ο Κινιάρ γνωρίζει πολύ καλά την ιστορία του Μαραί. Η ταινία «Όλα τα πρωινά του κόσμου» (σ.σ.: η ιστορία του Μαραί) βασίστηκε στο δικό του βιβλίο. Και τώρα, σε τούτο το περίτεχνο γύμνασμα, «Το μάθημα μουσικής» ξαναπιάνει την ιστορία –και όχι μόνο αυτήν- για να εξερευνήσει το φαινόμενο της μεταφώνησης (της αλλαγής που υφίσταται η φωνή ενός άνδρα που παύει να είναι παιδί). Μα, πάνω από όλα να ορίσει αυτό που ονομάζουμε μουσική και το οποίο δεν είναι μόνο νότες, μουσικά όργανα, δεξιοτεχνικό φάσμα ή έκρηξη ταλέντου. Η μουσική προϋπάρχει της φωνής, του ανθρώπου, του κόσμου. Μας περιβάλλει μια μεμβράνη-αντηχείο, θα πει ο Κινιάρ. Η βιόλα ανθίσταται στον αναγκαστικό φωνητικό ευνουχισμό του άνδρα όταν γύρω στην ηλικία των 14 ετών αρχίζει να «χτίζει» την αρρενωπότητά του με όχημα τη φωνή του. Στις γυναίκες μια τέτοια μετάλλαξη (μεταφώνηση) δεν εμφανίζεται ποτέ – σε αντίθεση με τον άνδρα που ουσιαστικά είναι το θύμα του ανθρώπινου είδους. Ο αδύναμος παιγνιώδης ήχος της φωνής του γίνεται βαθύς και βαρύτονος. Άρα, είναι μόνιμα ξεκούρδιστος. Τούτη η αδιάκοπη απομάκρυνση του ανδρός από τον εαυτό του, η ανέστια λαχτάρα του να ξαναδεί τη σπίθα της παιδικότητας στη φωνή του, υποκαθίσταται από τον ήχο της βιόλας. Να γιατί ο Μαραί έγινε κάτι παραπάνω από δεξιοτέχνης του οργάνου. Τόσο που στο τέλος της ζωής του έπαψε να παίζει και να συνθέτει.

Ο Κινιάρ εξατάζει το φαινόμενο της μεταφώνησης μέσα από δύο ακόμη εκδοχές. Στην πρώτη ο νεαρός Αριστοτέλης καταφτάνει στον Πειραιά με σκοπό να συναντήσει τον Πλάτωνα.

Ο Μακεδόνας φιλόσοφος είναι από τους πρώτους που διερευνούν την μεταφώνηση ή όπως εκείνος την ονομάζει στην πραγματεία του «Των περί τα ζώα ιστοριών», «τραγίζειν»: κάτι σαν βέλασμα τράγου. Μόνο που το τραγούδι του τράγου είναι η τραγωδία που στους Αρχαίους Έλληνες είναι κάτι παραπάνω από αναπαράσταση. Ο Αριστοτέλης, ουσιαστικός λάτρης της τραγωδίας, συνταιριάζει τον αντίλαλο της αρχαίας τραγωδίας με την αλλαγή στη φωνή του ανδρός.

Η τελευταία έκφανση της ανάλυσης του Κινιάρ έρχεται από την Αρχαία Κίνα και «Το τελευταίο μάθημα μουσικής του Τσενγκ Λιέν». Πρόκειται για έναν μύθο του Βου Κινγκ-Τσε, σύμφωνα με τον οποίο ο Τσενγκ Λιέν υπήρξε ο δάσκαλος του πιο μεγάλου μουσικού του κόσμου, του Πο Για. Μόνο που μέχρι ο Πο Για να φτάσει στη ψίχα της μουσικής και να την βιώσει μέχρι τα έσχατα όριά της, χρειάστηκε να περάσει ένα σκληρό μάθημα μύησης. Χρειάστηκε να δεχθεί προσβολές, ανευλάβειες, συναισθηματικές καταπονήσεις, σωματικές «εξομολογήσεις». Ο Τσενγκ Λιέν, μέσω της ιδιαίτερης μαθησιακής επιμονή του, οδηγεί αργά και ανεπαίσθητα τον Πο Για από τις ατραπούς μιας άρτιας τεχνικής (αλλά ουσιαστικά «νεκρής») σε μια βαθιά όσμωση της ουσίας της μουσικής. Όταν ο Πο Για καταλαβαίνει από πού έρχεται η μουσική και πού πηγαίνει, αλλά και τι είναι αυτό που την καθιστά μαγική και λυτρωτική, γίνεται, πράγματι, ο πιο μεγάλος μουσικός του κόσμου.

Από την δοκιμιακή γλώσσα στη μυθοπλασία και από την επιστημονική έρευνα στην λεπταίσθητη παρατήρηση, ο Κινιάν συνθέτει ένα έργο που «πατάει πάνω σε λεκτικές νότες. Οι προτάσεις του σχεδόν ακούγονται, οι λέξεις του χορδίζονται.

Ένα έξοχο ανάγνωσμα με προσεκτική και άκρως λειτουργική μετάφραση από τον Γιάννη Κατσάνο.

 

quignard

Pascal Quignard

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top