✓ Λύο Καλοβυρνάς: «Γράφω την αλήθεια μου»

Συνέντευξη στη Γεωργία Χάρδα // *

Φωτογραφία: Ελένη Μασάδου //

 

Ο συγγραφέας και ψυχοθεραπευτής Λύο Καλοβυρνάς μιλάει στο fractal για το νέο του βιβλίο με τίτλο «Όλες μας».

Αναφέρεται στη βία κατά των γυναικών αλλά και στο φύλο που επιβάλει μια ιστορία στη ζωή μας. To μυθιστόρημα του βασίζεται σε πραγματικές γυναικοκτονίες και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg. Ο Λύο Καλοβυρνάς μέσα από τη γραφή εξωτερικεύει τον θυμό του και μιλά για την αντίσταση των γυναικών που πλέον είναι ορατή.

«Οι γυναίκες ανέκαθεν αντιστέκονταν και πλήρωναν το ανάλογο τίμημα. Η διαφορά είναι ότι τώρα πλέον η αντίσταση αυτή είναι πιο ορατή, καταγράφεται, ουρλιάζει και ακούγεται περισσότερο, αφού όλο και περισσότερες γυναίκες έχουν πρόσβαση στον δημόσιο λόγο, ενώ παλιότερα φιμώνονταν και αποκλείονταν από τη δημόσια σφαίρα»

Φωτογραφία: Ελένη Μασάδου

-Μιλήστε μας για τον τίτλο του νέου σας βιβλίου. Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης σας;

Ξεκίνησα να γράφω το «Όλες μας» τον Σεπτέμβριο του 2010. Ο τίτλος ξεπήδησε από μέσα μου εξίσου άμεσα και ανεπίγνωστα όσο και οι τίτλοι όλων των προηγούμενων μυθιστορημάτων μου· πάντα από τον τίτλο ξεκινάω τα βιβλία μου. Ωστόσο δεν ήταν η έμπνευση που με οδήγησε –με ανάγκασε– να γράψω αυτό το μυθιστόρημα· ήταν μια βαθιά ανάγκη να μιλήσω για τη βία κατά των γυναικών, κάτι που με τάραζε πάρα πολύ άγρια ήδη από τα δεκαεννιά μου, όταν πρωτοήρθα σε επαφή με τον φεμινισμό. Ο μισογυνισμός ήταν και είναι ένα πάρα πολύ προσωπικό θέμα για μένα.

-Στην αφήγηση αναφέρονται ονόματα γυναικών που δολοφονήθηκαν, η ηλικία τους καθώς και η ημέρα που έσβησαν. Ποιος είναι ο λόγος που συμπεριλάβατε πραγματικά γεγονότα στο μυθιστόρημα σας;

Το μυθιστόρημά μου βασίζεται σε πραγματικές γυναικοκτονίες, δεν είναι αποκύημα της φαντασίας μου. Προϊόν της φαντασίας μου είναι το πώς αντιμετωπίζεται αυτός ο μισογυνισμός. Το να συμπεριλάβω τα ονόματα των δολοφονημένων γυναικών ήταν για μένα μια ελάχιστη μνημόνευση. Δεν τις ξεχνάω.

-Τι κοινό στοιχείο έχουν οι τρεις πρωταγωνίστριες σας;

Πρώτα απ’ όλα είναι αδέρφια, οπότε μοιράζονται μια λίγο πολύ κοινή ιστορία, μια οικογενειακή κουλτούρα, η οποία τις έχει διαμορφώσει ως ένα βαθμό, αν και όχι με τον ίδιο τρόπο. Τα αδέρφια ποτέ δεν μεγαλώνουμε στην ακριβώς ίδια οικογένεια· οι γονείς μας δεν είναι οι ίδιοι όταν μας έκαναν, οι συνθήκες είναι διαφορετικές, το κάθε άτομο είναι διαφορετικό κοκ. Το δεύτερο κοινό στοιχείο τους είναι η γυναικότητά τους, ανεξάρτητα από το πώς τη βιώνει η καθεμία τους και τι συνείδηση έχει αυτής της ταυτότητας.

-Τι είναι αυτό που τις ενώνει και τι είναι αυτό που τι χωρίζει;

Το βιβλίο μου μιλάει για το πώς το φύλο μας μάς διαμορφώνει· μιλάει για την έμφυλη εκπαίδευση που παίρνουμε, δηλαδή το πώς εκπαιδευόμαστε να γίνουμε άντρες ή γυναίκες, καθώς και τη θέση που μας εκχωρείται στον κόσμο, τα προνόμια και τους περιορισμούς που επιβάλλονται στο κάθε φύλο. Το φύλο τους τις καθορίζει με αδιόρατους, υποδόριους τρόπους, όχι μόνο αυτές αλλά και εμένα, όλες και όλους μας. Το Όλες μας είναι ένα βιβλίο για το φύλο και τις συνέπειες που παράγει.

-Ένα αναπάντεχο γεγονός συμβαίνει σε μια από τις πρωταγωνίστριες του βιβλίου και συγκεκριμένα στην Κατερίνα. Θεωρείτε ότι κάτι τέτοιο μπορεί να αλλάξει τη ζωή για πάντα;

Κάποιες φορές, μας συμβαίνουν κάποια συνταρακτικά γεγονότα που χωρίζουν τη ζωή μας σε ένα πριν και σε ένα μετά. Συνήθως πρόκειται για μεγάλες απώλειες ή συναπαντήματα με τη θνητότητά μας. Το συγκεκριμένο γεγονός είναι απλώς η θρυαλλίδα για να πάρει μπροστά η πλοκή.

-Πόσο καθοριστικό ήταν το ατύχημα της Κατερίνας στην αποκάλυψη της αλήθειας;

Το ατύχημά της στέκεται αφορμή ώστε τα αποξενωμένα μέλη αυτής της οικογένειας να έρθουν σε επαφή και να επανεξετάσουν τις σχέσεις τους, τις ταμπέλες που έχουν φορέσει το ένα στο άλλο, καθώς και το παρελθόν της οικογένειας.

-Η Νίκη αναφέρει απογοητευμένη: «Οι κόποι δεν αμείβονται αναπόδραστα. Τα βάσανα δεν αντισταθμίζονται. Δεν υπάρχει ζυγαριά δικαιοσύνης». Ποιο είναι το μήνυμα που θέλατε να περάσετε στον αναγνώστη μέσα από αυτές τις φράσεις;

Επικρατεί στην κουλτούρα μας μια τελεολογική φιλοσοφία σύμφωνα με την οποία όλα συμβαίνουν για κάποιο λόγο και υπάρχει μια θεϊκή/μεταφυσική πρόνοια, που ανταμείβει τις καλές πράξεις και τιμωρεί τις κακές. Αυτή η φιλοσοφική στάση οφείλεται σε μια ατέλεια του ανθρώπινου εγκεφάλου, ένα γνωστικό σφάλμα όπως ονομάζονται αυτές οι ατέλειες, η λεγόμενη «πίστη σε έναν δίκαιο κόσμο». Αυτό το γνωστικό σφάλμα οδηγεί τους ανθρώπους να ρίχνουν το φταίξιμο στο θύμα: για να υποφέρει κάτι έκανε, το αξίζει. Όμως το σύμπαν αδιαφορεί για τις καλές ή κακές μας πράξεις· δεν υπάρχει κάποιο μεταφυσικό ζύγι. Απεναντίας, υπάρχει μια ανθρώπινη, πολιτισμική ζυγαριά σύμφωνα με την οποία όχι μόνο μπορούμε αλλά και καλούμαστε να κρίνουμε τις πράξεις μας και τις πράξεις των άλλων ως δίκαιες ή άδικες και, ανάλογα με το αξιακό μας σύστημα, να παλεύουμε για την επικράτηση του δίκιου.

– Οι πρωταγωνίστριες σας είναι σαν να «συνομιλούν» με γυναίκες που οι άντρες τους ή οι σύντροφοι τους ή ακόμη και άγνωστοι τους στέρησαν τη ζωή. Γιατί τόσες γυναικοκτονίες;

Δεν «φτάσαμε» σε τόσες γυναικοκτονίες τώρα· οι γυναίκες δολοφονούνται από άντρες εδώ και χιλιετίες και μάλιστα ατιμώρητα, αφού οι γυναίκες δεν θεωρούνται άνθρωποι, άρα δεν νοείται έγκλημα. Πολύ πρόσφατα στην ιστορία της ανθρωπότητας, μόλις τον 20ο αιώνα, ξεκινήσαμε ως ανθρωπότητα (και μάλιστα μόνο στον δυτικό κόσμο) να αντιλαμβανόμαστε τις γυναίκες ως κανονικές ανθρώπους. Κι ακόμη δεν το έχουμε εμπεδώσει, δυστυχώς.

-Στη σελίδα 45 αναφέρεστε στο amae, ένα συναίσθημα στην ιαπωνική γλώσσα. Όπως γράφετε χαρακτηριστικά: είναι η επιθυμία να αγαπηθείς από έναν άλλον άνθρωπο. Να σε φροντίσει ένας άλλος άνθρωπος. Να εξαρτηθείς από έναν άλλον άνθρωπο. Να αράξεις αναπαυτικά στην αγάπη ενός άλλου ανθρώπου. Με λίγη υποταγή. Η αγάπη σε υποτάσσει. Υπάρχουν όμως και οι ανυπότακτες καρδιές;

Δεν είμαι βέβαιος τι εννοείτε με τη φράση «ανυπόταχτη καρδιά»· αν εννοείτε ένα άτομο που αρνείται να δεσμευτεί, να αφεθεί στη σύνδεση και την ένωση με ένα άλλο άτομο, τότε ναι, υπάρχουν τέτοια άτομα. Κατά τη γνώμη μου, υιοθετούν αυτή τη στάση ζωής επειδή η σύνδεση με άλλους ανθρώπους τραυματίστηκε πολύ βαριά σε νεαρή ηλικία. Έμαθαν, με σκληρό τρόπο, να μην εμπιστεύονται τους άλλους και έκαναν την ανεξαρτησία και την αυτάρκεια παντιέρα. Όμως οι άνθρωποι ως είδος δεν γίνεται να είμαστε ανεξάρτητοι ή αυτάρκεις. Αλληλεξαρτιόμαστε για τα πάντα!

-Στη σελίδα 161 αναφέρετε: Τώρα που οι γυναίκες βγαίνουν απ’ τη φυλακή του φύλου τους και δεν είναι ανάγκη ν’ ανέχονται μικρούς άντρες τώρα που μπορούν να ζήσουν [..] Οι άντρες αγανακτούν και αναρωτιούνται: Γιατί δεν μας θέλουν οι γυναίκες; Εμείς φερόμαστε όπως φερόμαστε εδώ και αιώνες, χιλιετίες. Πότε άλλαξαν οι κανόνες του παιχνιδιού; Είστε ψυχοθεραπευτής και σύμβουλος σχέσεων τι πιστεύετε ότι ωθεί ολοένα και περισσότερες γυναίκες σήμερα να αντισταθούν; Να φύγουν από έναν καταπιεστικό και χειριστικό σύζυγο;

Οι γυναίκες ανέκαθεν αντιστέκονταν και πλήρωναν το ανάλογο τίμημα. Η διαφορά είναι ότι τώρα πλέον η αντίσταση αυτή είναι πιο ορατή, καταγράφεται, ουρλιάζει και ακούγεται περισσότερο, αφού όλο και περισσότερες γυναίκες έχουν πρόσβαση στον δημόσιο λόγο, ενώ παλιότερα φιμώνονταν και αποκλείονταν από τη δημόσια σφαίρα. Οι γυναίκες δεν αντιστέκονται μόνο σε καταπιεστικούς και χειριστικούς συντρόφους αλλά απέναντι στις ευρύτερες καταπιεστικές δομές που τις υποβιβάζουν σε μείον-ανθρώπους, κάτι λιγότερο από τους άντρες-ανθρώπους. Και εξακολουθούν να πληρώνουν τίμημα για αυτή την αντίσταση. Θεωρώ καθήκον μου να συμμετέχω όπως μπορώ σε αυτή την αντίσταση.

-Ένα άλλο σημείο που ξεχώρισα είναι το εξής: «Είμαστε δυνατές, όλες μας ακόμη και ματωμένες στο πάτωμα είμαστε δυνατές. Είμαστε δυνατές γιατί, παρά τα όσα τραβάμε χιλιάδες χρόνια τώρα, λίγο καλύτερα από ζώα, πολύ χειρότερες απ’ τους άντρες -ανθρώπους, δεν έχουμε λυγίσει». Ποια είναι η εσωτερική δύναμη που ωθεί γυναίκες που κακοποιήθηκαν να αλλάξουν σελίδα στη ζωή τους;

Έτσι τέλειωνα το βιβλίο το 2013, μετά από τρία χρόνια στοιβάζοντας λέξεις πάνω σε λέξεις. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποια εσωτερική δύναμη που διαφοροποιεί τις γυναίκες από τους άντρες, πέρα από αυτό που ο Καρλ Ρότζερς ονομάζει «έμφυτη τάση αυτοπραγμάτωσης». Πρόκειται για μια εγγενή τάση της κάθε ανθρώπου να αναπτύσσει όλες τις δυνατότητες της, όλο της το δυναμικό. Έχουμε μια τάση να αναπτυχθούμε στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας, να προσπαθήσουμε να γίνουμε όσα μπορούμε να γίνουμε.

-Η Σία αναφέρετε και στους άντρες οι οποίοι προσπαθούν να δραπετεύσουν απ’ τα δεσμά του φύλου τους που βλέπουν αλλιώς το φύλο τους. Αυτούς αναρωτιέται δεν θα τους στηρίξουν; Δεν πρέπει να τους πολλαπλασιάσουν; Πώς μπορούν να εξαλειφθούν αυτές οι καθημερινές βίαιες συμπεριφορές;

Το να είμαστε άντρες ή γυναίκες, δηλαδή το πώς σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε, πώς υπάρχουμε στον κόσμο με βάση το φύλο μας, δεν προκύπτει από τη βιολογία μας αλλά από την πολιτισμική μας διάπλαση. Γινόμαστε γυναίκες ή άντρες με βάση ένα πολύ αυστηρό σύστημα ανταμοιβής και τιμωρίας. Εμφυλοποιούμαστε και καλούμαστε να υπηρετούμε τους κανόνες του φύλου μας όσο πιο πιστά γίνεται αλλιώς υφιστάμεθα συνέπειες. Η βία –προς τους άλλους αλλά και προς τον εαυτό– είναι θεμελιώδες συστατικό στοιχείο του παραδοσιακού ανδρισμού. Όσο περισσότερη βία, τόσο πιο άντρας. Τα αγόρια πιέζονται να γίνουν βίαια. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι άντρες ασφυκτιούν στα στενά κουτάκια του κλασικού, παραδοσιακού ανδρισμού, τα οποία δεν τους αφήνουν περιθώριο να φέρονται πιο ελεύθερα, ώστε να ξετυλίξουν όλο τους το δυναμικό. Ως πολιτισμός αλλά και ως πλανήτης χρειαζόμαστε έναν νέο τύπο ανδρισμού, πιο ολοκληρωμένου και πολυπρισματικού. Ο βασικότερος τρόπος για να το πετύχουμε αυτό, όπως με κάθε άλλη αλλαγή, είναι η ευαισθητοποίηση.

-Στο βιβλίο σας συμπλέκονται και κομμάτια της προσωπικής ιστορίας σας. Πόσο σημαντικό είναι ο συγγραφέας να μιλάει με ειλικρίνεια στον αναγνώστη του;

Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα ενέχει στοιχεία αυτομυθοπλασίας, όπως ονομάζεται αυτό το λογοτεχνικό είδος. Εξωδιηγητικά στοιχεία είχε και παλιότερο μυθιστόρημά μου, το Αστάρτη: Οικογενειακή γεωγραφία, του 2003. Η έννοια της ειλικρίνειας δεν με έχει απασχολήσει ποτέ ως συγγραφέα όταν γράφω. Γράφω την αλήθεια μου, δηλαδή γράφω για θέματα που με απασχολούν όπως αντιλαμβάνομαι εγώ τα πράγματα. Ωστόσο, ακόμα και στον ίδιο μας τον εαυτό δεν είμαστε πάντα διαφανείς ή ειλικρινείς, όχι επειδή μας λέμε ψέματα εσκεμμένα αλλά επειδή διάφορες εσωτερικές διεργασίες μας μάς είναι απροσπέλαστες.

 

Φωτογραφία: Ελένη Μασάδου

 

 

Ο Λύο Καλοβυρνάς είναι ψυχοθεραπευτής (υπαρξιστική προσέγγιση), σύμβουλος σχέσεων (Emotionally Focused Therapy), συγγραφέας και μεταφραστής. Από το 2008 οργανώνει ψυχοθεραπευτικές ομάδες και εργαστήρια για γκέι άντρες, για τη σεξουαλικότητα, για τη γυναικεία σεξουαλική επιθυμία, καθώς και για τις διάφορες μορφές οικογενειακής κακοποίησης. Το 2012 οργάνωσε, πρώτη φορά στην Ελλάδα, βιωματικά εργαστήρια και ομάδες με θέμα την αμφιθυμία όσον αφορά τη μητρότητα και τις πιέσεις που ασκούνται στις γυναίκες να τεκνοποιήσουν. Έχει μεταφράσει περισσότερα από 50 βιβλία από τα αγγλικά και τα δανέζικα και έχει εκδώσει εννέα βιβλία μυθοπλασίας και μια μελέτη για την ομοφυλοφιλία και τους νέους τρόπους σεξουαλικής ύπαρξης.

* Η Γεωργία Χάρδα είναι βιβλιόφιλη δημοσιογράφος