Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / O ρόλος των τίτλων και της γυναίκας στην ποίηση της Τζίκα
08/10/2019, 11:03 μμ

O ρόλος των τίτλων και της γυναίκας στην ποίηση της Τζίκα

Γράφει ο Δήμος Χλωπτσιούδης //

 

Μαρία Τζίκα «Μισός Θεός», εκδ. Βακχικόν, σελ. 50

 

Μολονότι ούτε οι Ρώσοι Φορμαλιστές ούτε οι Δομιστές είδαν τον τίτλο ως ένα σημαντικό κομμάτι της δομής του κειμένου ή ως ένα “τέχνασμα”, τούτος αποτελεί ένα αναπόσπαστο τμήμα της λογοτεχνικής παράδοσης. Οι περισσότεροι τίτλοι είναι εκφωνήματα που αποδίδονται στον συγγραφέα και εναρμονίζονται με την αφηγηματική κατάσταση, συνήθως ενός εξωδιηγητικού αφηγητή, μοιάζοντας συχνά με ένα είδος υπογραφής του κειμένου.

Η σημαντικότητα του τίτλου είναι ότι προσφέρει μία προοπτική πρόσληψης και ερμηνείας του ποιητικού σύμπαντος. Ειδικά στη μεταμοντέρνα ποίηση με το ανοιχτό κείμενο, ο τίτλος είναι αυτός που εκθέτει τη νοηματική στροφή του δημιουργού. Ως μεταδηγηματικός κώδικας συνιστά την απαρχή της ερμηνείας. Είναι ένα ερμηνευτικό σχόλιο, το οποίο συχνά καλείται ο αναγνώστης να εξετάσει ή να συλλογιστεί ακόμη και μετά το πέρας της ανάγνωσης του ποιήματος.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της ποιητικής συλλογής της Μαρίας Τζίκα, «μισός Θεός» (βακχικόν, 2019). Οι τίτλοι στη συλλογή της Τζίκα, χωρίς να διατηρούν κάποια εμφανή ομοιότητα με το ποιητικό κείμενο, εμπεριέχουν το ερμηνευτικό αντικλείδι. Ο αναγνώστης (όχι όμως και ο ακροατής) επιστρέφει στον τίτλο για να αναπροσαρμόσει την ερμηνεία του. Ο ελλειπτικός λόγος και το θραυσματικό νόημα (γραμμή των παιδιών, άφοβες ημέρες της ευτυχίας, σαρκοφαγία) αποπροσανατολίζουν τον αναγνώστη από την αρχική αινιγματική δήλωση του τίτλου∙ επιστρέφει λοιπόν σε αυτόν ελέγχοντας την ερμηνεία του υπό μία νέα οπτική. Ο τίτλος αποτελεί ένα προνομιακό σημείο εισόδου στο κείμενο και ταυτόχρονα εξόδου από αυτό, συμβάλλοντας στον συνολικό ερμηνευτικό απολογισμό του. Τα αρχικά ερωτήματα που ανοίγουν το κείμενο συνιστούν ταυτόχρονα και ένα αμφίβολο κλείσιμό τους.

Για τον Barthes ο τίτλος είναι το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη του ερμηνευτικού κώδικα του κειμένου εκθέτοντας το πρώτο ερώτημα προς τον αναγνώστη. Λειτουργεί ως ένας ορίζοντας του κειμένου που το οριοθετεί και επιτρέπει το άνοιγμά του προς το κοινό. Ταυτόχρονα, όμως, προστατεύει το ποιητικό κείμενο από την αυθαίρετη ερμηνεία ή την παρανάγνωση ορίζοντας μέσα στη λακωνικότητά του τον προσανατολισμό του ποιητή. Λειτουργεί ως η εξωτερική περίμετρος του ποιήματος και σαν συμβολικό σύστημα αναδεικνύει την ερμηνευτική οργάνωση του ποιητικού κειμένου. Είναι ένας ορίζοντας εσωτερικός και εξωτερικός ένα σύνορο που περιχαρακώνει την επικράτεια και την τοπογραφία της ποιητικής ερμηνευτικής.

Η πολυκεντρικότητα της Τζίκα διαμορφώνει ένα απροσδιόριστο κείμενο στο οποίο ο τίτλος κατέχει λειτουργική θέση (Iser). Οι συχνές μεταφορές και οι μετωνυμίες ρευστοποιούν το νόημα (αρχή της ζωής, άφοβες ημέρες της ευτυχίας, οι άλλοι, ήρωες, ο σχολικός τοίχος, πορτραίτο) με την εισαγωγή λέξεων φαινομενικά άσχετων που όμως αναπροσαρμόζουν την οπτική του αναγνώστη. Οι μεγάλες περίοδοι με τις σύνθετες κι επαυξημένες προτάσεις και το ασύνδετο σχήμα ονοματικών συνόλων ανοίγουν το ποιητικό κείμενο (οι νίκες, γλάροι των καραβιών). Στοιχεία της θρησκευτικής παράδοσης (μνήμες ασωμάτων στιγμών, μισός Θεός, σαρκοφαγία) συμπλέκονται με υπαρξιακές και κοινωνικές αγωνίες σε ένα βαθιά ανθρωποκεντρικό πλαίσιο (μαλακά σημεία, ανθρώπων εποχές). Ας μη λησμονούμε πως η εκκλησιαστική παράδοση προσφέρει ένα έτοιμο, πλούσιο και εύληπτο στην αναγνωστική πρόσληψη συμβολικό υλικό. Για τον Eagleton, το σύμβολο συνενώνει την κίνηση για την ακινησία, το ανυπότακτο περιεχόμενο και την οργανική μορφή, το πνεύμα και τον κόσμο. Το υλικό του σώμα λειτουργεί ως το μέσο μιας πνευματικής αλήθειας, μιας αλήθειας κατανοούμενης με άμεση διαίσθηση. Η κοινωνική αγωνία (μισός Θεός, ο έρωτας του ανθρώπου) διαποτίζει τις περισσότερες συνθέσεις της συλλογής.

 

Μαρία Τζίκα

 

Στη συλλογή η γυναίκα κατέχει κεντρική θέση (ανένδοτη, δικαίωση, ο έρωτας του ανθρώπου, ανθρώπων εποχές, καζαντζακικός εραστής, γαμήλιο σώμα, η γεμάτη πλευρά της μοναχικότητας, ο σχολικός τοίχος). Και θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να φωτιστεί υπό το σκεπτικό των Σπουδών Φύλου, καθώς τα ποιητικά υποκείμενα διατηρούν μία έμφυλη ταυτότητα που ρυθμίζει τη στάση τους κι εκείνη της ποιήτριας. Η γυναίκα έχει όλες τις βιολογικές μορφές: κόρη, μητέρα, ερωμένη. Ακόμα και όταν δεν εκτίθεται εμφανώς, το θηλυκό “πνεύμα” μετεωρίζεται σε κάθε σύνθεση (γαμήλιο σώμα, προφητείες, παιδική αϋπνία, περί θηλασμού). Συχνά συνθέσεις της μοιάζουν με “ακτιβιστική” κραυγή αγωνίας για τη γυναίκα (οι άλλοι, οι γυναίκες ποτέ δεν μιλούν, η μητέρα του στρατιώτη).

Για την Donovan οι γυναίκες λογοτέχνες, ακόμα περισσότερο από τους άνδρες, συνδέουν τη γραφή τους με την προσωπική τους ζωή και την «ψυχή» τους και οι συνθήκες της ζωής και της γραφής τους ενθαρρύνουν την κριτική ηθική στάση απέναντι στην αποξένωση και την εμπορευματοποίηση που επιτελεί η καπιταλιστική αγορά και αυτή η κριτική στάση ενσωματώνεται στην αισθητική τους. Και τούτο μοιάζει να ανταποκρίνεται πλήρως στην ποιητική συλλογή της Τζίκα. Η έμφυλη ταυτότητα συνυφαίνεται με την κοινωνική τάξη, όπως εξάλλου και με άλλα στοιχεία ταυτότητας όπως είναι η θρησκεία, η εθνοτική καταγωγή, η φυλή κλπ., αλλά σε κάθε περίπτωση συγκροτείται και ιδεολογικά: η θηλυκότητα και η αρρενωπότητα είναι ιδεολογίες που ανάγονται στην ιστορία και τις κοινωνικές συνθήκες και όχι στη φύση ή τη βιολογία (Barrett). Μέσα από μία ιδιαίτερη ποιητική οπτική αντιμετωπίζει την  πατριαρχική οικογένεια ως ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους, που εμπλέκεται καθοριστικά στη συγκρότηση πειθήνιων έμφυλων υποκειμένων και, συνακόλουθα, στην αναπαραγωγή των αντίστοιχων σχέσεων εξουσίας (Althusser).

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top