Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Στα ίχνη του μυθιστορήματος της Έμιλυ Μπροντέ
15/03/2022, 7:50 μμ

Στα ίχνη του μυθιστορήματος της Έμιλυ Μπροντέ

Γράφει η Λίλια Τσούβα //

 

Χαρά Νικολακοπούλου «Ωδή στο Κακό», εκδ. ΑΩ, 2022

 

Η Χαρά Νικολακοπούλου στη μικρή μελέτη της Ωδή στο Κακό (ΑΩ 2022) διερευνά το βάθος και τη σύσταση του μυθιστορήματος της Έμιλυ Μπροντέ Ανεμοδαρμένα ύψη.

Το έργο πρωτοεκδόθηκε το 1847 και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά έργα της αγγλικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας. Είναι το μοναδικό μυθιστόρημα της Μπροντέ. Το έγραψε όταν ήταν είκοσι εφτά χρονών και δημοσιεύτηκε έναν χρόνο πριν από τον θάνατό της. Η Έμιλυ Μπροντέ πέθανε στα τριάντα της από φυματίωση. Από τότε το μυθιστόρημα όχι μόνο διαβάζεται, αλλά και ερμηνεύεται από τις διάφορες σχολές της λογοτεχνικής κριτικής. Θέμα του η παθιασμένη αγάπη της Κατερίνας Έρνσω και του Χίθκλιφ, ενός άστεγου αγοριού που περιμαζεύει και υιοθετεί ο πατέρας Έρνσω, δίνοντάς του το όνομα Χίθκλιφ.

Η Χαρά Νικολακοπούλου στην εισαγωγή της επισημαίνει τη διαχρονική γοητεία του μυθιστορήματος της Μπροντέ, λέγοντας ότι τα σπουδαία έργα δεν υπόκεινται στους κανόνες του χωροχρόνου και ασκούν καταλυτική επίδραση όχι μόνον σε όσους επιχειρήσουν να διερευνήσουν τα βαθύτερα στρώματα της γένεσής τους, αλλά και στο ευρύτερο κοινό.[i]

Το θεωρεί έργο μεταφυσικής ορμής, που σαρώνει όλες τις συμβάσεις και ξεγυμνώνει την ανθρώπινη ύπαρξη μέχρι τον πυρήνα της. […] [ii] Χαρακτηρίζει την Κατερίνα και τον Χίθκλιφ ανυπότακτα παιδιά της θύελλας και της καταιγίδας[iii] και απορεί πώς οι κριτικοί βρήκαν έλλειψη ηθικού νοήματος στο μυθιστόρημα και το καταβαράθρωσαν άμα τη εμφανίσει του.[iv]

Εντάσσει το έργο στην εκπνοή του κινήματος του ρομαντισμού. Ανάμεσα στις πληροφορίες για τη ζωή της Έμιλυ Μπροντέ, την οποία αποκαλεί μυστηριώδη ως προσωπικότητα, αναφέρει ότι η συγγραφέας, πριν από το μυθιστόρημα, είχε γράψει μία ποιητική συλλογή. Μεταφράζει μάλιστα ένα της ποίημα το οποίο διακρίνεται για τον πλούσιο λυρισμό.

Λόγω της ανδροκρατίας στη λογοτεχνία, η Μπροντέ εξέδωσε το βιβλίο με το ανδρικό ψευδώνυμο Ellis Bell. Οι κριτικοί το απέρριψαν· στη συνέχεια όμως καθιερώθηκε και σήμερα θεωρείται κλασικό. Η Νικολακοπούλου αναλύει την κλιμάκωση της πορείας του μυθιστορήματος και υπεισέρχεται στην ψυχοσύνθεση της Μπροντέ, μιας γυναίκας με καταπιεσμένο ερωτικό ένστικτο, που αναδύεται στην επιφάνεια μέσα από τον κατακλυσμιαίο τρόπο με τον οποίο δρουν οι ήρωές της.[v]

Ο Χίθκλιφ είναι ένας γνήσιος αντιήρωας,[vi] το τρομακτικό πρόσωπο της ανθρώπινης βαρβαρότητας, ο πρωτόγονος Άλλος, οι καταχθόνιες δυνάμεις, με άλλα λόγια, που ελλοχεύουν στο ανθρώπινο ασυνείδητο.[vii] Αναλύει τους χαρακτηρισμούς τυπικό βυρωνικό πρότυπο[viii] και περσόνα του δανδή, που του έχουν αποδοθεί, ενώ προσθέτει στοιχεία για το ρομαντικό κίνημα και τη γοτθική λογοτεχνία.

Η Κατερίνα […] ένα άγριο, πονηρό βρωμοθήλυκο ήτανε, μα είχε τα πιο όμορφα μάτια και το πιο γλυκό χαμόγελο και το πιο ανάλαφρο περπάτημα σ’ όλη την περιοχή.[ix] Η Νικολακοπούλου συνδέει τον χαρακτήρα της Κατερίνας με μιαν Αρχική Μητέρα, θυγατέρα της Φύσης […],[x] έναν μακρινό απόηχο της πανάρχαιης παγανιστικής λατρείας του Θηλυκού.[xi] Αντισυμβατική, ανατρεπτική, απρόβλεπτη, αλαζονική, υπεροπτική, με θανατηφόρο πείσμα,[xii] […] είναι ένας προάγγελος του φεμινιστικού κινήματος.[xiii]

Αναλύει τη δομή του μυθιστορήματος, τις αφηγηματικές τεχνικές, τα ρεαλιστικά στοιχεία. Το χαρακτηρίζει βαθύτατα θρησκευτικό έργο αλλά που δεν άπτεται έστω και στο ελάχιστο της χριστιανικής ηθικής,[xiv] και ξεδιπλώνει τη σχέση του με την αρχαία τραγωδία. Κλείνει τη μελέτη της με αναφορές στη Ποιητική του Αριστοτέλη, εφόσον το έργο έχει χαρακτηριστεί ως βαθιά ποιητικό, […] μιας άγριας ομορφιάς και θρησκευτικής έντασης ποίηση, που οι κριτικοί συγκρίνουν με το ελισαβετιανό δράμα. […] [xv]

Το αντίτυπο στο οποίο στηρίχθηκε η μελέτη της Χαράς Νικολακοπούλου αντλήθηκε από τις εκδόσεις Κάκτος (Αθήνα 1980) σε μετάφραση του Βασ. Λ. Καζαντζή. Ακολουθεί παράρτημα με φωτογραφίες και βιβλιογραφία.

Η μελέτη Ωδή στο Κακό είναι ένα τεκμηριωμένο έργο το οποίο συνεισφέρει στη διαλεκτική για το μυθιστόρημα της Έμιλυ Μπροντέ. Διαβάζεται απνευστί. Σε αυτό συμβάλλει η προσεγμένη γλώσσα και έκδοση, καθώς και ο πλούτος και η ποικιλία των στοιχείων για το τόσο ενδιαφέρον από ψυχαναλυτικής πλευράς μυθιστόρημα.

Μία ένσταση μόνον που αφορά σημείωση του επιμελητή στη σελίδα 36 για τις σουφραζέτες: οι σπίθες του φεμινισμού ξεπηδούν στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Πρώτη σουφραζέτα θεωρείται η συγγραφέας Μαρία Ολυμπία Γκουζ με τη «Δήλωση των δικαιωμάτων της γυναικός και της πολίτιδος» που συνέταξε, απαντώντας σε αντίστοιχη δήλωση που αφορούσε αποκλειστικά το αντρικό κοινό. Η Μαρία Ολυμπία Γκουζ αποκεφαλίστηκε για τις πεποιθήσεις της με εντολή του Ροβεσπιέρου το 1773 .

 

Χαρά Νικολακοπούλου

 

Το μυθιστόρημα Ανεμοδαρμένα ύψη έχει τύχει πολυδιάστατων αναλύσεων. Ο συγγραφέας Peter Barry στο βιβλίο του Γνωριμία με τη θεωρία (μετάφραση Αναστασίας Νάτσινα), αναφέρει ότι της Κ. Ντ. Λήβις η ανάλυση μπορεί να θεωρηθεί ως φιλελεύθερη ανθρωπιστική, του Φρανκ Κερμόουντ μεταδομιστική, του Ήγκλετον μαρξιστική.[xvi]

Ως παράδειγμα φεμινιστικής κριτικής παραθέτει το βιβλίο των Σάντρα Γκίλμπερτ και Σούζαν Γκουμπάρ Η τρελή γυναίκα στη σοφίτα,[xvii] στο οποίο οι δύο συγγραφείς αναλύουν διεξοδικά το μυθιστόρημα της Μπροντέ. Το βλέπουν ως μία γυναικεία εκδοχή του ανδρικού είδους του Bildungsroman (του μυθιστορήματος διαμόρφωσης), στο οποίο ιχνηλατείται η ανάπτυξη του ήρωα μέχρι την ενηλικίωση, ως μία διαδικασία θριαμβευτικής «αυτοανακάλυψης». […]

Οι Γκίλμπερτ και Γκουμπάρ υποστηρίζουν ότι η Κάθριν (Κατερίνα) Έρνσω καταγράφει μια διαδικασία αγχώδους αυτο-άρνησης, την οποία χαρακτηρίζουν κοινωνικό ευνουχισμό. […] Η Κάθριν πρέπει να αφήσει πίσω της όλες τις ενστικτώδεις προτιμήσεις, που σηματοδοτούνται από την έπαυλη «Ανεμοδαρμένα ύψη» και να υιοθετήσει μια ξένη συμπεριφορά, που σηματοδοτείται από τον πύργο «Θράσκρος». […] Προκειμένου να κερδίσει την αποδοχή και τη θηλυκότητα η Κάθριν πρέπει να χάσει την εξουσία που οι άνδρες έχουν ως δεδομένη, δηλαδή την εξουσία πάνω στην ίδια της τη μοίρα. Αυτό συμβολίζεται από τον φαλλικό σκύλο-φύλακα, που δαγκώνει το πόδι της Κάθριν καθώς μπαίνει στον πύργο, ένας συμβολικός ευνουχισμός. Στη συνέχεια, υφίσταται το μυητικό τελετουργικό της φυλάκισης στον πύργο, παρόμοιο με αυτό που υφίστανται παραδοσιακές ηρωίδες, όπως η Περσεφόνη και η Χιονάτη.

Ο πύργος είναι το σπίτι της «κάλυψης και της διπροσωπίας». Εδώ μαθαίνει, όπως λέει η Μπροντέ, «να υιοθετεί έναν διπλό χαρακτήρα, χωρίς να έχει ακριβώς την πρόθεση να εξαπατήσει κανέναν», δηλαδή, ερμηνεύουν οι Γκίλμπερτ και Γκουμπάρ, πρέπει να μάθει «να καταπιέζει τις παρορμήσεις της, πρέπει να περιστέλλει την ενέργειά της με τους σιδερένιους κορσέδες της λογικής». Αυτή η «εκπαίδευση στη διπλοπροσωπία» περιλαμβάνει «έναν πραγματικό διπλασιασμό ή διάσπαση της προσωπικότητάς της», καθώς ο Χίθκλιφ, «το επαναστατημένο alter–ego της», εκδιώκεται βίαια από τη ζωή της. Μέσα σε αυτό το πνεύμα αυτο-άρνησης συμφωνεί να παντρευτεί τον Έντγκαρ, αν και λέει για τον Χίθκλιφ ότι είναι «περισσότερο από μένα» […]

Ο Έντγκαρ, για τις συγγραφείς Γκίλμπερτ και Γκουμπάρ, αποτελεί μια ενσάρκωση των αρχών της πατριαρχίας. Ο γάμος «κλειδώνει [την Κάθριν] ανελέητα σε ένα κοινωνικό σύστημα που της αρνείται την αυτονομία», έτσι ώστε η επιστροφή του Χίθκλιφ, «η επιστροφή του καταπιεσμένου», όπως θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε με φροϋδικούς όρους, «αντιπροσωπεύει την επιστροφή των επιθυμιών του αληθινού της εαυτού, χωρίς όμως την αναγέννηση της πρότερης εξουσίας της, […] εξ ου και η αναπόφευκτη κατάβαση στην αυτο-απόρριψη[…], την αυτοεπιβεβλημένη λιμοκτονία, την τρέλα και τον θάνατο […], «ένα σύμπλεγμα ψυχο-νευρωτικών συμπτωμάτων που συνδέεται σχεδόν κλασικά με τα γυναικεία αισθήματα της αδυναμίας και της οργής». Εδώ βλέπουμε λοιπόν μια ισχυρή ανάγνωση των δεδομένων του μυθιστορήματος, που διαβάζονται ως εμβλήματα της κατασκευής της έμφυλης ταυτότητας.  

 

 

Βιβλιογραφία

Barry, Peter. Γνωριμία με τη θεωρία, μετάφραση Αναστασία Νάτσινα, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2013, σελ. 164-166.

https://www.politeianet.gr/books/ (Τελευταία πρόσβαση 12.3.2022)

https://el.wikipedia.org/ (Τελευταία πρόσβαση 12.3.2022)

 

___________________________

[i] σελ. 11

[ii] σελ. 12

[iii] σελ. 13

[iv] σελ.14

[v] σελ. 21

[vi] σελ. 28

[vii] σελ. 26

[viii] σελ. 28

[ix] σελ. 32

[x] σελ.37

[xi] σελ. 36

[xii] σελ. 34-35

[xiii] σελ. 36

[xiv] σελ. 44

[xv] σελ. 49

[xvi] Barry, 164

[xvii] Sandra M. Gilbert-Susan Gubar, The Madwoman in the Attic, New Haven CT: Υale University Press 1979.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top